ناڕوونیی بنیاتنه‌رو ڕوونیی بەتاڵ
فازڵ میرانی
زۆر له خه‌ڵكی ناڕوونیی بنیاتنه‌ر به واتای جیهێڵانی ناكۆكی بۆ زه‌مه‌ن لێك ده‌ده‌نه‌وه، هه‌ڵبه‌ت له‌گه‌ڵ سه‌نگه‌لاكردنی گۆڕینی هه‌ڵوێستگه‌لی دژه‌به‌ر بۆ باشتربوون. ڕوونیی پووچه‌ڵ و به‌تاڵیش له باشترین گوزارشدا هه‌ر ئه‌وه‌یه: گوفتار ، كردار، یان هه‌ردووكیان به یه‌كه‌وه بێبه‌ر و به‌رهه‌م بن، ئینجا وه‌ك یه‌كه به پڕوپاگه‌نده ڕووپۆش كرابێت یان نا، به نموونه ئه‌و لێدوانانه‌ی سه‌ركۆنه‌كردنیان تێدایه، به‌ڵام هیچ كردارێكیان له‌گه‌ڵدا نییه.
به دیدی من هه‌موو ئه‌وانه‌ی به ویستی خۆیان، یان له ترسان فكره‌ی ناڕوونیی بنیاتنه‌رانه‌یان ده‌وێت، گه‌ره‌كه كاره‌كانیان به‌هه‌ند وه‌ربگرن و له دوتوێی ئه‌و تیۆرییه‌ی هێنری كیسینجه‌ر بیخه‌نه‌ڕوو، كه زۆر به درێژی و وردی كاری تێدا كردووه. پێویسته له باری ناكۆكیدا ڕه‌هه‌نده ده‌روونی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان بۆ بڕیاربه‌ده‌ستان شی بكه‌نه‌وه. نموونه‌ی ئه‌مه: ئه‌و دانوستانانه‌ی له دوای جه‌نگی ئۆكتۆبه‌ر له‌نێوان دوو زلهێزی جیهانیدا هاتنه ئاراوه، یه‌كه‌م ده‌یویست دژبه‌ره‌كه‌ی له دووباره‌كردنه‌وه‌ی كرده‌ی سه‌ربازی دووربخاته‌وه. دووه‌م ده‌كۆشا خاكه‌كه‌ی بگێڕێته‌وه و قه‌ره‌بووی زیانی ساڵانی 1956 و 1967بكرێته‌وه، دواتر ئه‌مه جێبه‌جێ كرا و به په‌یماننامه‌ی كامپ دیڤید ناسرا، ناكۆكییه‌كانیش له‌م باره‌وه بۆ زه‌مه‌ن جێهڵدران.
ناكۆكیی سنووریی نێوان عێراق و ئێران، وێڕای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو لایه‌ن بڕیاری ئاگربه‌ستیان له ساڵی 1988ز قبووڵ كرد، به‌ڵام ناڕوونیی بنیاتنه‌ر، كاركردنی هه‌ردوولای په‌ك خستبوو، ئاخر هه‌ردوو ڕژێم باوه‌ڕیان به یه‌كتر نه‌ده‌كرد، هه‌ر وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌ناچاری قبووڵیان كردبێت، ڕه‌هه‌ندی ده‌روونی و كۆمه‌ڵایه‌تی بۆ بڕیاربه‌ده‌ستانی هه‌ردوو لایه‌ن دژیه‌ك بوو، گرژی و خاوبوونه‌وه‌ی نێوانیان سایه‌ی به‌سه‌ر دۆخه‌كه‌دا كردبوو.
ڕوونیی بنیاتنه‌ر هه‌روه‌ك بۆ ده‌ره‌وه بهكار دێت، هه‌روه‌هاش له‌نێوخۆ كاری پێ ده‌كرێت، هه‌روه‌ها له ناكۆكی و ململانێی نێوان تاكه‌كانیش بهكار دێت، به‌و واتایه‌ی كێشمه‌كێش و ململانێ چالاكییه‌كی مرۆییه به چه‌ندان شێوه خۆی ده‌نوێنێ، هه‌ر له به‌كارهێنانی بێده‌نگییه‌وه بگره، تا به‌كارهێنانی چه‌ك.
هێندێك جاریش ناڕوونیی بنیاتنه‌ر زیانی لێ ده‌كه‌وێته‌وه، ده‌كرێ ناوبردنه‌كه‌ی بۆ ناڕوونییه‌ك هه‌ڵبوه‌شێته‌وه، كه هیچ ته‌فسیرێك هه‌ڵناگرێت، هیچ واتایه‌كی بنیاتنه‌رانه‌شی لێ به‌رهه‌م نایه‌ت. به‌شێك له خه‌ڵك بۆ ده‌سته‌به‌ری كات ده‌كۆشن، تاكو په‌ره به هێز بده‌ن و دواتر وه‌ك چه‌كێك بۆ ململانێ بهكار ده‌هێنن و هه‌ق و دادگه‌ری له‌به‌ین ده‌به‌ن.
ئەوەی من دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە کە هەڵبژاردنی تیۆرییەکان کاركردن دەبێت لەسەر بنەمای گونجاو لە هەڵبژاردنەکان، دیاره كرده‌ی گونجاوییش پێویستی بە دەستنیشانکردنی وردی دۆخەکە و ئەو تیۆرییە هەیە، کە دەتوانرێت له‌سه‌ری جێبەجێ بکرێت.
ئێمە لە حیزبەکەماندا، به‌ر له‌وه‌یش لەنێو گەلەکەماندا، هه‌روه‌ها لەنێو خاكی عێراقدا، تیۆری خۆشگوزه‌رانیمان هەڵنەبژاردووه بۆ ئەوەی بیكه‌ین به میتۆدی کارکردنمان، زۆر ڕوونه هه‌موو بابەتەکان بۆ خستنه ژێر تیۆر گونجاو نین. ئێمە هەر دۆخێکمان به دانانی بەرنامەیەک لە واقیع جیاکردەوە، لەو کەسانە نەبووین، كه قسه‌یان له كردار زیاتره، بۆیە بە تموحی باشتره‌وه و بەبێ ئەوەی بکەوینە ژێر كارگه‌ری و سەرسامی بەخۆمانه‌وه، دەستکەوته‌كانمان بۆ خزمه‌تی گەلەكه‌مان ته‌رخان كرد، ئه‌مه زۆر باشتره له گه‌لێك له‌وانه‌ی پشتیان بەو تیۆری و ململانێیانە بەستووه، کە لە مێژوو وه‌رگیراون، یان له كێشمه‌كێشی به‌رژه‌وه‌ندیی زلهێزه‌كانه‌وه داخزاون.
ناڕوونیی بنیاتنەر کاتی خۆی لەگەڵ ئەو کەسانەدا هەیە، کە دەتوانرێت چاوەڕوانی باشتربوونی بیرکردنەوە و ئه‌دایان لێ بکرێت. ڕوونیی پووچیش بۆ مامه‌ڵكردن له‌گه‌ڵ به‌رده‌سته‌كانی، شێوازی خۆی هه‌یه.