سەدیق سەعید ڕواندزی
ئەستەمترین بواری وەرگێڕان شیعر نییە، بەڵكو فەلسەفە و هزرە، چونكە ئەم بابەتانە، وێرای ئەوەی لە ڕووی نووسینەوە فۆڕمێكی قوڕس و ئاڵۆزیان هەیە، هاوكات هەموو هاو واتایەكییان لە زمانی كوردی نییە. بۆیە گەر سەرنج بدەین، دەبینین كە وەڕگێڕە هەرە بە توانا و ئەزمووندارەكانی ئێمە ئەوەندەی كتێبی ئەدەبی، سیاسی و مێژوویی وەردەگێڕن، ناچن بەلای بابەتی هزرییەوە، چونكە بابەتە هزرییەكان لە ڕووی زمان، چەمك و زاراوەسازیی، بە ئاسانی وەرناگێڕدرێنە سەر زمانی كوردی و تەنانەت گەلێك زاراوەی هزری هەیە، تەنها بە زمانە ئۆرگیناڵەكەی خۆی مانا دەدات و ئەگەر بكرێتە كوردی یان زمانێكی دیكە، ئەو مانا ڕاستەقینەی ناگەیەنێت كە لە ڕووی فەرهەنگییەوە هەیەتی بە تایبەتیش لە زمانی ئینگلیزیدا. بۆیە دەبێ وشەكە وەكو خۆی بنووسرێتەوە، بۆ نموونە وەك زاراوەی (پراگماتیزم).
لە كاتێكدا وەرگێڕە بە تواناو دیارەكانی ئێمە، زۆر بە كەمی خۆیان لە قەرەی وەرگێڕانی كتێبی هزری دەدەن، لە بەرانبەر ئەمەدا، گەنجێك كە تازە ڕووی لە هەندەران كردووەو دوو سێ ساڵێكە لە وڵاتێكدا گیرساوەتەوە، دێت كتێب لە زمانی هۆڵەندی، ئەڵمانی، دانماركی وەردەگێڕێت، بە بێ ئەوەی لە ڕووی بابەت و ناوەڕۆكەوە، ئەو وەرگێڕانە نا هونەریی و بێ مانایانە، واتایەك بگەیەنێت، یاخود ناوەڕۆكی كتێبەكە ئاشنای خوێنەران بكات. من لێرەدا، نموونەی كتێبێكی لەو شێوەیە دێنمەوە بە ناوی (ماركسیزم، ڕیتمەكان و شەقامەكان و شارەكان) كە (پێشرەوە محەمەد) ناوێك وەریگێڕاوە. ئەم كتێبە، بە زمانێك وەرگێڕدراوە، مەگەر بە ناو وەرگێڕ خۆی بزانێت چی وەرگێڕاوە و تێی بگات، وەك ئەوەی دەگوترێت ماڵی قەڵپ سەر بە ساحێبیەتی.
