د. سامان شاڵی
پەیوەندی ئێران لەگەڵ کوردەکانی عێراق ئاڵۆز بوو و کاریگەری ململانێی سیاسی، ئەمنی و ناوچەیی لەسەر بوو. ئەم پەیوەندییە مێژووییە لە نێوان پشتیوانی و خیانەتدا بوو بە پشتبەستن بە بەرژەوەندییەکانیان، لە سەردەمی شای ئێراندا. ئێران لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و نفوزی ناوچەیی پەیوەندی لەگەڵ لایەنە کوردییەکانی عێراق ھەیە. کورد لە ئێران ھاوشێوەی کوردەکانی عێراق، نەتەوەیەکی خاوەن کولتوورە و خواستی جیاوازیان ھەیە.
ئێران چی لە کوردەکانی عێراق دەوێت:
١- دەستوەرنەدان لە کاروباری ئێران: ئێران دەیەوێت کوردەکانی عێراق خۆیان لە پشتیوانیکردن یان بەشداریکردن لە ھەر چالاکییەک بپارێزن کە بتوانێت ھاندەری جیابوونەوە یان نائارامی لە نێوان دانیشتوانی کورد لە ئێران بێت.
٢- نیگەرانییەکانی جیابوونەوە لە کورد: وەک تورکیا و عێراق، ئێران ژمارەیەکی زۆری دانیشتوانی کوردی ھەیە، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژئاوا. ئێران نیگەرانە لە جیابوونەوەی کورد و ڕێوشوێنی گرتۆتەبەر بۆ سەرکوتکردنی ھەر جوڵەیەک یان چالاکییەک کە ببێتە ھۆی دروستبوونی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردی. بوونی ھەرێمێکی نیمچە سەربەخۆی کوردی لە عێراق، بەتایبەتی دوای ڕیفراندۆمەکەی ساڵی ٢٠١٧ کە بە ھەڕەشەیەک بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکەی دانا و ھەوڵی زۆری دا بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم ڕیفراندۆمە و ئەنجامەکەی لەسەر ھەموو ئاستە سیاسی و سەربازی و ئابوورییەکان.
٣- پشتیوانی لە پارتە کوردییەکان: ئێران پشتیوانی لە چەندین حیزبی سیاسی کوردی کردووە لە عێراق، لەوانە ئەوانەی کە لەگەڵ بەرژەوەندییە سیاسی و سەربازی و ئابوورییەکانیدا ھاوسەنگن. ئەم پشتیوانییە دەتوانرێت وەک بەشێک لە ستراتیژی ھەرێمی فراوانتری ئێران ببینرێت بۆ کاریگەری لەسەر سیاسەت و سەربازی و ئابووری وڵاتانی دراوسێ بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی.
٤- نیگەرانییە ئەمنییەکان: ئێران نیگەرانیی خۆی لە بوونی حزبە چەکدارە کوردییەکان (پارتە کوردستانیەکانی ئێران) دەربڕی، کە ئێران بە گرووپی تیرۆریستی دەیانناسێنێت، کە بە درێژایی سنوورەکانی لەگەڵ عێراق چالاکی دەکەن. بەشێک لەو گرووپانە بەشێوەیەکی پچڕپچڕ لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکانی ئێران پێکدادانیان کردووە و گرژی لە نێوان ئێران و حکوومەتی ھەرێمی کوردستانی عێراقی لێکەوتەوە.
٥- ھاوکاری دژە تیرۆر: ئێران داوای ھاوکاری لە حکوومەتی ھەرێمی کوردستان لە عێراق کردووە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو گرووپە چەکدارانەی کە ڕەنگە ھەڕەشە لە ئاسایشی ئێران بکەن. ئه م ھەڕەشه یه وای کردووه جار جار له نێوان ھێزه ئه منییه کانی ئێران و ھێزه ئەمنییەکانی ھەرێم گفتوگۆ بکرێت. لای حکوومەتی ھەرێمی کوردستان شەڕی کورد و کورد قەدەغەیە. حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بە دوور لە ڕووبەڕووبوونەوەی چەکداریی نێوان ھەردوولا ھەوڵی چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە دەدات لە ڕێگەی دانوستانی ئاشتیانە.
٦- پەیوەندی بازرگانی و ئابوری: پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان ئێران و حکوومەتی ھەرێمی کوردستان گرنگە، ئێران خوازیاری بەردەوامی ھاوکارییە ئابوورییەکانە لەگەڵ حکوومەتی ھەرێمی کوردستان، لەوانەش ئاڵوگۆڕی بازرگانی و وزە کە سوودی بۆ ھەردوولا ھەبێت. ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئێران و ھەرێمی کوردستان بەردەوام لە زیادبووندایە.
٧- کاریگەری له عێراق: ئێران ئامانجی پاراستنی نفوزی خۆی لە عێراق بە کوردستانی عێراقیشەوە. ئێران دەیەوێت حکوومەتی ھەرێم سیاسەت و کردەوەکانی لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ئێران لە چوارچێوەی فراوانتری عێراقدا ڕێکبخات. ئەم کاریگەرییە دەتوانێ پشتیوانی لە گرووپە سیاسییەکان یان سیاسەتەکانی لایەنگری ئێران لە عێراق و ناوچەکەدا بگرێتەوە. ڕۆڵێکی گرنگی ھەیە لە پەیوەندییەکانی نێوان حکوومەتی ھەرێم و ناوەند لەسەر ھەموو ئاستەکان بەپێی بەرژەوەندییەکانیان.
8- پەیوەندی لەگەڵ ئەمەریکا: ئێران دەیەوێت حکوومەتی ھەرێمی کوردستان ھەموو پەیوەندییە ئەمنی و دیپلۆماسییەکان لەگەڵ ئەمەریکا ڕابگرێت، چونکە ئەو پەیوەندیانە بە مەترسیدار دەزانێت بۆ ئاسایشی نەتەوەیی خۆی. حکوومەتی ھەرێمی کوردستان دەیەوێت پەیوەندییەکی ھاوسەنگ لەگەڵ ئێران لەسەر بنەمای ڕێزگرتن و دەستوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆ و فراوانکردنی ھاوکارییە ئابووری، سیاسی، فەرھەنگی و کۆمەڵایەتییەکان بۆ چەسپاندنی پەیوەندی مێژوویی نێوان ئەو دوو گەلە لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا بنیات بنێت. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ئامانج و کردەوەکانی ئێران سەبارەت بە کوردەکانی عێراق ملکەچی سیاسەتی لە عێراق و پەرەسەندنی پەیوەندییە ناوچەییەکان و ڕەچاوکردنی سیاسی ناوخۆیی و پێشهاتە جیۆپۆلەتیکییە بەرفراوانەکان کە خزمەت
بە بەرژەوەندییە باڵاکانی دەکات.