بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت لە پلانی یەکێتی ئافرەتانی کوردستاندا

د. ڤیان سلێمان

پەیامی یەکێتی ئافرەتان کوردستان و میکانیزمی کاری بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت، فرە ڕەهەندە وەک چۆن خودی دیاردەکە فرە ڕەهەندە، لە ڕووی ئابووری و فکری و ئایدیۆلۆژی، هاوکات هۆکاری بنیاتی و کولتووری و دەروونی و کۆمەڵایەتی هەیە، بەو پێیەی توندوتیژی لە هزرەوە چرۆ دەکات و لەوێوە دەبێتە گوتار پاشان کردار، پێویستە گوتاری بەرەنگاری و میکانیزمەکانی چارەسەری لە هەموو ئەم ڕەهەندانەوە ئاراستە بکرێن.
گوتاری یەکێتی ئافرەتانی کوردستان بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەت کە لە ڕێگای کەناڵەکانی ڕاگەیاندنی خودی ڕێکخراوەکە و بەشداری کادیرانی لە ڕاگەیاندنەکان بە شێوەیەکی گشتی و لە میانی هەموو کۆڕ و سیمینارەکان بڵاو دەکرێتەوە، گوتارێکە لەسەر بنەمای ڕێگری لە توندوتیژی پێش ڕوودانی، ئەویش بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری دەربارەی مەترسی و ئەنجامە نەرێنییەکانی توندوتیژی لەسەر ئافرەت و خێزان و کۆمەڵگە بە گشتی. گوتارێک دوور لە هەر بەکارهێنان و دژبەری و وەڵامدانەوەی توندوتیژی بە توندوتیژی. بەڵکوو لە ڕێگای ئاراستەکردنی پەیامی ڕەتکردنەوەی ئەم دیاردە قێزەونە و گەیاندنی بە نیوەکەی دیکەی کۆمەڵگە بە هاوژین، باوک و برا و هاوڕێ و هاونیشتمانی و هاوبەشانمان لە مرۆڤبوون لە کۆمەڵگەکەمان.
یەکێتی ئافرەتانی کوردستان لە ڕێگای نەخشەڕێیەک کە چەندین ساڵە لە خۆی گرتووە، گوتاری بەرەنگاری دژ بەو ڕوانین و هزر و دونیابینییەی کە ئافرەت وەکوو مرۆڤێکی یەکسان و هاوشان و هاوپێگە نابینێت، ئاراستە دەکات و دەڵێت: (بوەستە بیرکردنەوەکانت بگۆڕە، من تەنیا جەستە نیم هزر و شیانم، شەرەف لە بنەماکانی مرۆڤدۆستیدایە، نەک جەستە، خاوەنداریەتی بەرهەم و بڕیار مافی منیشە، ئێمە هاوبەشی یەکترین نەک موڵکی یەکتر، هزر و نەریتی چەوت بکوژێنەوە، نەک ژیان). ئەمەش لە سۆنگەی زەروورەتی گەڕانەوە بۆ بنەماکانی مرۆڤدۆستی و یەکتر قبووڵکردن و پێکەوەژیان. لە پێناو یەکسانکردنەوەی مافی ئافرەتان بە پیاوان و ڕێکخستنەوەی پەیوەندییەکانی ئافرەت و پیاو بۆ پەیوەندییەکی مرۆڤانە و چەسپاندنی ئەو تێگەیشتنەی کە لە پێناو پێکەوە ژیانێکی هاوسەنگ و پاراستنی ئامانجەکانی مرۆڤایەتی، هەر دوو ڕەگەز پێویستیان بە هاوڕێیەتی خۆشەویستی و سازش و لێبوردەیی یەکدیی و پەیڕەوکردنی بنەمای مرۆڤ و مرۆڤایەتییە، نەوەک پۆلێن و جیاکاری لەسەر بنەمای ڕەگەز.
لە هەمان کات دیاردەی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت تەنیا پەیوەست نییە بە پەیوەندی نێوان ئەم دوو ڕەگەزە و کورتکردنەوەی لە گوتاری میدیاییدا، بەڵکوو نایەکسانی و باڵادەستی پیاو بەسەر ئافرەتدا کاریگەری تەواوی لەسەر گشت کایەکانی ژیان داناوە و نادادپەروەری بەرامبەر ئافرەت لە تەواوی سێکتەرەکان بەدی دەکرێت، بۆیە پێویستە بە میکانیزم و پلانی تایبەت کار بۆ بەهێزکردنی ئافرەت و یەکسانکردنی پێگەی هەر دوو مرۆڤ بکرێت.
