د. سامان شاڵی
پاراستنی نهێنی شوێنی کار یەکێکە لە تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی فەرمانبەران لە سەرانسەری جیهاندا، بەتایبەتی لە حکومەتدا. ئەم شاردنەوەیە لە سەردەمی تەکنەلۆژیای ئەمڕۆدا سازش لەسەر کراوە و کاری زانیاریدەرەکە دەستی بەسەردا گرتووە. بەکارهێنانی مۆبایل لە زۆرێک لە باڵەخانە حکومییەکان پێشێلکارییەکی توندی یاسایە و ئیدارە دەبێت نهێنی بپارێزێت بە بەکارهێنانی هەموو ڕێگەیەکی یاسایی. مۆبایل دەتوانێت لێکەوتەی ئەرێنی و نەرێنی لەسەر کارەکانی دەزگاکانی حکومەت و ئاسایشی نهێنییەکانی دەوڵەت هەبێت. لێرەدا چەند ڕێگەیەک دەخەینەڕوو کە مۆبایلەکان کاریگەرییان لەسەر کارایی و نهێنییەکانی دەوڵەت هەیە، هەروەها هەندێک هەنگاوی خۆپارێزی بۆ دوورکەوتنەوە لە دزەکردنی زانیارییەکان.
- کاریگەرییە ئەرێنییەکان:
- پەیوەندیکردن و کارایی: مۆبایل دەتوانێت پەیوەندی و کارایی لەناو کۆمپانیا حکومییەکان باشتر بکات بە ڕێگەدان بە کارمەندان بۆ ئەوەی لە پەیوەندیدا بمێننەوە و زانیاری هاوبەش بکەن و هاوکاری بکەن لەکاتی ڕۆشتن لە شوێنی کارەکەیان.
- دەستگەیشتنی زانیاری: ئامێرەکانی مۆبایل دەتوانن دەستڕاگەیشتنێکی خێرا بە کارمەندانی حکومەت بدەن بە زانیاری و زانیاری گرنگ، ئەمەش پرۆسەی بڕیاردان زیاد دەکات.
- وەڵامدانەوەی فریاکەوتن: مۆبایل لەوانەیە کاریگەر بێت لە بەڕێوەبردنی فریاکەوتن و کارەسات، ڕێگە بە پەیوەندی خێرا و هەماهەنگی دەدات لە کاتی باری نائاساییدا.
- کاریگەرییە نەرێنییەکان:
- مەترسییە ئەمنییەکان: مۆبایلەکان تووشی هاکەر و ڤایرۆس و مەترسییە ئەمنییەکانی دیکە دەبن. دەتوانن دەستڕاگەیشتن بە زانیارییە هەستیارەکانی حکومەت و نهێنییەکانی دەوڵەت دابین بکەن ئەگەر سازشیان لەسەر بکرێت.
- دەستڕاگەیشتن بە بێ مۆڵەت: ئەگەر مۆبایلەکان ون بوون یان دزرا، لەوانەیە کەسانی بێ مۆڵەت دەستیان بە نهێنییەکانی حکومەت بگات، بە تایبەت ئەگەر بە وشەی نهێنی بەهێز یان پشتڕاستکردنەوەی بایۆمەتری بە باشی پارێزراو نەبن.
- دزەکردنی زانیاری: کاتێک کارمەندانی حکومەت مۆبایل بەکاردەهێنن بۆ ناردن یان پاراستنی زانیاری هەستیار، لەوانەیە دزەکردنی زانیاری بەبێ ئاگاداری ڕووبدات. ئەم دزەکردنانە لەوانەیە لە ڕێگەی ئیمەیڵ، ئەپلیکەیشنەکانی چات، یان خزمەتگوزارییەکانی هەورەوە ڕووبدات.
- سیخوڕی و چاودێری: ڕەنگە هەندێک لە حکومەتەکان یان ئەکتەرە خراپەکان سیخوڕی یان تەکنیکەکانی چاودێری بەکاربهێنن بۆ چاودێریکردنی چالاکیی و پەیوەندییەکانی ئامێری مۆبایلی بەرپرسانی حکومەت.
ڕێسای بەکارهێنانی کامێرا لە باڵەخانە حکومییەکاندا، لەوانەش بەکارهێنانی مۆبایل کە کامێرایان لەسەرە، بەپێی دەزگای حکومەت و جۆری دامەزراوەی حکومەت و ڕێوشوێنە ئەمنییەکان کە لە شوێنی خۆیانن، زۆر جیاوازە. پێویستە دامەزراوە حکومییەکان ئەم ڕێکارانەی خوارەوە لەبەرچاو بگرن بۆ ئەوەی زانیارییە هەستیارەکانی حکومەت لە ڕێگەی مۆبایلەوە دزە نەکەن: - سیاسەت و ستانداردەکانی ئاسایش: دانان و جێبەجێکردنی ستانداردی ئاسایشی توند بۆ بەکارهێنانی ئامێری مۆبایل لەناو دامەزراوە حکومییەکان. پەروەردەکردنی کارمەندان دەبێت لەسەر باشترین پراکتیزەکانی ئاسایش و مەترسییەکانی پەیوەست بە بەکارهێنانی مۆبایل لەناو دامەزراوەکانیاندا بێت. ئەم سیاسەتانە بۆ پاراستنی زانیارییە هەستیارەکان و کەرەستەی نهێنی و ئاسایشی بیناکە داڕێژراون.
