یاسای نوێی باری کەسێتی عێراق: پێویستی چاکسازی بۆ پاراستنی مافی ژنان و خێزانی تەندروست

مەرد عەلی ڕەسول خاڵە

لەم ڕۆژانەدا، عێراق شاهیدی گۆڕانکارییەکی گەورەیە لە یاسای باری کەسێتیدا کە بەداخەوە هەنگاوێکی گەورەیە بەرەو دواوە لە بواری مافی مرۆڤ و بە تایبەتی مافی ژنان و منداڵان. ئەم یاسایە کە ڕێگە دەدات بە هاوسەرگیری کچان لە تەمەنی 9 ساڵییەوە، نەک تەنها پێشێلکردنێکی ئاشکرایە بۆ مافی منداڵان، بەڵکو هەڕەشەیەکی گەورەیە بۆ سەر داهاتووی کۆمەڵگا و خێزانی تەندروست لە عێراقدا.
ئێمە باوەڕمان وایە کە خێزانی تەندروست و بەهێز تەنها لەو کاتەدا دەتوانێت بناغەیەکی پتەوی هەبێت کە مافەکان و ئیمتیازاتی هەردوو ڕەگەز تیایدا یەکسان بێت. یاسای نوێ بە ڕێگەدان بە هاوسەرگیری منداڵان و پێدانی دەسەڵاتی زیاتر بە پیاوان بۆ فرەژنی بەبێ ڕەزامەندی ژنی یەکەم، ئەم هاوسەنگییە گرنگە تێکدەدات و ژنان لە مافە سەرەتاییەکانیان بێبەش دەکات.
بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی تەڵاق و لێکترازانی خێزانی، پێویستمان بە بیرکردنەوە و هزری پێگەیشتوو هەیە لە پرۆسەی هاوسەرگیریدا. هاوسەرگیری لە تەمەنێکی زۆر کەمدا، نەک تەنها ئەم پێگەیشتنە دەخاتە مەترسییەوە، بەڵکو دەبێتە هۆی زیادبوونی کێشە کۆمەڵایەتی و تەندروستییەکان.
مافی بڕیاردان لە چۆنیەتی ژیانی ژن و پیاودا دەبێت بە شێوەیەک بێت کە هاوسەنگی بپارێزێت و دەرفەت بدات بە هەردوولا بۆ گەشەسەندن و سەرکەوتن لەو بوارانەی کە تێیدا بەهرەمەندن. یاسای نوێ بە سنووردارکردنی مافەکانی ژنان، ڕێگر دەبێت لە بەشداری تەواویان لە کۆمەڵگادا و لە گەشەپێدانی توانا و لێهاتووییەکانیان.
سەبارەت بە مافی میرات، قورئانی پیرۆز وەک پەرتووکی پیرۆزی زۆرینە موسوڵمانی ئەم ووڵاتە بە ڕوونی مافی ژنانی لە میراتدا دیاری کردووە. بەپێی ئایەتەکانی قورئان، ژنان مافی وەرگرتنی بەشێک لە میراتیان هەیە، هەرچەندە ئەم بەشە لە هەندێک حاڵەتدا جیاوازە لە بەشی پیاوان. ئەم جیاوازییە لە چوارچێوەی سیستەمێکی گشتگیردایە کە تێیدا بەرپرسیارێتی ئابووری سەرەکی خێزان لەسەر شانی پیاوانە. لەگەڵ ئەوەشدا، گرنگە تێبگەین کە ئەمە کەمترین مافە و هیچ ڕێگرییەک نییە لە زیادکردنی بەشی ژنان لە میراتدا بەپێی ویست و پێداویستییەکانی سەردەم. یاسای نوێ دەبێت ئەم مافە بنەڕەتییەی ژنان بپارێزێت و لە هەمان کاتدا ڕێگە بدات بۆ دابەشکردنێکی دادپەروەرانەتر کە لەگەڵ واقیعی ئەمڕۆی کۆمەڵگادا بگونجێت.
هەروەها سەبارەت بە فرەژنی، قورئان تەنها لە هەندێک حاڵەتی تایبەت و بە مەرجی دیاریکراو ڕێگەی پێداوە. ئەم ڕێگەپێدانە لە چوارچێوەی دابینکردنی دادپەروەری و چارەسەرکردنی هەندێک کێشەی کۆمەڵایەتی ئەو سەردەمەدا بووە. قورئان جەخت لەسەر دادپەروەری و یەکسانی لە مامەڵەکردن لەگەڵ ژنەکاندا دەکاتەوە، کە لە ڕاستیدا مەرجێکی زۆر قورسە و زۆربەی پیاوان ناتوانن جێبەجێی بکەن. هەر بۆیە، یاسای نوێ دەبێت ئەم بابەتە بە وریاییەوە مامەڵەی لەگەڵدا بکات و مەرجە توندەکانی قورئان لەبەرچاو بگرێت، لەوانە ڕەزامەندی ژنی یەکەم و توانای دابینکردنی ژیانێکی یەکسان بۆ هەموو ژنەکان. هەروەها دەبێت مافی ژن بۆ داواکردنی جیابوونەوە لە حاڵەتی پێشێلکردنی ئەم مەرجانەدا بپارێزرێت.
لە کۆتاییدا، ئێمە داوا لە دەسەڵاتدارانی عێراق دەکەین کە چاو بەم یاسایەدا بخشێننەوە و هەنگاو بنێن بەرەو یاسایەک کە مافی ژنان و منداڵان بپارێزێت و هاوکات ببێتە هۆی بەهێزکردنی بنەمای خێزان لەسەر بنچینەی یەکسانی و ڕێزی دووقۆڵی. تەنها بەم شێوەیە دەتوانین کۆمەڵگایەکی تەندروست و پێشکەوتوو بنیات بنێین کە تێیدا هەموو تاکێک بتوانێت گەشە بکات و سەرکەوتوو بێت، لە هەمان کاتدا پابەندبوون بە بنەما ئیسلامییەکان و گونجاندنیان لەگەڵ پێداویستییەکانی سەردەمدا بپارێزین.