لەو سۆنگەیە و لەبەر ئەوەی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت پەیوەندی بە ستراکچەری هێز و دەسەڵات و باڵادەستی پیاوە بەسەر ئافرەتدا هەیە؛ کۆتاییهێنان بەو ناهاوسەنگییەش بە هاوسەنگکردنی هێز و دەسەڵات دەبێت وەک یەک بۆ هەر دوو ڕەگەز، ئەوەش لە ڕێگەی پشتیوانی ئافرەتەوە، دەستەبەر دەبێت.
لەو چوارچێوەیەدا، یەکێتی ئافرەتانی کوردستان، سەرەڕای هەوڵەکانی بۆ بڵاوکردنەوەی هۆشیاری ڕای گشتی دەربارەی مەترسییەکانی ئەم دیاردەیە و هەوڵە بەردەوامەکانی بۆ دەستەبەربوونی زیاتری مافی ئافرەت و داواکارییەکانی بۆ ئەوەی دەسەڵات و هێز لە نێوان ئەم دوو ڕەگەزەدا یەکسان بکرێت.
لە هەموو ئەو بوارانەی کە لە توانایدایە، هەوڵی تەواو بۆ پشتیوانی قوربانیانی توندوتیژی لەسەر بنەمای ڕەگەز دەدات. هاوکات لە ڕێگای خولەکانی پیشەیی کار بۆ ئەوە دەکات کە ئافرەتان فێری پیشە بکات و لێهاتووییەکانیان پەرە پێ بدات، بۆ ئەوەی ببن بە خاوەن داهاتی تایبەت بە خۆیان، ئەوەش لە سۆنگەی ئەوەی؛ ئابووری سەربەخۆ بەردی بناغەی ئازادی ئافرەتە و هەموو ئافرەتێکیش دەبێت خاوەن داهاتی تایبەت بە خۆی بێت، بۆ ئەوەی لە ژێردەستەیی و پاشکۆیی دارایی پیاو ڕزگاری بێت.
هاوکات، یەکێتی ئافرەتانی کوردستان، بە گرنگی و بایەخەوە، لە هەنگاوەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، تایبەت بە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت و بە دامەزراوەیی کردنی ئەم پرسە، لە ڕێگای دامەزراندنی دامودەزگای تایبەت هاوکات چاکسازییە یاسایییەکان دەڕوانێت و پشتیوانی تەواوی هەموو هەنگاو و هەڵوێست و ڕێکارەکانی حکومەتە، لەم بوارەدا.
ئەرکی ڕێکخراوەکەمان و ڕێکخراوەکانی دیکەی تایبەتمەند بە پرسی ئافرەت و کۆمەڵگەی مەدەنییە، هاوئاهەنگ و پشتیوان و یارمەتیدەر هاوکات ئەڵقەی پەیوەندی و هێزی فشار بن، بۆ بنبڕکردنی توندوتیژی و نوێنەرایەتیکردنی کێشەکانی ئافرەت. هەروەها بوونی هەماهەنگی لەگەڵ دەزگاکانی ڕاگەیاندن بۆ تاوتوێکردنی زانستیانە و بەرپرسیارانەی پرسی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت بە تایبەتی و پرسی ئافرەت بە شێوەیەکی گشتی، بەو شێوەیەش خەباتی مەدەنی ڕێکخراوەکان و ئەجێندای حکومەت و گەیاندنی بە ڕای گشتی لە ڕێگای ڕاگەیاندنەکان ئاراستەی دروست وەردەگرن.
توندوتیژی دژی ئافرەت دیاردەیەکی مێژوویی جیهانییە و پەیوەست نییە بە کۆمەڵگە و کولتوورێکی دیاریکراو، تەنانەت دەتوانین بڵێین کردەیەکی ڕۆژانەیە و ئافرەتان لە سەرانسەری جیهان ڕووبەڕووی دەبنەوە، ئەو ئافرەتانەی کە ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە ئەمنییەتی دەروونی و جەستەیی و کۆمەڵایەتییان دەکەوێتە مەترسییەوە و لە بارودۆخێکی نائارام و ترس و نا دڵنیایی ژیان بەڕێ دەکەن و ئاسەوارەکانی ئەم کردە ترسناکە نەک تەنیا لەسەر ئافرەت، بەڵکوو هەموو کۆمەڵگە و ڕەوتی گەشەسەندن و پێشکەوتن و سەقامگیری و ئاشتەوایی خێزان و کۆمەڵگە زیانمەندی ئەم دیاردەیەن. هەر بۆیە دەبێت بەو پەڕی بەرپرسیاریەتی و هاوئاستی پرسە هەستیار و گرنگەکانی نیشتمانیمان مامەڵەی لەگەڵ بکەین و مەبەست و ئامانجمان پاراستنی ئافرەتان و خێزان و کۆمەڵگەکەمان بێت.