نضال عادل
سه‌ره‌راى نه‌بوونا ئاماره‌كا دروست لسه‌ر ژمارا زارۆكێن توشى توند وتيژيێ دبن د جيهانێ دا به‌لێ لديف هنده‌ك ژێده‌ران كو نێزيكى (مليار ) زارۆك توشى توند وتيژيێ دبن لسه‌رانسه‌رى جيهانێ ول هه‌ر وه‌لاته‌كى لديف ره‌وشه‌نبيرى وره‌وشا جڤاكى ونه‌ته‌وى وئاينى وئابورى ….هتد يا ئه‌وان وه‌لاتان دزڤريت، وبێ گومان وه‌لاتێن رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست وتايبه‌ت عيراقا فيدرال ئه‌و ئامار بزۆرترين ژماره دێ هێنه ل قه‌له‌مدان به‌لێ چ ژێده‌ر ولێگه‌ريان وپوته‌پێدان ناهێته كرن بۆ ئه‌ڤى بابه‌تى ژبلي هنده‌ك حاله‌تێن زۆر خراب وناڤ وده‌نگ، به‌لێ لسه‌ر عه‌ردى يا ديار وئاشكرايه كانێ جڤاكێ عيراقێ د چ ره‌وش دا ده‌ربازدبيت پشتى چه‌ندين شه‌ر وكاودانێن تێدا ده‌رباز بوى ژگه‌نده‌ليێ وبلندبونا رێژا هه‌ژاريێ سه‌ره‌راى ده‌وله‌مه‌نديا وه‌لاته‌كى وه‌كى عيراقێ ب ژێده‌رێن سروشتى وه‌ك گاز وغاز.
-هه‌ر وه‌سا ياسا وبريارێن گرێداى مافێ زارۆكان ل جيهانێ هه‌مووێ مه پشت راست دكه‌ن كو نابيت زارۆك كار بكه‌ت ئه‌گه‌ر ژيێ وى ژهه‌ژده ساليێ كێمتر بيت به‌لێ مخابن ده‌مێ به‌رێ خۆ بده‌ينه زارۆكێن عيراقێ دێ بينين بتريا وان د ژيێن پچوك دا كار دكه‌ن وزه‌حمه‌ترين وخرابترين وبێ بوهاترين كار هه‌ر ژ خاز خازۆكى وتا مه‌زنترين كار ودهه‌موو بوارێن توند وگران دا،
لديف ده‌ستورێ عيراقێ ل برگا 29 ێ دياره كو پێتڤيه مافێ زارۆكان يێ پاراستى بيت ژ هه‌موو روهه‌كى ڤه ئه‌رێ كه‌نگى مافێ زارۆكێن عيراقێ يێ پاراستى يه؟
هه‌ر وه‌سا ل ده‌ستورێ عيراقێ دا ل برگا 29 خالا چارێ قه‌ده‌غه‌كرنا توند وتيژيێ دناف خێزانێ وقوتابخانێ وجڤاكى دا، ئه‌رێ راسته ل عيراقێ توند وتيژى قه‌ده‌غه‌يه؟
– به‌رۆڤاژى ئه‌ڤێ چه‌ندێ دبينين دناف خيزانا عيراقێ وقوتابخانێ وجڤاكى دا زارۆك توشى چه‌ندين ره‌نگێن توند وتيژيێ دبن وبێ هيچ كارڤه‌دانه‌ك ژبلى حاله‌تێن زۆر دنگ ڤه‌دده‌ن و دهێنه راگه‌هاندن
ديسان دناف ده‌ستورێ عيراقێ دا ل برگا 30 خالا ئێكێ دڤێت مافێ هه‌ر تاكه‌كى يێ پاراستى بيت تايبه‌ت يێ زارۆك وژنان وپاشه‌رۆژا ژيانا وان بهێته گرينتى كرن ژلايێ حكومه‌تێ ڤه وداهاته‌كى گونجاى وجهه‌كى گونجاى هه‌بيت ژبۆ ڤه‌حه‌واندنێ ئه‌رێ زارۆكێن عيراقێ ئه‌ڤ ماف وه‌رگرتيه؟ بێ گومان به‌رسڤ ئه‌وه نه‌خێر.
وئه‌گه‌ربه‌رێ خۆ بده‌ينه جڤاكێ خۆ ره‌نگه توند وتيژى لسه‌ر زارۆكان دهێته كرن ژلايێ هه‌ر كه‌سه‌كى به‌لێ خرابترين جۆر ئه‌وه كو ژلايێ نێزيكترين كه‌س وسه‌رپه‌رشتيار وپارێزه‌رێن مافێ ئه‌وى زارۆكى دكه‌ن وه‌ك سه‌رۆكانيا پاراستنا ئيمناهى وئاساييشا كه‌سايه‌تيا زارۆكى وه‌ك خێزان ،باب، ده‌يك ، مامۆستا دهێته كرن، و مخابن دێ بينين ئه‌ڤ كاره د به‌رده‌وامن ود ژيانا خۆ يا تاكه‌كه‌سى يا رۆژانه‌دا وهه‌ر وه‌سا دناف جڤاكى دا ئه‌ڤ چه‌نده رۆن وئاشكه‌رايه كانێ چه‌ند زارۆك بوينه قوربانى ئه‌وان ره‌فتارێن نه مرۆڤانه وئه‌ڤ چه‌نده ل وه‌لاتێن جيهانێ دژى گيانه‌وه‌ران ژيك هاتينه قه‌ده‌غه‌كرن به‌لێ ب چه‌ندين به‌هانه‌يێن بێ رامان ئه‌م وه‌ك جڤاك وخێزان هه‌ر د رژدين لسه‌ر ئه‌وان تاوانا دژى زارۆكا ب تايبه‌تى.
هه‌ر لسه‌ر ئه‌ڤى بابه‌تى گه‌له‌ك په‌يڤ به‌رده‌وام ب شاشى دهێنه گۆتن لسه‌ر زمانێ مه هه‌مووان ئه‌و ژى
-(ئه‌م هه‌موو د ده‌مێ زارۆكينيێ دا هاتينه قوتان وهيچ كارتێكرن لسه‌رمه نه‌كريه) به‌لێ دراستى دا ئه‌و زارۆكێن توند وتيژى وقوتانێ چ كارتێكرن لسه‌ر نه‌كرى زۆر كه‌سێن به‌خته‌وه‌رن ژبه‌ر كو ژماره‌كا هه‌ره زۆر ژ زارۆكان وژ ئه‌گه‌رێ توند وتيژيا لسه‌ر هاتيه كرن توشى چه‌ندين ئێش وئازارێن ده‌رونى يێن ديار ونه‌دياربوينه وه‌ك باوه‌رى بخۆ نه‌بوون ونه‌بونا شيانێن زارۆكى ژبۆ رێز ل كه‌ساتياخۆنه‌گرتن ونه لكه‌سێن به‌رامبه‌ر وترسا زارۆكا بۆ ديار كرنا شيانێن خۆ دناف جڤاكى دا يان قوتابى د ناف پۆلێ دا هه‌ر وه‌سا گه‌له‌ك جاران ئه‌و زارۆك دێ بيته كه‌سه‌كێ خراپكه‌ر دناف جڤاكى دا وچاوا ئه‌و توشى توند وتيژيێ بويه ئه‌و ژيك دێ ئه‌وێ توند وتيژيێ دژى خه‌لكى بكار ئينيت وچه‌ندين نمونه بۆ ئه‌ڤێ چه‌ندێ كو ئه‌و كه‌سێن خراب دناف جڤاكى دا پشتى ديفچۆن لسه‌ر ژيانا بتريا وان هاتيه كرن ديار بويه كو ئه‌و زارۆك يێت ژياين دناف خێزانه‌كا توند ونه‌ئاسايى ونه ساخله‌م دا
