چۆن لە كوردستاندا مەترسییەکان دەکرێنە دەرفەت؟
د. سامان شاڵی
گەشتکردن بە مەترسییە سیاسییەکان لە كوردستاندا، وەک هەر وڵاتێکی دیکە، پێویستی بە پلاندانانی ستراتیجی و گونجاندن و حوکمڕانییەکی کاریگەر هەیە. لێرەدا چەند ڕەچاوکردنێک دەخەینەڕوو کە چۆن مەترسییەکان لە سیاسەتی كوردستاندا دەتوانرێت بە ئەگەرێکی زۆرەوە بگۆڕدرێن بۆ دەرفەت:
١- هەڵسەنگاندن و بەڕێوەبردنی مەترسی:
- دەستنیشانکردن و شیکردنەوەی مەترسییەکان: تێگەیشتن لەو مەترسییە ئەگەرییەکان کە لەوانەیە لە دۆخێک یان پڕۆژەیەکی دیاریکراودا سەرهەڵبدەن.
- هەڵسەنگاندنی کاریگەری و ئەگەرەکان: هەڵسەنگاندنی کاریگەرییە ئەگەرییەکانی هەر مەترسییەک و ئەگەری ڕوودانی.
٢- سەقامگیریی سیاسی و حوکمڕانی: - مەترسی: دیاریکردن و شیکردنەوەی مەترسییەکان و تێگەیشتن لەو مەترسییانەی کە لەوانەیە لە بارودۆخێکی تایبەت یان پرۆژەیەکی دیاریکراودا سەربکەون.
- دەرفەت: هەڵسەنگاندنی کاریگەریی ئەگەری هەر مەترسییەک و ئەگەری ڕوودانی و دۆزینەوەی دەرفەتی ڕاستەقینە بۆ چارەکردنی.
٣- ئاسایش و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و ماددە هۆشبەرەکان: - مەترسی: كوردستان ڕووبەڕووی ئاستەنگە ئەمنییەکان بووەتەوە، لەوانەش مەترسی تیرۆر و ماددە هۆشبەرەکان.
- دەرفەت: جێبەجێکردنی ڕێوشوێنی ئەمنی کاریگەر، هاوکاریی هەواڵگری و ستراتیجییەکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و ماددە هۆشبەرەکان دەتوانێت سەقامگیریی گشتی باشتر بکات و ژینگەیەکی سەلامەتتر بۆ وهاووڵاتیان و وەبەرهێنەران دروست بکات.
٤- هاوکاریی نێودەوڵەتی: - مەترسی: ڕەنگە گرژییە جیۆپۆلیتیکییەکان کاریگەرییان هەبێت لەسەر پەیوەندییەکانی كوردستان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ.
- دەرفەت: بەهێزکردنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان و پەرەپێدانی هاوکاری نێودەوڵەتی دەتوانێت وەبەرهێنانی بیانی ڕابکێشێت و پشتگیریی لە دەستپێشخەرییە ئەمنییەکان بکات و سەقامگیریی ناوچەکە بەرز بکاتەوە.
٥- هەمەچەشنکردنی ئابووری: - مەترسی: پشتبەستن بە هەناردەکردنی نەوت كوردستان دەخاتە بەردەم گۆڕانی نرخی نەوت لە جیهاندا.
- دەرفەت: هەمەچەشنکردنی ئابووری بە وەبەرهێنان لە کەرتەکانی غەیرە نەوت، وەک تەکنەلۆجیا، کشتوکاڵ، پیشەسازی، تەندروستی و گەشتیاری، دەتوانێت پشتبەستن بە داهاتی نەوت کەم بکاتەوە و پەرەپێدانی ئابووری بەردەوام پەرەپێبدات.
٦- پەرەپێدانی ژێرخانی: - مەترسی: نەبوونی ژێرخانی پێویست ڕێگریی لە گەشەسەندنی ئابووری دەکات.
- دەرفەت: وەبەرهێنان لە پڕۆژەکانی ژێرخانی، وەک گواستنەوە، وزە، و چاودێری تەندروستی وکشتوکاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری، نەک تەنها چارەسەری پێداویستییە دەستبەجێیەکان دەکات بەڵکو هاندەری گەشەی ئابووری و ڕەخساندنی هەلی کارە.
٧- متمانەی وەبەرهێنەر: - مەترسی: نادڵنیایی سیاسی و ئەمنی و بانکی ڕەنگە ببێتە ڕێگر لەبەردەم وەبەرهێنانی بیانی.
- دەرفەت: دامەزراندنی ژینگەیەکی ڕێکخراوەیی شەفاف و پێشبینیکراو، چارەکردنی گەندەڵی، و پیشاندانی کەیسە بازرگانییە سەرکەوتووەکان دەتوانێت وەبەرهێنەران ڕابکێشێت، گەشەی ئابووری هان بدات.
