گرنگی بەشداریکردنی ئافرەت لە هەڵبژاردنەکاندا
لیا سەیفەدین
پارتی دیموکراتی کوردستان لەگەڵ دروست بوونی دا بڕوای تەواوی بە تواناکانی ئافرەتان هەبووە لە پێگەی ئافرەت خافڵ نەبووە هەمیشە لە پێگەی بڕیاردا لەناو ریزەكانی پارتی ئافرەت بوونی هەبووە، باوکی نەتەوەیی و ڕۆحیمان بارزانی نەمر گرنگی بە پێگەی و لێهاتووی ئافرەتان داوە هەوڵی دەستەبەری کردنی مافەكانی ئافرەتانی داوە و داكۆكیكارێكی راستەوخۆی مافەکانی ئافرەتان بووە، هەر لەگەڵ دروست بوونی ڕێکخراوی یەکێتی ئافرەتانی کوردستان و دەرکەوتنی چەندین ئافرەتی شۆڕشگێڕ لە ناو ڕیزەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان دا ئەمە پێمان دەڵێت کە پارتی دیموکراتی کوردستان زەمینەیەکی لە بارە بۆ بەرەوپێش بردنی ئافرەتان و دەرخستنی تواناکانی ئافرەتان، وە سازدانی ئەو زەمینەیە لە ناو پارتی دیموکراتی کوردستان دا وای لە خودی ئافرەتان کردوە کە گرنگی زیاتر بە تواناکانیان بدەن و ڕۆڵی زیاتریان هەبێت لە نێو شۆڕشەکانی گەلی کورد و بەدەست هێنانی مافەکانی گەلی کورد دا.
ئاشکرایە بنەمای یەکسانی، یەکێکە لە گرنگترین بنەما سەرەکییە دەستوورییەکان کە هەموو ماف و ئازادیە گشتییەکانی لەسەر بەندە، لە نێوانیشیاندا مافی بەشداری و خۆ پالاوتنە لە هەڵبژاردنەکان؛ بەڵام شتێکی تر لە پێدانی مافی ئافرەت گرنگترە، ئەویش پاراستنی سنوور و کەرامەتی ئافرەتە. بە واتایەکی تر، پاراستنی پێگەی ئافرەت شوێنی باڵاتر و وردتری هەیە لە پێدانی مافەکانی. سەرباری سەرجەم یاسا و بڕیارە نێودەوڵەتی و ناوخۆیییەکانی تایبەت بە مافەکانی ئافرەت، کەچی هێشتا لە ئەرزی واقعدا ئافرەتان بەدەست جیاکاریی جێندەرییەوە دەناڵێنن. ئەم کێشەیەی ئافرەتان لە بڕیاردانی سیاسی، تەنیا تایبەت نییە بە کۆمەڵگەی کوردستان، بەڵکوو کۆمەڵگە پێشکەوتووەکانیش زۆر جار مافی تەواویان بە ڕەگەزی مێیینە نەبەخشیوە بۆ نموونە لە زۆرێک لە وڵاتانی ڕۆژاوا
پرسێکی گرنگی وەک بەشداری و ڕۆڵی ئافرەت لە کایەی سیاسی و هەڵبژاردن بە شێوەیەکی یەکسان شان بە شانی پیاو، تەنیا ئەرکی دەوڵەت و حزبە سیاسییەکان نییە بەڵکو ئەوەی گرنگە هۆشیارکردنەوەی خودی ئافرەت خۆیەتی لەگەڵ گرووپە جیاوازەکان و ڕێکخراوەکانی تایبەت بە مافی ئافرەت و مافی مرۆڤ بۆ ئەوەی گوشاری سیاسی دروست بکەن تا ئاستەنگەکانی بەردەم ئافرەتان لە کاروباری سیاسی و هەڵبژاردنەکان کەم بکەنەوە.
