ڕۆشتنی یونامیكۆتایی فیدراڵیەت و، سەرەتای كۆماری ئیسلامی عێراق

مەشخەڵ كەوڵۆسی

ناچینەوە سەر مەسەلەی دروستكردنەوەی عێراق، چونكە ئەوە بابەتێكی ترە و پێویستی بە لێكۆڵینەوەی ورد هەیە بۆ مێژوو. بەڵام لەدوای پرۆسەی ئازادی عێراقیش، دوای ئەوەی عێراق دامەزرێنرایەوە، كورد چەند هەڵەیەكی كوشندەی كرد، یەكێك لەهەڵە كوشندەكانی كورد ئەوەبوو بێدەنگ بوو بەرانبەر ڕادەستكردنەوەی دەستەڵات بە عێراقییەكان. هاوكات هەڵەیەكی دیكەش ئەوەبوو نەك هەر هەوڵیدا، بەڵكو شاگەشكە بوو بە دەرچوونی عێراق لەژێر بەندی حەوتی میساقی نەتەوە یەكگرتووەكان…هتد.
لەڕاستیدا ئەوكاتە كورد بەهێزبوو، دەیتوانی ڕێگە بگرێت لە مەسەلەی ڕادەستكردنەوەی دەستەڵات بە عێراقییەكان بەوجۆرەی كەلە ڕێككەوتنی چوارچێوەی هەماهەنگی ستراتیژیدا هاتبوو. یان دەیتوانی لە دانوستانەكانی گەڵاڵەكردنی ئەو ڕێككەوتنەدا ئامادەیی بەهێزتر و مەرجی زیاتری هەبووایە. كە ئەوانە نەكران، ئیدی دەستەڵات ڕادەستی عێراقییەكان كرایەوە، بەو پاشخانە مەترسیدارەی كە پێكهاتەكانی عێراق بەرانبەر یەكتر هەیانە.
كورد دەستەوسان بوو لەوەی قسەیەكی هەبێت لەبارەی دەرچوونی عێراق لەژێر بەندی حەوتی میساقی نەتەوە یەكگرتووەكان. ئەوەش بەهەموو شێوەیەك دەستی عێراقی كردەوە. داهاتووش مەترسیدارتر دەبێت.
لەئێستادا و بەشێوەیەكی ئاشكرا، یونامی ئاژانسێكی جیهانی ڕێگەپێدراوی نەتەوە یەكگرتووەكانە كە دەستەڵاتی ئەوەی هەیە بەشداربێت لەدروستكردنی چەندین پرسی گرنگ و سیادی لەعێراق، وەك مەسەلەكانی هەڵبژاردن و ئاشتەوایی نێوان پێكهاتەكان و پرسی سەرژمێری گشتی دانیشتوان، كە ڕەنگە ئەمەیان لەهەموو پرسەكانی تر مەترسیدارتربێت.
هەمووان دەزانین بڕیاروایە لەمساڵدا سەرژمێری گشتی دانیشتوانی عێراق ئەنجام بدرێت، بۆیە پێشوەخت سەرۆكوەزیرانی عێراق بەناوی عێراقەوە، بەبێ ئەوەی ڕاوێژی بەپێكهاتەكانی تری عێراق كردبێت، بڕیاریداوەو نامەیەكی ئاراستەی ئەنجومەنی ئاسایش كردووە تاكو كۆتایی بەكارەكانی یونامی بهێنرێت. ئەوە لەكاتێكدایە یونامی تاكە چاوی نێودەوڵەتییە بەسەر سەرژمێرییەكەوە. تۆ بڵێی ئامانج لەم داوایە لەئێستادا چی بێت؟ بۆچی كتومت لەئێستادا ئەو داوایەی كردو، بۆچی نەیخستە دوای سەرژمێرییەكە؟ تۆ بڵێی ماڵی شیعە نیازی ئەوەیان نەبێت ملیۆنان كەس لەخزمان بهێنن و لەسەرژمێری گشتی ئینپوتیان بكەن و، دواتر باڵانسی هێزی دیموگرافی بۆ هەتاهەتایە لەعێراق بگۆڕن و، ئەوەی كە خۆیان زۆرینەی نەگۆڕن، زیاتر بنجداكوتاوتر بكەن؟ مادەم یونامی نەمێنێت، ئەوان لەكێ دەسڵەمنەوە ئەگەر ئەو كارە، یان هەركارێكی تری مەترسیدار بكەن؟…هتد.
لەوەش كارەساتبارتر ئەوەیە، لەكاتێكدا دەوڵەتی عێراق هیچكام لە ئەركە دیموكراسی و دەستورییەكانی خۆی جێبەجێنەكردووە، لەكاتێكدا ئەو گرێبەستە كۆمەڵایەتییەی لەنێوان پێكهاتەكاندا گەڵاڵەكراو، دەنگی لەسەردرا، نەك جێبەجێنەكرا، بەڵكو بەردەوام پێشێل دەكرێت و سوكایەتی پێدەكرێت، ڕۆژانە لەلایەن هەندێك دەنگی بەرز لەناوەندی شیعەكانی عێراق و بەبیانوی جیاواز باس لەهەموواركردنەوەی دەكرێت، گوایە دەستورەكەش لەكاتێكی نائاساییدا نوسراوەو، پێویستی بە گۆڕین هەیە.
ڕۆشتنی یونامی لەم زەمینەسازییە مەترسیدارەدا، كارەساتی سەدە بۆ كورد دەخوڵقێنێت، پێم وایە ئەو كارەساتە هیچی كەمترنابێت لەكارەساتەكانی ئەنفال و كیمیابارانكردنی هەڵەبجە و ناوچەكانی تری كوردستان. چونكە ئەگەر ئەو قوربانییانە بوبنە هۆی ئەوەی كورد ببێتە خاوەنی سیستەمێكی فیدراڵی، ئەوا ڕۆشتنی یونامی دەكرێتە دەرفەتی زێڕین بۆ هەموواركردنەوەی دەستور و لابردنی هەموو ئەو بڕگەو مادانەی كە مافی پێكهاتەكانیان تێدا دیاریكراوە. بەتایبەتی كۆتایی دێنن بە مەسەلەی مادەی 140 و سیستەمی فیدراڵی، لە بەرانبەریشدا كۆماری ئیسلامی عێراق ڕادەگەیەنن.