٨- هاوکاری مرۆیی و گەشەپێدان: - مەترسی: قەیرانە مرۆییەکان، وەک ئاوارەبوون و نەبوونی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان، ئاستەنگ دروست دەکەن.
- دەرفەت: هاوبەشیکردن لەگەڵ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و بەخشەرەکان بۆ چارەکردنی پێداویستییە مرۆییەکان و جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی گەشەپێدان دەتوانێت بارودۆخی ژیان باشتر بکات و بەشداری بکات لە سەقامگیری.
٩- یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و گشتگیری: - مەترسی: گرژییە تائیفی و نەتەوەییەکان تەحەدای مێژوویی بوون.
- دەرفەت: پێشخستنی یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و گشتگیری لە ڕێگەی ئەو سیاسەتانەی کە باس لە نیگەرانییەکانی کۆمەڵگە جۆراوجۆرەکان دەکەن، دەتوانێت بەشداربێت لە یەکێتیی نیشتمانی و سەقامگیری.
١٠- بەشداریکردن و دامەزراندنی گەنجان: - مەترسی: ڕێژەی بەرزی بێکاریی گەنجان ئاستەنگی کۆمەڵایەتی و ئابووری دروست دەکات.
- دەرفەت: جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتانەی کە پەروەردە، پەرەپێدانی کارامەیی و کارگێڕی بەرەوپێش دەبەن دەتوانێت توانای دانیشتوانی گەنج بەکاربهێنێت، تەحەددیاتی دیمۆگرافی بکاتە پاداشتێکی دیمۆگرافی.
١١- فێربوون لە شکستەوە: - مەترسی: شکستەکان وەک ئەزموونی فێربوون سەیر بکە نەک وەک پاشەکشە، و دەرفەتێک بۆ بەدەستهێنانی تێگەیشتن و باشترکردن بەکاریان بهێنین.
- دەرفەت: جێبەجێکردنی وانە فێربووەکان و زانیاری لە شکستەکانەوە بۆ باشترکردنی بڕیاردان و پرۆسەکانی داهاتوو.
١٢- خۆگونجاندن و نەرمی: - مەترسی: نەبوونی نەرمی لە مامەڵەکردن لەگەڵ ستراتیجی هەڵە و خۆگونجاندن لەگەڵ کێشەکان.
- دەرفەت: گۆڕانکارییەکان وەک دەرفەت بۆ گەشەکردن و فێربوون لەخۆبگرن نەک وەک بەربەست.
١٣- دیپلۆماسی ڕۆشنبیری: - مەترسی: جیاوازی کوڵتووری و ئایینی دەتوانێت سەرچاوەی گرژی بێت.
- دەرفەت: پێشخستنی دیپلۆماسی کوڵتووری و پەروەردەکردنی لێکتێگەیشتن لە نێوان کۆمەڵگە جۆراوجۆرەکاندا دەتوانێت بەشداربێت لە هاوسەنگی کۆمەڵایەتی و بەهێزکردنی ناسنامەی نیشتمانی.
١٤- هێزی ئاسایش و پێشمەرگە:
پێشمەرگە هێزی چەکداری هەرێمی کوردستانە. لە ڕووی مێژووییەوە ڕۆڵی سەرەکییان لە بەرگریکردن لە خاکە کوردییەکان بینیوە. - مەترسی: پرۆسەی یەکخستنی هێزی پێشمەرگە خاوە و بووەته کێشەی سەرەکی، سەرەڕای پشتیوانی تەواوی هاوپەیمانان، حکوومەتی هەرێم بەهۆی دەستوەردانی سیاسییەوە نەیتوانیوە ئەو هێزانە یەکبخاتەوە. ئەمەش دەبێتە بەربەستێکی گەورە لەبەردەم حکوومەتی هەرێمدا.
- دەرفەت: پێویستە حکوومەتی هەرێم هەنگاوی پتەوتر بنێت بۆ چارەکردنی ئەم کێشە یەکجارەکی بۆ هەمیشە بەكات و بیانکاتە هێزی نیشتیمانی.
گۆڕینی مەترسییە سیاسییەکان بۆ دەرفەت لە كوردستاندا پێویستی بە ڕێبازێکی فرەلایەنە و یەکگرتوو هەیە کە ڕووبەڕووی ئاستەنگە ئابووری و کۆمەڵایەتی و ئەمنییەکان ببێتەوە. پێویستی بە هاوکاری لە نێوان دامەزراوە حکومییەکان و کەرتە تایبەتەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی هەیە بۆ بەدەستهێنانی گەشەپێدان و سەقامگیریی بەردەوام.