د.سامان شاڵی
کێبڕکێی نێوان پارتی دیموکرات کوردستان و یەکێتی نیشتمانیی کوردستان، دەیان ساڵە سیمایەکی دیاریکەری سیاسەتی کوردی لە هەرێمی کوردستانی عێراق بووە. هەردوو حیزب ڕەگ و ڕیشەی مێژووییان هەیە و هەندێک جار بە توندی لە پێناو دەسەڵات و نفوزدا هاوکاری و کێبڕکێیان کردووە.
ئەم کێبڕکێیە کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ناوچەکە هەبووە، چ لە ڕووی سیاسی و چ لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە:
١- پارچەپارچەبوونی سیاسی: ڕکابەریی نێوان پارتی و یەکێتیی بووەتە هۆی پارچەپارچەبوونی سیاسی لەناو هەرێمی کوردستاندا. ئەم ڕکابەرییە زۆرجار وایکردووە کە پێکهێنانی سیاسەت و قەوارەی حوکمڕانی یەکگرتوو کارێکی قورس بێت، ئەمەش بووەتە ڕێگر لە توانای هەرێم بۆ چارەسەرکردنی پرسە گرنگەکانی وەک گەشەپێدانی ئابووری و ئاسایش و پەیوەندی لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵی لە بەغدا.
٢- ناکۆکییە ڕەگەزییەکان: کێبڕکێی نێوان پارتی و یەکێتی هەندێک جار گرژییە ڕەگەزییەکانی ناو کۆمەڵگای کوردی زیاتر کردووە. هەردوو حیزب بە شێوەیەکی سەرەکی پشتیوانییان لە کۆمەڵگە کوردییە جیاوازەکان وەرگرتووە، لەگەڵ ئەوەی پارتی بە شێوەیەکی نەریتی لە پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر زیاتر گرنگە. لە هەمان کاتدا، یەکێتی کاریگەری زیاتری هەبووە لە سلێمانی و هەڵەبچە. ئەم گرژییە بووەتە هۆی بڵاوبوونەوەی بەردەوام لە توندوتیژی و ناسەقامگیری.
٣- نفوزی دەرەکی: کێبڕکێی نێوان پارتی و یەکێتی، ناوچەکەی کردە بەر کاریگەریی دەرەکی. هەردوو لایەن بۆ بەهێزکردنی هەڵوێستەکانیان بەدوای هاوپەیمانی لەگەڵ ئەکتەرە ناوچەیی و نێودەوڵەتییە جیاوازەکاندا گەڕاوە، ئەمەش بووەتە هۆی ئاڵۆزبوونی داینامیکی جیۆپۆلەتیکی. ئەم تێوەگلانی دەرەکییە هەندێک جار گرژییە ناوخۆییەکانی توندتر کردووە و بەشداری کردووە لە ناسەقامگیری.
٤- وەستانی پێشکەوتن: کێبڕکێی نێوان پارتی و یەکێتی زۆر جار بووەتە هۆی قەیرانی سیاسی و وەستانی پێشکەوتن لەسەر پرسە گرنگەکان. ناکۆکییەکان لەسەر دابەشکردنی دەسەڵات و تەرخانکردنی سەرچاوەکان و دۆخی ناوچە جێناکۆکەکان زۆرجار حکوومەتی هەرێمی کوردستانیان ئیفلیج کردووە و ڕێگرییان لە توانای بەڕێوەبردنی بە شێوەیەکی کاریگەر کردووە.
٥- کاریگەری لەسەر خواستەکانی سەربەخۆیی: ڕکابەریی نێوان پارتی و یەکێتیش کاریگەری لەسەر خواستەکانی کورد بۆ سەربەخۆیی هەبووە. لە کاتێکدا هەردوو حیزب لە مێژوودا پشتیوانی سەربەخۆیی کوردیان کردووە، بەڵام جیاوازیی ڕێباز و ستراتیژ هەندێک جار سەرکردایەتی کوردی دابەش کردووە. ئەم دابەشبوونە هەوڵەکانی بۆ پێشخستنی کارنامەی سەربەخۆیی کورد و دانوستان لەگەڵ حکوومەتی ناوەندی لە بەغدا ئاڵۆزتر کردووە.
بە شێوەیەکی گشتی، پێشبڕکێی نێوان پارتی و یەکێتی کاریگەرییەکی زۆری لەسەر هەرێمی کوردستانی عێراق هەبووە، بە شێوەدانانی دیمەنی سیاسی و کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەکتەرە ناوخۆیی و دەرەکییەکان. چارەسەرکردنی ئەم پێشبڕکێیە و برەودان بە هاریکاریی زیاتری نێوان هەردوو لایەن دەکرێت گرنگ بێت بۆ سەقامگیری و گەشەپێدانی درێژخایەنی ناوچەکە.
