ڕۆڵی ئافرەت لە پەروەردە و فێر کردن لە گەشەی جیهاندا چییە؟
دهۆك به‌رۆژی
لە سەردەمی جیهانگیری و شۆڕشی زانیارییەکان و بچووک بوونەوه‌ی جیهان و چواندنی وەک گوندێکی بچوووک، پەروەردە و فێر کردن لە قۆناغی کۆمەڵگەی نەریتگەرا و چوارچێوە کلاسیکیە پارێزگاریەکەی، گواستراوەتە بۆ قۆناغ و سەردەم و چوارچێوەیەکی تەواو جیاوازەوە.
چەمکەکانی پەروەردە و فێرکردن و پراکتیزەکردنی پرەنسیپەکانی تایبەت بەم زانستە لەم سەردەمەدا لە هێنانە کایەی گۆرانکاریە ئابوری، سیاسی و کۆمەڵایەتیەکاندا زیاتر لە جاران بوونەتە جێی سەرنج و تێبینی و تیڕامان و گرینگی پێدانەوە.
لەم چەرخەدا، پەروەردە و فێربوونی مۆدێرن ئامرازێکە بۆ گەیشتن بە هۆشیاری و پێگەیشتوویی سیاسیەوە ودەروازەو کلیلی نۆێبوونەوەو گەشەی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوریە. زۆربەی گەلانی ئەو وڵاتانەی بە وڵاتانی گەشە سەندوو هەژمار دەکرێن، خوازیاری گەیشتنن بە پێشکەوتنە ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتیە هاوچەرخەکان بە مەبەستی زامن کردنی ئاییندەیەکی گەش بۆ وڵات و نەوەکانیان و بەردەوام لە هەڵپەی بەدەست خستنی تازەترین ئامێرو ئامرازەکانی پێشکەوتن و تێکنۆلۆژیدان.
وشیاری سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی، ته‌کنۆلۆژی بە شێوەیەکی گشتی لەسەرتاپای وڵاتانی پێشکەوتوودا، بەرهەمی بوونی کەرتێکی پتەوو جێی بڕوا ومتمانە و دڵنیاکەرەوەی پەروەردە و فێرکردنە لەم وڵاتانەدا. بە واتایەیەکی تر، بوونی کەرتی پەروەردەی پێشکەوتوو، کلیلی پێشکەوتن و گەشەی گشت کۆمەڵگا پێشکەوتووەکانە. کاریگەری ئەم جۆرە پەروەردەیە لە سەر کۆی گشتی پێشکەوتن و گەشەی کۆمەڵگاوە، بۆتە هۆی گرینگی پێدانی پارت و تەڤگەرە سیاسیەکان و سەندیکا ورێکخراوەکان و لە لایەن لێکۆلەرەوان و توێژەرانەوە پێگەیەکی گرینگ و رێزلێگیراوی هەیە و وای لەم توێژە کردووە لە ڕێگەی داهێنان و دۆزینەوەی ئامرازو مێتۆدە تازەکانی فێر بوون و بیرکردنەوەی تازەو هاوچەرخانە وە، زیاتر بایەخ بە ڕۆڵی پەروەردەو خوێندن بدەن.
چەمکی ” وشیاری” لە وڵاتانی گەشە سەندوو چەند ڕەهەندو دەرەنجامێکی جۆراوجۆری فەرهەنگی هەیە کە پەیوەستە بە بواری پەروەردە و خوێندنەوە. لە لایەک کۆمەڵێک دەستەبژێری چالاک و وشیارو وردبین و ڕۆشنبیرو سەرۆکی سەندیکاو دامەزراوە زانستیەکان و زانایانی ناوەندەکانی خوێندن و مەعریفەزان و بڕیار دەر و بریار بەدەست و کاریگەر لەسەر کۆی گشتی ڕەوتی گەشە و پێشکەوتنی کۆمەڵگا، سەرقافڵەی کاروانی بەرەو پێشەوەبردن و پێشخستنی ژیان و کۆمەڵگەن.
لە لایەکی دیکەشەوە کۆمەڵێکی کەمینە لە هاوڵاتیان هاوتەریب لەگەڵ گەشەی خێرای کۆمەڵگە، لە هەوڵدان بە خۆسەر قاڵ کردن بە فێر بوونی تازە لە بوارەکانی تێکنۆلۆژیا و مەعریفەو زانستەوە تا لە کاروانی پێشکەوتن جێ نەمێنن و بەشداری چالاکیە زانستیەکان بکەن.
لەهەردوو حاڵەتیشدا دەوڵەت هەوڵ ئەدات لە ڕێگەی فەراهەم کردنی زەمینەی یارمەتیدەر و پپێک هێنانی هەلومەرجی گونجاوەوە، پەرە بە ڕەوتی گەشەی جڤاکەوە بدات و بە دارشتنی بەرنامە و پلانی تۆکمەوە لەم بوارە ڕۆڵی یارمەتیدەر بگێڕێ.
یەکێک لەو چەمکانەی لە لایەن توێژەرانەوە بۆتە جێی بایەخپێدانەوە، چەمکی ” ئابوری پەروەردە و خوێندن” ە. بەو پێیەی گەشەی ئابوری یەکێکە لە مەرجە هەرە گرینگەکانی گەشەی سیاسی. بەڵام لە وڵاتانی لە ژێر گەشە سەندندا، کەوا ساڵەهای ساڵ بە هۆی بارودۆخی ناسەقامگیری سیاسی و ئاڵۆزی و پشێوی و ململانێوە نەیانتوانیوە هاوسەنگی لە نێوان دەرەنجامەکانی هەردوو چەمکی ئابوری بەهێز و گەشەی سیاسیەوە دابنێن، کەرتی پەروەردە و فێر بوون زیاتر ڕەهەند و مۆرک و سیمایەکی ” هاوردە” ی وەرگرتووە، بە و پێیەی زۆۆربەی هەرە زۆری پڕۆگرامەکانی خوێندن و تەنانەت مامۆستایانیش یا لە دەرەوە هێنراون یا ئەو هاوڵاتیانەن ساڵانێک لە دەرەوە ژیاون و گەڕاونەتەوە وڵات و سەرقاڵی وانە وتنەوەو توێژینەوەن لە بوارەکانی تایبەت بە پسپۆرێتی خۆیانەوە.
لە وڵاتانی پێشکەتووی ڕۆژئاوادا پەیوەندی نێوان کەرتی پەروەردە و فێربوون و سیستەمە کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابوری و حکومیەکان، پەیوەندیێکی پتەوو بەهێزو دانەبڕاوە. بەو مانایەی ئابوری و پیشەسازی وڵات کەوتۆتە ژێر دەسەڵات و نفوزی ئەنیستیتۆکانی لێکۆڵینەوەو ناوەندەکانی توێژینەوەی ئابوری و پیشە سازی و داهێنانەوە.
بەم جۆرە، سیستەمی پەروەردەوفێرکردن پێگەیەکی بەهێزی ستراتیژی لە بوارەکانی کۆمەڵایەتی، ئابوری و سیاسی و فەرهەنگیەوە پێ بەخشراوە و بۆتە یەکێک لە تایبەتمەندیە نکۆڵی لێنەکراوو هەرە سەرەکیەکانی کۆمەڵگە ڕۆژئاواییەکانەوە.