د.سامان شاڵى
پەیوەندی توركیا لەگـــەڵ کوردەکانی عێراق ئاڵۆز و فرەلایەنـــە، کاریگەری ئەرێنـــی و نەرێنی هەیە. کورد لە چەند وڵاتێک دەژی، لەوانە عێراق، توركیا، ئێران، ســـوریا. حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو ناوچانـــەی زۆرینە کـــوردن لە کوردســـتانی عێراق
بەڕێوەدەبات.
کاریگەری ئەرێنی: 1- پەیوەندی ئابووری: توركیا پەیوەندییەکی گرنگی ئابووری لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان هەیە. زیادبوونی بازرگانی و وەبەرهێنان لە نێوان هەردوو هەرێمدا سوودی ئابووری بۆ هەردوولا دەهێنێت. 2. هاوکاری وزە: تورکیا نەوت لە هەرێمی کوردستانی عێراق هاوردە کردووە، هـــاوکارە بۆ بەرزکردنەوەی ئابوری حکومەتی هەرێم و دابینکردنی ســـەرچاوەی وزە بۆ تورکیا.
کاریگەری نەرێنی: 1- نیگەرانـــی جیابوونـــەوی کـــورد: تورکیـــا لـــە سنوورەکانی خۆیدا دانیشتووانێکی کوردی بەرچاوی هەیـــە و لە مێژوودا نیگەرانـــی جیابوونەوەی کورد و خواســـتەکانی دەوڵەتـــی ســـەربەخۆی کـــوردی بـــووە. بوونی هەرێمێکی نیمچـــە ئۆتۆنۆمی کوردی لـــە باکووری عێـــراق دەتوانێت کاریگەری لەســـەر خواستەکانی کورد لەناو تورکیادا هەبێت بەتایبەت دوای ڕیفراندۆمی ساڵی 2017. 2- بوونی پەکەکـــە: تورکیا نیگەرانی بوونی پارتی کرێکارانی کوردســـتان (پەکەکـــە) کە ڕێکخراوێکی تیرۆریســـتی دیاریکـــراوە لـــە ناوچە ســـنوورییە شاخاوییەکانی نێوان تورکیا و عێراق نیگەران بووە. پەکەکە لـــە ناوخۆی تورکیا چالاکیـــی یاخیگەریی ئەنجامداوە و تورکیا هەندێک جار حکومەتی هەرێم بەوە تۆمەتبار کردووە کە بەشـــی پێویســـت ناکات بۆ ســـنووردارکردنی چالاکییەکانی پەکەکە لەسەر خاکەکەی. 3- کاریگـــەری و داینامیکـــی ناوچەیـــی: تورکیـــا هەوڵی خســـتووەتە ســـەر کاریگەری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی فراوانتر و پەیوەندییەکەی لەگەڵ کوردی عێـــراق ڕۆڵی هەیە لەم کارەدا. تورکیا لەگەڵ پارتە
سیاسییە جۆراوجۆرەکانی کورد لە عێراق پەیوەندی کردووە، هەندێکجاریش لە پێنـــاو بەدواداچوون بۆ بەرژەوەندییە ناوچەییەکانی.
کورد چی لە تورکیا دەوێت: 1- ئاســـایش: حکوومەتـــی هەرێمـــی کوردســـتان خوازیاری دامەزراندنی پەیوەندییەکی ســـەقامگیر و پارێزراوە لەگەڵ تورکیا بۆ ڕێگریکردن لە کردەوەی سەربازی یان پێکدادانی سنوور بەزاندن کە سەدان گوندی وێران کرد و زیاتر لە سەد و پەنجا هاووڵاتی مەدەنی کوژران. 2- هاریـــکاری ئابووری: حکومەتـــی هەرێم بەدوای بەردەوامـــی پەیوەندییـــە ئابوورییەکانـــی لەگـــەڵ تورکیادا دەگەڕێت، بەو پێیەی هەناردەی بازرگانی و وزە بەشدارییەکی بەرچاو لە ئابووریی کوردستاندا هەیە. 3- دانپێدانانی سیاســـی: حکومەتـــی هەرێم داوای دانپێدانـــان و پاڵپشـــتی دیپلۆماســـی لـــە تورکیا و وڵاتانـــی دیکـــەی دراوســـێ دەکات، لەوانـــەش پشـــتگیریکردنی ئۆتۆنۆمییان لە ناوخۆی عێراق، تا ئەمڕۆش هیچ نوێنەرایەتییەک بۆ هەرێمی کوردستان لە ئەنقەرە نییە، بەڵام تورکیا سێ کونسوڵخانەی لە هەرێمی کوردستان هەیە. 4- کێشەی پەکەکە: حکوومەتی هەرێمی کوردستان لـــە هەندێک کاتـــدا ئامادەیی خۆی نیشـــانداوە بۆ هاوکاریکردنی تورکیا بۆ چارەســـەرکردنی کێشەی پەکەکە بـــە ڕێگریکردن لە چالاکییەکانی لەســـەر خاکی ژێر دەســـەڵاتی حکومەتی هەرێم. لەبەرامبەر چارەســـەرکردنی کێشـــەکە لەلایـــەن حکومەتـــی تورکیاوە بەشێوەیەکی ئاشتیانە لەڕێگەی گفتوگۆی ڕاســـتەوخۆ، هەروەها هەرێم ئامـــاژەی بەوەدا کە ڕۆڵی نێوەندگیری دەبینێت بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە بەشێوەیەکی ئاشتیانە، دوور لەچارەسەری سەربازی. لەکۆتاییدا دەڵێم، هەرچەندە شـــەراکەتی ئابووری، سیاسی، ئەمنی و سەربازیی حکومەتی هەرێم لەگەڵ توركیا گەورە بێت، پێویستە حکومەتی هەرێم لەوە تێبگات کە بەرژەوەندی توركیا لە ســـەرووی هەموو شـــتێکەوەیە. بۆیە حکومەتی هەرێمیش دەبێت بەو پێیـــە کار بکات و خۆیان لە هەر مەترســـییەک لە
داهاتوودا بپارێزن