کۆتایی هێنان بە کێبڕکێکە:
چارەسەرکردنی کێبڕکێی نێوان پارتی و یەکێتی بۆ ئەوەی بەشێوەیەکی کاریگەر خزمەت بە حکوومەتی هەرێمی کوردستان بکات، پێویستی بە ڕێبازێکی فرەڕەوان هەیە کە ڕوو لە هۆکارە بنەڕەتییەکانی ڕکابەری و دینامیکی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی فراوانتر لە ناو هەرێمی کوردستان بکات. لێرەدا چەند هەنگاوێک دەخەینەڕوو کە دەتوانرێت بگیرێتەبەر بۆ یارمەتیدانی کەمکردنەوەی گرژییەکان و پێشخستنی هاوکاری:
١- دیدگای یەکگرتوو: هاندانی سەرکردایەتی پارتی و یەکێتی بۆ پەرەپێدانی دیدگایەکی هاوبەش بۆ ئایندەی هەرێمی کوردستان کە لە بەرژەوەندی حزبی تێدەپەڕێت. ئەم دیدە دەتوانێت بریتی بێت لە دەستنیشانکردنی ئامانج و ئەولەویەتە هاوبەشەکان، وەک گەشەپێدانی ئابووری، چاودێری کۆمەڵایەتی و مافەکانی کورد و پێکەوە کارکردن بۆ بەدیهێنانی بەپێی دەستووری عێراق.
٢- ڕێککەوتنی دابەشکردنی دەسەڵات: دامەزراندنی ڕێکخستنی شەفاف و دادپەروەرانەی دابەشکردنی دەسەڵات لە نێوان پارتی و یەکێتی و لایەنەکانی دیکەی کوردستان لە چوارچێوەی دامودەزگاکانی حکوومەتی هەرێمدا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی کێبڕکێ و بەرەوپێشبردنی سەقامگیری. ئەم دابەشکردنی دەسەڵاتە دەتوانێت نوێنەرایەتی ڕێژەیی لە پۆستەکانی حکوومەتدا لەخۆبگرێت بە پشتبەستن بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان، تەرخانکردنی سەرچاوەکان و پرۆسەی بڕیاردان.
٣- دیالۆگ و ئاشتەوایی: ئاسانکاری بۆ دیالۆگ و هەوڵی ئاشتەوایی بەردەوام لە نێوان سەرکردایەتی پارتی و یەکێتی. ئەم وتوێژە دەتوانێ نێوەندگیری لایەنی سێهەمی بێلایەن، وەکو پیاوماقوڵانی ڕێزداری کورد و نێوەندگیری سەربەخۆ یان نێودەوڵەتیی، بۆ یارمەتیدانی پردکردنی ئەو دووبەرەکییە و پەرەپێدانی لێکتێگەیشتن و هاوکاریی یەکتر لەخۆبگرێت.
٤- چاکسازی دامەزراوەیی: جێبەجێکردنی چاکسازی بۆ بەهێزکردنی دامەزراوەکانی حکوومەتی هەرێم و بەرەوپێشبردنی شەفافیەت و لێپرسینەوە و حوکمڕانی باش. بە بەرزکردنەوەی کاریگەری و شەرعیەتی دامەزراوەکانی دەوڵەت، کەمتر پێویست دەبێت بۆ لایەنە سیاسییەکان پشت بە تۆڕەکانی پاڵپشتی و پێشبڕکێ ببەستن بۆ دەسەڵات و سەرچاوەکان.
٥- دەستپێشخەری گەشەپێدانی ئابووری: پێشخستنی گەشەپێدانی ئابووری و دەستپێشخەریی هەمەچەشنکردن کە سوودی بۆ هەموو بەشەکانی هەرێمی کوردستان هەبێت. بە ڕەخساندنی دەرفەت بۆ گەشەکردن و خۆشگوزەرانی لە سەرانسەری ناوچە و پێکهاتە جیاوازەکاندا، دەتوانرێت هاندەرە ئابوورییەکان بۆ هاوکاری سیاسی بەرز بکرێتەوە.
٦- دەستپێشخەرییەکانی یەکگرتوویی نەتەوەیی: جەختکردنەوە لەسەر گرنگی یەکڕیزیی نەتەوەیی و ناسنامەی کوردستان، تێپەڕاندنی بەرژەوەندی تەسکی تاک لایەنە سیاسییەکان. پێشخستنی هەستکردن بە ئامانجی هاوبەش و چارەنووسی بەکۆمەڵ لە نێو کورددا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی دووبەرەکی ناوخۆیی و پەرەپێدانی هاوکاری زیاتری نێوان پارتی و یەکێتی.