ئەم بە ناو وەرگێڕە، لە لاپەڕە (53)ـی كتێبەكەدا نووسیویەتی: (پێدەچێت خەسڵەتی مێژوویی لە مەدیترانە زیاتر لە هەر شوێنیێكی دیكە ماوەتەوە، ئەمە تێزێكە لۆڤیفرە و ریگۆلییە بە وشیارییەوە قسەیان لە سەر كردووە، وەك بڵێیت دەسەڵاتێكی بەرهەڵستی سەرسەختانە خۆی لە ڕیتمە ژینكردووەكانی ڕۆژانە و ڕێكخستن و ئۆرگانێزەكردنی زەمەن ڕزگار دەكات، لە ناوچەی مەدیترانەدا، هەر جۆرە چوون یەكێتتیەك ڕەت دەكرێتەوە، لە درێژ ماوەدا فرەیی دەیباتەوە. ڕیتم شیكاریی كە لە سەر بنەمایەكی دروست دامەزرابێت، بە شێوەیەكی داهێنەرانە بە كار بهێنرێت، دەتوانێت بە باشی شیكردنەوە بۆ ئەم مەسەلەیە بكات) سەرەتا سەرنج لە هەردوو كرداری پێ دەچێت و ماوەتەوە بدەن! لە سادەترین پێناسەدا، ئەمە وەرگێڕان نییە، بەڵكو گاڵتەكردنە بە وەرگێڕان و شكاندنی شكۆی پیرۆزی زمانی كوردی و بەرهەمی هزری ماركسیزمە. جێگەی سەرنجە، وەرگێڕە هەر بە تواناكانی ئێمە بەرهەمی ماركسیزم وەرنەگێڕن، كەچی گەنجێك كە چوار پێنچ ساڵێكە لە ئەڵمانیا دەژیت، بوێری ئەوەی هەبێت وەرگێڕان بۆ ئەم بەرهەمانە، بەو زمانە نا هونەریية بۆ كوردی بكات، تەنها بۆ ئەوەی وەك وەرگێڕێك بناسرێت و بە داخەوە دەزگاكانی ئێمەش چونكە دەزانن بەرهەمی وەرگێڕدراو خوێنەری زۆرە، ئیدی لە پێناو بەرژەوەندی و دەسكەوتی ماددی خۆیان، سوود لەو كەلێنە دەبینن، چش لەوەی زمانی كوردی تێكدەچێت یان نا ! هەر پەیوەست بە وەرگێڕانی بابەتی هزری و فەلسەفی، نموونە بە كتێبێكی دیكە دێنینەوە. كە ئەویش كتێبی (ژیان هەمووی چارەسەركردنی كێشەیە) كە (كارل پۆپەر) نووسیویەتی و بادینان محمەد وەریگێڕاوە. هەر خوێنەرێك ئەو كتێبە بخوێنێتەوە، نازانێت پۆپەر دەیەوێت چی دەڵێت؟ بێگومان ئێمە دەزانین ئەو فەیلەسوفە چی دەنووسێت، گرفتەكە ئەمە نییە، گرفتەكە ئەمەیە، تێناگەین باس و بابەتەكانی لەو كتێبەدا هەن بە زمانی كوردی مانای چی دەگەیەنن؟ چونكە ئەوەندە بە ناڕوونی و نا هونەریانە وەرگێڕدراون. پەنجا لاپەڕەی سەرەتای ئەم كتێبە، وەك ئەوە وایە خوێنەر قسە لەگەڵ جنۆكە بكات. لێرەدا پەڕەگرافێك وەك نموونەی وەرگێڕدراوی ئەو كتێبە دێنینەوە كە ئەویش لەلاپەڕە (154) نووسیویەتی :_(لەوەش زیاتر تیۆری ڕەسەنێتی ئەندامە قورسەكان لە تەقینەوەكانی ئەستێرەكان، جۆری دووەمی جەبری پێش دانراو یان سازانێكی پێشتر دامەزراو دادەهێنن چونكە بریتییە لەو جەختكردنەوەیەی كە پێی وایە هێز كێشكراوەكان وا دەردەكەوێت لە هەموویان لاوازتر بێت و تا ئێستا پەیوەندی لەگەڵ هێزە ناوەكی و كارۆ موگناتیسیەكان نەبێتن لە ئەنجامی كەڵەكەبوونی زۆری هایدرۆجین دەتوانن زۆر بە هێز ین بۆ ئەوەی زاڵبن بە سەر لێك دووركەوتنەوە كارەبایەكان وایان لێ بكەن بە هۆی چاڵاكی هێزە ناوەكییەكان بتوێنەوە) گومان