دەوڵەتی پەككەوتە و ئیرادە

فازڵ میرانی

زۆر جار لە ڕووانگەی چاكی و خراپیی دەوڵەت دەنووسم، چونكێ تاكوو پێش گۆڕانكارییەكانی( 2003) و بە ئێستاشەوە، هاتنە پێشی زەمەنێكە لەنێوان بەڵێن و واقیعدا، هەڵبەت لە ڕوانگەی ئەو ناوەرۆكەوە، كە ئامارەكان بەشێوەیەكی ترسناك لە سۆنگەی ژیانەوە دەیخرێنە ڕوو، تەنانەت لە ڕووی ڕوخساریشەوە، كە زێدەڕۆیی لە وێنە فەرمییەكەدا دەكات.
چەند ڕۆژێك بەر لە ئێستا وتارێكم لەبارەی ” قووڵیی دەوڵەت و دەوڵەتی قووڵ” نووسی، ڕۆژنامە و ماڵپەڕەكانی ئەنتەرنێت پەخشیان كرد، ئەم وتارەشم درێژكراوەی هەمان وتارە لەبارەی ئەو ئیرادە جۆراوجۆرانەی مەبەستیان پەكخستنی دەوڵەتە، بەشێكیان كەشف و دیارن، بە هەنجەتی بەرژەوەندیی گشتی، خەریكی دەسكەوتی شەخسین.
ئێمە لە مێژووی بزاڤی ڕزگاریخوازی كوردستان تووشی ئیرادەی پەكخەر بووینەتەوە، كە ڕژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق پیادەیان كردووە، یان تەنانەت چەند ڕژێمێكی دیكە لەگەڵ ڕژێمی عێراق، سەرەڕای دژبەیەكبوونیان لە دژی ئێمەدا بەكاریان هێناوە.
ئێمەیش لە لای خۆمانەوە دوو ئیرادەمان چەسپاندووە:
یەكەم: ئیرادەی خەبات و بەرهەڵستكاری.
دووەم: ئیرادەی بەڕێوەبەردن و حوكمداری.
بەڕیوەبردنی مێراتێكی پەڕپووت، بەرپاكردنی حوكمڕانی لە ناوچەكەی ئێمەدا هەروا ئاسان نەبووە، هێشتایش هەر ئاسن نییە. خۆ ئەگەر ڕژێم گۆڕا، مەرج نییە هەموو شتێك كۆتایی بێت و هیچ شتێك كاریگەریی نەمێنێت، هەموو ڕێساكانی فیزیایش لە كۆمەڵگە و سیاسەتدا بەركار نین.
ئەو پەككەوتەبوونەی دژ بە ئیرادەیە نەختێك ئاڵۆزە، بەڵام مەفهوومیشە، پەككەوتەبوونی زاتییە بەهۆی ڕووداوە گەورەكان، خەڵك متمانەی بە دەستەڵات نەماوە، ئەو پەككەوتەبوونە هێزە كێبڕكێكارەكانی نێو دەوڵەت دروستی دەكەن، نامەوێ وا بفامرێتەوە، كە من هێندێك هێز نابووت دەكەم و پاكانەیش بۆ دەستەڵات دەكەم، ئینجا هەر كامێكیان بێت ( هێز و دەسەڵات) ڕەوا نییە بەرەنگاری دەستەڵات بێتەوە، هەروەها دەستەڵاتیش ناكرێت بە عەقڵیەتی سوودوەرگرتن لە دەستەڵاتەكانی كاری ناشیاو بكات، یان هێزگەل سووربن لەسەر بەدەستهێنانی دەستەكەوتەكانی تەنانەت ئەگەر بەلەناوبردنی دەستەڵاتیش بێت كە لە تاوان نەگلاوە.
با هاوكێشەكە ڕوونتر بكەمەوە، ئەو دەستەڵاتەی گەلی كوردستانی برسی كردووە، دەستەڵاتێكی تاوانبارە، ئەو دەستەڵاتە ئیرادەی هەیە، بەڵام ئیرادەیەكی تاوانبارانە، لە چاكسازییدا پەكی نەخراوە، بەڵكوو ئیرادەی چاكسازی نییە، عەقڵیەت و ڕۆشنبیرییەكەی دوورە لە سەلامەتی و ئەدای ئەمانەت.
هێزی ڕێكخراوەیی هەر بارێكی سیاسی یان ڕووحی یان مۆبەڵایزكراوی هەبێت، ناتوانێت زیان لە بەرژەوەندییانە بدات، كە دەستەڵات ڕەچاوی كردوون و سوودی مرۆییان هەیە، كە گرنگترین فاكتەری مەرجەكانی دەوڵەتن.
هیچ كەسێكی بێلایەن، یان وشیار لە دەستەڵاتێك خۆش نابێت، كە لە مەسەلەی دەستەوستانی و پەككەوتەیی دەوڵەت و ئیرادەخوازیدا گوترەكاری بكات و بە كەیفی خۆی دانەیەكیان هەڵبژێرێت، چونكە دەستەڵات بە یاسا پشتیوانی دەكرێت و یاساش پشت بە جدییەت و ئیرادەی دەستەڵات دەبەستێت لە پیادەكردنی گشتیدا. بە شایەتی رووداوەكانی مێژوویی، هێزگەلێكی زۆر باجی زۆری خۆپفدان و كارە هەلپەرست و زیانبەخشەكانیان دا.
ڕستەكانی پێشووم بۆ ئەوە نەهێنانەوە تەرازووی چاكەكانی خۆمان قوڕس بكەین، یان باری هەڵەكانمان كە بەهۆی جیاوازی لە وشیاری و جێبەجێكردن دێنە كایەوە، یان تای تەرازووی ئەوانی دیكە زیاد بكەم، كە خێریان بۆ ئەو گەلە فرە نەتەوە و ڕەگەزە لێ بەدی نەكراوە، بەڵام برایانە و بە پەرۆشەوە هۆشیاری دەدەم و دەڵێم: ئیرادە بڕیار و ئارەزوومەندانەیە، عەقڵیەت و كردار لە دەستەڵاتدا بۆ بنیاتنانی دەوڵەتن، دەبێ جگە لە لێدوان و قسەكردن بۆ تێپەڕاندنی پەككەوتەیی دەوڵەت هۆكاری دیكە بەكار بهێنرێت. دەوڵەت كیانێكی مەعنەوییە، خودان پەیام دەتوانێت ئەو كەسانە بێنێتە پێشەوە، كە توانای جووڵەی زیرەكانە و بەسوودیان بۆ چارەسەری دواكەوتنەكان هەیە، ئاخر خەڵك بیستن و بینین و بەركەوتن و لێك هەڵاوێركردنی درۆ و ڕاستییان لە واقیعدا هەیە.
سیستەمی دارایی و دۆخی ئابووری و خزمەتگوزاریی و ئەمنی، چەند بابەتێكن بە ئاراستەی جێبەجێكردن، یان جێبەجێكردنی خەوشدار چارەسەر نابن.
چەواشەكاری و شێواندن تا سەر نابێت، لە دەوڵەتی پێكهاتەی بێ شەراكەت وەردەچەرخێن بۆ دەوڵەتی هێزگەلی دژ بەیەك و ناتەبا، گاوێك هۆشداری دەدرێت، سەركۆنەی یەكتر دەكەین و ئەوانەی ئیرادەكوژ و پەككەوتەخوازی دەوڵەتیشن پشتگوێ دەخەین.

بەرپرسی دەستەی كارگێڕیی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان