جیهان لەدوای ئۆریشنیك

قووڵبوونەوەی كێشەكان تاڕادەی گەیشتن بە دەروازەكانی جەنگی سێیەمی جیهانی، زەنگی مەترسی ڕاستەقینەیە بۆ سەرجەم مرۆڤایەتی. مەترسییەكە گەورەیە و هیچ ناوەندێكی بڕیار و هیچ دەوڵەتێك ناتوانێت گوێی خۆی لێ بخەوێنێت و، وا پیشان بدات كە هیچ لەگۆڕێدا نیە.
وادیارە سەرزەوی پێویستی بە جەنگێكی گەورە هەیە بۆ سەرلەنوێ داڕشتنەوەی هاوكێشەكان و، تەرتیبكردنەوەی دۆخی سەرزەوی. چونكە سەرجەم كێشەكان گەیشتوونەتە بنبەست و، هیچ كەناڵیكی دیپلۆماتی ناتوانێت ئیحتیوای كێشەكان بكات، یان ڕێگەچارەی ڕاستەقینەی دەرچوون لە كێشە گەورەكان پێشكەش بكات.
لە ئێستادا بارودۆخی جیهان، زۆر لە سەرەتاكانی سەدەی پێشوو دەچێت، سەرجەم ڕێگەكان و سیناریۆكانی چارەسەر گەیشتوونەتە بنبەست. هاوكات، هێزی كەڵەكەبووی وڵاتانی زلهێز گەیشتۆتە ڕادەیەكی ترسناك و مرۆڤ هیچ ڕێگەیەكی لەبەردەمدا نیە، جگەلەوەی ئەو بارگاوی بوونە گەورەیە لە ڕێگەی جەنگێكی گەورەوە خاڵی بكاتەوە.
لە پێشهاتێكی مەترسیداردا كەبۆیەكەمجارە ڕوودەدات، مووشەكی كیشوەربڕی ئۆریشنیك لەلایەن ڕووسیاوە بۆ وێرانكردنی بنكەیەكی سوپای ئۆكرانیا و كەبەپاڵپشتی ناتۆ دروستیكردبوو، بەكارهات.
ئەو ڕووداوە یەكەم زەنگی ڕاستەقینەی جەنگی سێیەمی جیهانییە و، نیشانەی ئەوەیە ململانێكە لەنێوان ڕووسیا و ناتۆدا، گەیشتۆتە خاڵی پێكدادانی ڕاستەوخۆ. ئەمەش كاریگەری لەسەر مێژووی مرۆڤایەتی دەبێت و، پێویستە هەمووان تێبگەن لە پەیامەكەی مۆسكۆ. لەوە حاڵی ببن كە گەمارۆدانی مۆسكۆ و پێرەوكردنی سیاسەتی ئەوپەڕی فشار، هەڵەیەكی گەورەیە و هەرگیز پۆتین بە دۆڕانێكی ستراتیژی بۆ وڵاتەكەی قایل نابێت و، بەدرێژایی مێژووش، نەبینراوە ڕووسیا دووچاری شكستی ستراتیژی بووبێت.
جیهان لەدوای ئۆریشنیك هەمان جیهانی پێشتر نیە. ئەو چركەیەی پەنجە خرایە سەر دوگمەكەی ئەو مووشەكە زەبەلاح و تۆقێنەرە، ئیدی جیهان كەوتە نێوانی دوو بەرداش، مێژووش دابەشكرایەوە بۆ پێشتی ئۆریشنیك و دوای ئۆریشنیك. ئێستا مرۆڤایەتی پێویستی بە ئەوپەڕی حیكمەت و زانایی ولێبوردەیی و هۆشمەندی هەیە، تاكو بتوانێت كێرڤی ناكۆكییەكان دابەزێنێت و، مرۆڤایەتی دووچاری لەناوچوونێكی حەتمی نەكات.
لەڕاستیدا سەرجەمی ناكۆكییە هەرێمایەتییەكان، بەكێشەكانی غەزەو لوبنان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، بەرئەنجام و لێكەوتەی ململانێ گەورەكەی ڕووسیا و ناتۆن. بۆیە هەر توندبوونەوەیەكی ئەو كێشەیە، ئاسەواری خۆی لەسەر كێشە بچوكە هەرێمایەتییەكان دادەنێت. سەرجەم كێشەكانی ئەمڕۆی سەرزەوی لە خاڵێكی سەرەكیدا كۆبوونەتەوە، كە دەتوانین بڵێین: سەنگەری پێشەوەی پێكدادانی شارستانیەتەكانە. ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا، بە توانایەكی وێرانكاری تۆقێنەرەوە، لەسەزەوی ئۆكرانیا سەنگەریان لەیەكتر گرتووە. پریشكی ئەو جەنگە، گەیشتۆتە سەرجەم وڵاتانی دنیا.
دوای ئۆریشنیك كە هەرگیز وەك پێش ئۆریشنیك نابێت، هەمووان دەبێت چۆن بیربكەنەوەو چۆن بڕیار بدەن و چۆن بجوڵێنەوە؟ لەكاتێكدا مرۆڤایەتی مەحكوم بێت بە لەنێوچوونێكی حەتمی، مەترسییەكان تابێت چڕ دەبنەوە. حیكمەت لەئارادا نەمابێت. چی ماوە مرۆڤایەتی بپارێزێت؟.
بەدڵنیاییەوە كێشەكە لەوە تێپەڕیوە بە هیواخواستن و خەیاڵات چارەسەر بكرێت. هاوكات چارەسەركردن لەتوانای وڵاتە بچوكەكاندا نیە، تەنانەت وڵاتێكی وەكو عێراق كە خۆی وادەبێتە سوتەمەنی جەنگێكی هەرێمایەتی، چاوەڕوانی چی لێدەكرێت؟ ئایا لەم نێوەندەدا كورد دەبێت چی بكات؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە كە هەقە هەمووان عەوداڵی وەڵامەكەی بین؟ چی بكەین بۆ ئەوەی كورد بەكەمترین زیان لەو دۆزەخە چاوەڕوانكراوە دەربازببێت.