لە مێژووی حوکمڕانیی کورددا ئافرەت بە چەند وێستگەیەکی جیاجیا تێ پەڕیوە و بەپێی شوێن و کات لە سیاسەت و بڕیاردان گۆڕانکاریی بەسەردا هاتووە. بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی تری ڕۆژهەڵات، لە هەرێمی کوردستاندا ئافرەتان لە کاروباری سیاسیدا ڕۆڵی کارایان هەیە و بە ئاراستەی پێشکەوتنێکی دیار دەڕوات. لە ئێستایشدا سەرۆکی پەڕلەمانی هەرێمی کوردستان ئافرەتە. لە سیستەمی هەرێمییشدا ڕێژەی بەشداریی ئافرەت بۆ ٪30 بۆ پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگه و ئەنجومەنە خۆجێیەکان دانراوه، دەزانم ئاستەنگ زۆرە، بەڵام وێڕای ئەوەش مافه‌كانی خانمان له كۆمه‌ڵگای كوردستانیدا، تا دێ هەنگاو هەنگاو باشتر جێگیر دەبێت.
خاڵێكی گرنگ هه‌یه لە پەیوەند بە ئافرەت لە پرۆسەی هەڵبژاردندا، ئه‌ویش ئەوەیە لە زۆربەی پرۆسەكانی هەڵبژاردندا، دەبینین رۆژی دەنگدان ژمارەی ئافرەتانی دەنگدەر یەكجار زۆر و بەرچاون، بەڵام بەراورد بەو بەشدارییە گەرمەی ئافرەتی دەنگدەر، ژمارەی ئەو كاندیدە ئافرەتانەی بە دەنگی خۆیان و بێ سوودوەرگرتن لە سیستەمی كۆتا، سەر دەكەون كەمە، بۆیە گرنگە ئافرەتان رۆڵیان هەبێت لە سەرخستنی كاندیدە ئافرەتەكان و كارێك بكەن ئیدی سیستەمی كۆتا بۆ ئافرەت كۆتایی پێ بێت و ئەو بۆچوونەش بگۆڕێت كە دەبێ ئافرەت داوای مافی خۆی لە پیاوان بكات.
یه‌كێك له‌و وه‌چه‌رخانه گرنگانه‌ی كه هاتنه پێش له‌دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس له 2003 به‌شداریی فراوانتری ئافرەتان بوو له كایه‌ی سیاسیدا، ئافرەت لە كۆمەڵگەی كوردستانیدا، خۆی خزانده ناو جومگه‌كانی سه‌رجه‌م داوودەزگا و دەسەڵاتەكانی تەشریعی و دادوەری و جێبەجێكارییەوە، بۆیە گرنگە لە پەرەی زیاتر بەم گۆڕانكارییە پۆزەتیڤە بدرێت. هەڵبژاردنەكاندا
لەوەش گرنگتر ئەوەیە، ساڵ به ساڵ تاك و كۆمه‌ڵگا زیاتر فێری به‌رپرسیاریه‌تی بن له بنیاتنانی كۆمه‌ڵگایه‌كی تۆكمه و بەهێز و پێشكەوتوو و دیموكراتدا، وا پێویست ده‌كا ده‌نگده‌ری كوردی له‌و ئاسته‌دا بێت كه بڕوای به‌وه هه‌بێت بوونی ئافرەت چ وەك دەنگدەر و چ وەك كاندید، له سیسته‌می هه‌ڵبژاردنه‌كاندا پێویستیه‌كی گرنگ و سه‌رده‌مییه، پێویسته ڕۆشنبیران و ئه‌كادمییه‌كان و سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان، ئه‌ركیان له‌م پرۆسه‌یەدا ئەوە بێت كە ببنه فاكته‌رێكی گرنگ بۆ هاندان و هۆشیاركردنەوەی كۆمه‌ڵگا كه هه‌ست به به‌رپرسیاریه‌تی بكەن و بە پێوەری تازە و گونجاو دەنگ بدەن.