دەكەم، وەرگێڕەكە خۆشی لەو وەرگێڕانە و ئەو پەڕەگرافە بگات، كە پۆپەر باسی چی دەكات و مەبەستی چییە. وەرگێران بۆ ئەوەیە ئەو زمانەی بۆی وەرگێڕدراوە، خوێنەرەكانی لە ناوەرۆك و گوتاری بابەتەكان بگەن. ڕەنگە خوێنەرانێك، ئەم تێنەگەیشتنەی ئێمە، بۆ ئاستی هوشیاریی و خوێنەوەی ئێمە بگەڕێننەوە، بەڵام گەر خۆیان كتێبەكان بخوێننەوە، دڵنیام بۆچوونێكی دیكەیان دەبێت. چۆن دەبێت كەسێك كتێبی فەیلەسوفانی دنیا وەربگێڕێت، كە لە نێو خوێنەرەكانی نەتەوەكەی خۆشی، وەك وەرگێڕ نەناسراوە و بەرهەمی نییە؟ ئەم گەڕەلاوژێیە لە هیچ وڵاتێكی دنیا هەیە؟ زۆربەی ئەو وەرگێڕانەی لە زمانانی دیكەی جیهان بۆ كوردی دەكرێن، لە زمانی دووەم و سێیەمەوە دەكرێن، لە كاتێكدا وەرگێڕان ئەگەر لە زمانی یەكەمەوە نەبێت، نە برێفێكتە، نە جێی بڕوا، چونكە لەو كاتانەدا ئەگەری دەستكاری و گۆڕانكاریی هەیە و ئەمەش دەچێتە خانەی ناپاكی وەرگێڕانەوە. دواجار دەڵێم، جێگەی داخە كە زۆربەی هەرە زۆری وەرگێڕەكانی ئێمە، لە ئاستی فەرهەنگی و نەتەوەیی و نیشتمانی، بەرهەمی نووسەرانی نەتەوەكەی خۆیانەوە هەست بەبەرپرسیاریەتی ناكەن و ڕۆڵی نەتەوەییانەی خۆیان وەك وەرگێڕ، لە ئاستی زمان و بەرهەمی نەتەوەیی خۆیان نابینن.
ئەوان ئامادەن كتێبی نەناسراوترین نووسەری دنیا، بێ ماناترین شیعر و ڕۆمان وەربگێڕنە سەر زمانی كوردی، بەڵام بای ئەوە ڕوحی خۆبەخشیان تێدا نییە، یەك شیعر و چیڕۆك، یەك بابەتی فۆلكلۆری، مێژوو، حیكایەت و داستانێكی میللی كوردی وەربگێڕنە سەر زمانەكانی دیكەی دنیا. هیوا قادر بە تەنها، لە دەزگای جەمال عیرفان، تەنها لە ماوەی سێ ساڵدا، یانزە ڕۆمانی لە زمانی سویدی بۆ كوردی وەرگێڕاوە، هەر ئەو وەرگێڕە، لە دەزگای سەردەمیش هەر لەماوەی ئەو سێ ساڵەدا واتا (2021 _2024) چەندین ڕۆمانی لە زمانی سویدی وەرگێڕاون. ئەرك نەبێ با ئەو وەرگێڕە ناوی یەك نووسەری سویدیمان پێ بڵێت كە نەك یەك كتێب، بەڵكو یەك دێڕی نووسەرێكی كوردیشی لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا وەرگێڕابێت با ناوی دەزگایەكی چاپ و وەرگێڕێكی سویدیمان پێ بڵێت كە لە سوید لە ماوەی نەك سێ ساڵ، بەڵكو سی ساڵیش، پێنچ كتێبی نووسەرێكی كوردی كردبێتە سویدی. ئەم گەڕەلاوژێ و بێ بەرنامەیە لە كوێ هەیە؟ ئەمە لە هەر وڵاتێكی دنیا بێت، لێپرسینەوەی فەرهەنگی لەگەڵ وەرگێڕەكان دەكرێت و دەخرێنە بەردەم ئەو پرسیارەی كە تۆ چیت لە زمانی نەتەوەیی خۆت بۆ زمانەكانی دیكەی دنیا وەرگێڕاوە؟ چەند بەرهەمی نووسەران و ئەدەبی نەتەوەكەی خۆت بە دنیا ناساندووە؟ چەند مێژوو، لاپەرەی تێكۆشانی گەلەكەت، فەرهەنگ و زمانی نەتەوەكەت بە دنیا ناساندووە؟ مەگەر هیچ نەتەوەیەك لە دنیادا، بە قەد ئێمەی كورد پێویستیان بەوە هەیە بەرهەمەكانیان وەربگێردرێن؟!