2- مەترسییە ئەمنییەکان: هەندێک لە دامەزراوە حکومییەکان ڕێوشوێنی ئەمنی توندیان هەیە و بەکارهێنانی کامێرا تەنانەت ئەوانەی لە مۆبایلدا هەیە، ڕەنگە سنووردار یان قەدەغە بکرێت. ئەم سنووردارکردنە زۆرجار لە ناوچە هەستیارەکان یان پۆلێنکراوەکاندا ڕوودەدات کە مەترسی سیخوڕی یان وێنەگرتنی بێ مۆڵەتیان لەسەرە. - دزەکردنی زانیاری: کاتێک کارمەندانی حکومەت مۆبایل بەکاردەهێنن بۆ ناردن یان پاراستنی زانیاری هەستیار، لەوانەیە دزەکردنی زانیاری بەبێ ئاگاداری ڕووبدات. ئەم دزەکردنانە لەوانەیە لە ڕێگەی ئیمەیڵ، ئەپەکانی چات، یان خزمەتگوزارییەکانی هەورەوە ڕوو بدەن.
- کۆدکردن: تەشفیرکردنی ئامێرە مۆبایلەکان بۆ پاراستنی زانیارییە هەڵگیراوەکان. بۆ پاراستنی پەیوەندییەکان و داتاکان لە کاتی پشوودا، تەکنەلۆژیای کۆدکردنی بەهێز بەکاربهێنە.
- پەیوەندی تۆڕی پارێزراو: هاندانی بەکارهێنەران بۆ بەکارهێنانی تۆڕە سەلامەت و متمانەپێکراوەکان، وەک تۆڕی تایبەتی مەجازی (VPN)، لەکاتی دەستگەیشتن یان گواستنەوەی زانیاری هەستیار. VPN زۆر گرنگە بۆ بەکارهێنانی دەسکتۆپ و لاپتۆپ و ئایپاد لە شوێنی کاردا.
- ئاسایشی زۆرەملێ: سنووردارکردنی کامێرا پەیوەستە بە ئاستی جیاوازی جێبەجێکردنەوە. ئەفسەرانی ئاسایش لە هەندێک دامەزراوەی حکومەتدا ڕەنگە چالاکانە ئەم سیاسەتانە جێبەجێ بکەن. لە بەرامبەردا ڕەنگە هەندێکی تر پشت بە هێما ببەستن و متمانەیان بەوە هەبێت کە تاکەکان بە ئازادی گوێڕایەڵی دەبن و ئەم پشتبەستنە ڕەنگە دامەزراوە ئەمنییەکان و حکومەتەکان بخاتە مەترسییەوە. ئەم ئاسایشە قوفڵی ئامێرەکان، هەڵگرتنی پارێزراو و ڕێنماییە ڕوونەکان سەبارەت بە مامەڵەکردن لەگەڵ ئامێرە ونبووەکان یان دزراوەکان لەخۆدەگرێت.
7- یاسادانان: لە هەندێک وڵاتدا بەکارهێنانی کامێرا لە دامەزراوە حکومییەکان بە یاسا بەڕێوەدەچێت و سەرپێچیکردنی ئەم ڕێسایانە دەتوانێت لێکەوتەی یاسایی توندی لێبکەوێتەوە. - ڕێنمایی بۆ میوانەکان: سەردانیکەرانی بینا حکومییەکان بە گشتی لەژێر هەمان سیاسەت و سنووردارکردنی کامێرادان. پێویستە ئەم سیاسەتانە لەلایەن هەموو میوانەکانەوە تێبگەن و جێبەجێ بکرێن.
لە کۆتاییدا، ئایا ڕێگەدان یان قەدەغەکردنی بەکارهێنانی ئایفۆن و کامێرای دیکە لە دامەزراوەکانی حکومەتدا دەبێت هاوسەنگ بێت لە بەرامبەر ڕەچاوکردنی ئەمنی و پێویستی شەفافیەت و دەستڕاگەیشتن بە زانیارییەکانی حکومەت بە گشتی.
بۆ دەستەبەرکردنی نهێنییەکانی دەوڵەت و زانیارییە هەستیارەکان لە دەستڕاگەیشتن و دزەکردنی بێ مۆڵەت، دەزگاکانی حکومەت دەبێ هاوسەنگی لە نێوان سوودەکانی تەکنەلۆژیای مۆبایل لەگەڵ مەترسییە ئەگەرییەکان و جێگیرکردنی ڕێوشوێنی ئەمنی توند دابنێن. لەوانەیە ئەو ڕێکارانەی کە دەگیرێنەبەر بەپێی داواکاری و پێداویستییە ئەمنییەکانی دەزگاکە جیاواز بن.
نهێنییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە چەند شێوەیەک زیانی پێگەیشتووە. لە ئەنجامدا دەبێت یاسای توند و تۆڵ بدەن بۆ قەدەغەکردنی بەکارهێنانی مۆبایل بە کامێرا لە هەموو دامەزراوە حکومییەکان و تەنها کرێکارانی ڕێگەپێدراو دەتوانن مۆبایل بە کامێرا هەڵبگرن. بەهۆی جووڵەیی لە هەندێک وەزارەت، فەرمانبەران دەتوانن لە کاتی ئەرکدا بە بەکارهێنانی مۆبایلی ناوخۆیی یان مۆبایل بەبێ کامێرا پەیوەندی بکەن. جگە لەوەش، هیچ سەردانکەرێک، بەبێ جیاوازی، ڕێگەی پێنادرێت لە هەر کاتێکدا مۆبایل بە کامێرایەوە لەناو هیچ بینایەکی حکومیدا بهێنێت؛ سەرپێچیکاران ڕووبەڕووی لێکەوتەی یاسایی توند دەبنەوە. هەروەها پێویستە ئەم یاسایانە لە هەموو دامەزراوەکانی حکومەتی عێراقدا دامەزرێنرێن بۆ پاراستن لە دزەکردنی زانیاری و سیخوڕی و تێکدانی ناو حکومەت.