-گۆتنه‌كا دى به‌رده‌وام دووباره دكه‌ين وه‌ك( توند وتيژى وده‌نگێن بلند زارۆكان فێرى ره‌فتارێن راست ودروست دكه‌ن ) ئه‌و ژيك زۆر ديتنه‌كا شاشه ژبه‌ر كو قوتان وده‌نگ بلندكرن ژلايێ سه‌ميانێن زارۆكان وهه‌ر وه‌سا ژلايێ مامۆستايێن وان كارتێكرنێت زۆر خراب لسه‌ر زارۆكى دكه‌ن چێدبيت بۆ ده‌مه‌كى كورت زارۆك ئه‌نجامێت باش بينيت به‌لێ دپاشه‌رۆژێ دا دبنه كه‌سانێن نه سروشتى ونه ره‌حه‌ت ونه بكه‌يف د ژيانا خۆ دا وكه‌سێن بێ به‌رهه‌م وهيچ باوه‌رى ب ده‌يك وبابا نامينت وچ نهينيێت خۆ يێن كه‌سايه‌تى بۆ وان نابێژن وبه‌ره‌ف كه‌سانێن بيانى ڤه دچن ئه‌ڤجا گه‌له‌ك جاران ئاراسته‌ى ئه‌وان كه‌سانێن زۆر خراب دبن وكێم جاران لبه‌رده‌م كه‌سانێن باش دبن، هه‌ر وه‌سا باوه‌رى وحه‌ژێكرن لده‌ف وان بۆ مامۆستايان نامينت وئه‌ڤ چه‌نده دبيته ئه‌گه‌رێ ره‌ڤينا هنده‌ك زارۆكان ژ قوتابخانا ونه‌حه‌ژێكرنا وانێت وان
– ديتنه‌كا دى يه شاش ئه‌وه(قوتان رێكه‌كا بتنێ يه بۆ ناساندنا توند وتيژيێ ) ئه‌ڤه ژى مه‌زنترين ديتنا خه‌له‌ته ژبه‌ر كو چه‌ندين ره‌نگێن توند وتيژيێ هه‌ينه وه‌ك توندوتيژيا زمانى وه‌كى گۆتنا قه‌سێت نه‌شرين دژى زارۆكى هه‌ر وه‌سا ترساندنا وى ب جۆرێ گه‌فلێكرن يان ژى وه‌ك توند وتيژيا پشتگوهاڤێتنێ كو هيچ گرنگيێ ب زارۆكى وپێتڤيێت وى يێن كه‌سايه‌تى نه‌كه‌ن وهيچ هه‌سته‌كى ئارامى ودلۆڤانيێ دگه‌لدا نه‌كه‌ن هه‌موو ئه‌ڤ ئه‌گه‌ر دبنه مه‌ترسى لسه‌ر ده‌رونێ زارۆكى دپاشه رۆژێ دا
– ديسان ديتنه‌كا دى دبيژيت ( په‌روه‌رده‌كرنا راست ئه‌وه كو توند وتيژىێ بكار بينين وده‌نگێ خۆ لسه‌ر زارۆكى بلند بكه‌ين ) وئه‌ڤه ژى هيچ راستى بۆ ئه‌ڤێ ديتنێ نينه ژبه‌ر كو چه‌ندين رێكێن په‌روه‌ردێ هه‌ينه وه‌ك ( دانانا هنده‌ك ياسا وماف وئه‌ركان دناف خێزانێ وقوتابخانێ دا بهێنه دانان وسنور بۆ هه‌ر كاره‌كى بهێنه دانان بۆ ره‌فتارێن باش يان خراب لسه‌ربنه‌مايێن مرۆڤاتيێ
– هه‌ر وه‌سا دهێته گۆتن ( مه وه‌ك خێزان يان مامۆستا چه‌ندين رێك بكار ئيناينه به‌لێ هيچ مفا نه‌بويه له‌وما نه‌چارين توند وتيژيێ وقوتانێ ب كار بينين دژى زارۆكا وقوتابيان ) وئه‌ڤه ژى ژ خرابترين ديتنێت مه‌نه پێتڤى بوو ب زووترين ده‌م مه هه‌ولا دانانا سنورا بۆ زارۆكێن خۆ وقوتابيێن خۆ دانابان به‌لێ بدله‌كى پر حه‌ژێكرن ودلۆڤانى چنكو راست نينه كو هيچ رێك نه‌ماينه بۆ په‌روه‌رده‌كرنا زارۆكان به‌لێ ياراست ئه‌وه كو مه وه‌ك ده‌يك وباب ومامۆستا مه بدروستاهى وه‌ختێ خۆ نه‌دايه زارۆكێن خۆ يان قوتابيێن خۆ وئه‌وان ده‌يك وبابا ومامۆستايا شيان نه‌بوينه بۆ ديتنا رێكه‌كا گونجاى دگه‌ل زارۆكان وژبه‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌را وه‌ك ( زۆربونا زارۆكان دناف خێزانێ دا وهه‌ر وه‌سا دناف پۆلا خواندنێ دا له‌وما نه‌شێن وه‌ك پێتڤى هه‌ر زارۆكه‌كى بدروستاهى ب ئاخێڤين وپه‌روه‌رده‌بكه‌ن ، هه‌ر وه‌سا نه ره‌وشه‌نبيريا ده‌يك وبابا ومامۆستايان لسه‌ر رێكێن دروست وساخله‌م بۆ په‌روه‌رده‌كرنا زارۆكان ولسه‌ر پێكهاتا مێشكێ زارۆكان
– هه‌ردهێته گۆتن (قوتابيێن به‌رێ گه‌له‌ك زيره‌كتربوون دئاستێ خواندنێ دا ژبه‌ر توند وتيژى وقوتان وترساندنا مامۆستايان بۆ قوتابيان يه زۆربوو) وب ديتنا من ئه‌ڤه مه‌زنترين شاشيه وتاوانه دهێته كرن ژلايێ هنده‌ك مامۆستايان ڤه وگه‌له‌ك ژ ئه‌وان قوتابيان تا نۆكه ئێشێن ده‌رونى وترس ژ روبه‌روبونا ئاسته‌نگێن ژيانێ لده‌ف هه‌يه.
لدوماهيێ دبێژين ئه‌گه‌ر مه بڤێت وه‌لاته‌كى پێشكه‌فتى وپاراستى مه هه‌بيت دڤێت زارۆك بهێنه پاراستن ژ هه‌موو ره‌نگێن توند وتيژيێ ژبه‌ر كو پاشه‌رۆژا هه‌ر ملله‌ته‌كى زارۆكن ونه‌وا نوويه ژبۆ وه‌لاتێن سه‌رده‌م
هه‌ر وه‌سا دڤێت دهه‌ر وه‌لاته‌كى رۆژهه‌لاتا ناڤين دا چه‌ندين ياسايێن تايبه‌ت ب نه‌هێلانا توند وتيژيێ دژى زارۆكان بهێنه ده‌ركرن وديفچۆن لسه‌ر كارا كرن وجێبه‌جێكرنا وان بهێته كرن وتايبه‌ت ل وه‌لاتێ عيراقا فيدرال نه‌خاسمه كو چه‌ند ياسايێن زۆر كێم وبريار دبه‌رژه‌وه‌ندا زارۆكان دهنده‌ك بواران دا هه‌ينه به‌لێ مخابن ئه‌و ژمارا ياسا بكێماتيا خۆ ژيك هه‌ر بدروستاهي ناهێنه جێبه‌جێكرن،
ومخابن شوينا ئه‌م لسه‌ر بابه‌تێ توند وتيژيێ دژى زارۆكان بنڤيسين پێتڤى بوو هيچ ئه‌و بابه‌ت وره‌فتار دناف جڤاكى دا نه مابان ول جهێ وان مه داخوازا چه‌ندين مافێن سه‌رده‌مانه ژبۆ پاشه‌رۆژا زارۆكان داخواز كربا شان به‌شانى وه‌لاتێن پێشكه‌فتى ئه‌ڤه خه‌ونا هه‌ر زارۆكه‌كى عيراقى يه ونزانين دێ كه‌نگى ب جيه ئێت؟
ديتنا جڤاكێ مه چيه لسه‌ر توند وتيژيا دژى زارۆكان؟