٧- میکانیزمی چارەسەرکردنی ناکۆکی: دانانی میکانیزمی پتەوی چارەسەرکردنی ناکۆکی لەناو حکوومەتی هەرێم بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکی و ناڕەزاییەکانی نێوان لایەنە سیاسییەکان و پێکهاتەکان. ئەم میکانیزمە دەتوانێت دەزگاکانی ناوبژیوانی سەربەخۆ، دامەزراوە دادوەرییەکان و میکانیزمەکانی گفتوگۆ و دانوستان لەخۆبگرێت.
٨- تێکۆشانی کۆمەڵگەی مەدەنی: هاندانی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، لەوانە گروپەکانی گەنجان، ڕێکخراوەکانی ئافرەتان و ژنان و سەرکردەی پێکهاتەکان، بۆ ئەوەی ڕۆڵیان هەبێت لە کۆتاییهێنان بە کێبڕکێی نێوان پارتی و یەکێتی. کۆمەڵگەی مەدەنی دەتوانێت یارمەتی پەروەردەکردنی گفتوگۆ بدات، ئاشتەوایی بەرەوپێش ببات و سەرکردە سیاسییەکان لێپرسینەوە لە کارەکانیان بکات.
٩- پاڵپشتی نێودەوڵەتی: داوای پشتیوانی لە ئەکتەرە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان، لەوانەش وڵاتانی دراوسێ و نەتەوە یەکگرتووەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکانی تر، بۆ یارمەتیدان لە ئاسانکاری دیالۆگ و هەوڵەکانی ئاشتەوایی نێوان پارتی و یەکێتی. بەشداری نێودەوڵەتی دەتوانێت هاندان و هێڵی زیاتر بۆ پێشخستنی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکەدا دابین بکات.
١٠- یەکگرتوویی کورد: جەختکردنەوە لەسەر گرنگی یەکڕیزی و یەکڕیزیی کورد لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگ و هەڕەشە دەرەکییەکان. پارتی و یەکێتی بە تەرکیزکردن لەسەر ئەوەی کورد یەکدەخات نەک ئەوەی کورد دابەشی دەکات، دەتوانن بەسەر ناکۆکیەکانیاندا زاڵبن و پێکەوە کاربکەن بۆ چاکەی گەورەتری خەڵکی کوردستان.
١١- ھەڵبژاردنی شەفاف: ئەنجامدانی هەڵبژاردنێکی شەفاف کە هەموو حیزبە کوردستانییەکان تێیدا بەشداری تێدا دەکەن، سەرەتای کۆتایی هێنان بە ناکۆکییەکان و پێشبڕکێکانە بۆ یەکخستنی ماڵی کورد و گەڕاندنەوەی شەرعییەت بۆ پەرلەمانی کوردستان، کە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە بەهۆی ناکۆکییە ناوخۆییەکانی نێوان پارتی و یەکێتیەوە لەدەستی دا.
دواجار چارەسەرکردنی کێبڕکێی نێوان پارتی و یەکێتی پێویستی بە هەوڵێکی هاوبەش و بەردەوام هەیە لەلایەن هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکانەوە، بە سەرکردە سیاسییەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و هاووڵاتیانی ئاسایی. لە کاتێکدا تەحەددیاتەکان بەرچاون، پابەندبوون بە گفتوگۆ و ئاشتەوایی و هاوکاری دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە خۆشکردنی ڕێگا بۆ هەرێمی کوردستانێکی سەقامگیرتر و ئاوەدانتر و یەکگرتووتر.
ئەمڕۆ دۆست و دوژمن چاویان لە سەرکردایەتی هەردوولا و توانای چارەسەرکردنی ئەو ناکۆکی و قەیرانانە لە ڕێگەی دیالۆگی ئاشتیانە بۆ پاراستنی هەرێمی کوردستانە. یان بۆ خزمەتی بەرژەوەندیی دوژمنانی خەڵکی کوردستان دەجوڵێن؟ لە کۆتاییدا پرسیارەکە ئەوەیە: گرنگترین بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان یان بەرژەوەندی ئەم دوو لایەنەنن؟
کۆتاییهێنان بە کێبڕکێی پارتی و یەکێتی پێویستی بە پابەندبوون و سازان و ئامادەیی دەبێت بۆ دانانی بەرژەوەندییەکانی هەرێمی کوردستان لە سەرووی حزبایەتییەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، سوودەکانی هاوکاری و یەکگرتوویی زیاتر گرنگن. ئەوان دەتوانن بەشداری بکەن لە داهاتوویەکی سەقامگیرتر و خۆشگوزەرانتر و پارێزراوتر بۆ خەڵکی کوردستان.