د. سامان شاڵی
لە ساڵی 1991 وە ئەمەریکا بەرگریکاری سەرەکی کورد بـــووە لە عێـــراق و بە ملیارەها دۆلاری بۆ پاراســـتنی ســـەربازی و مەشـــق و چەک و مووچەی پێشـــمەرگە خەرج کردووە. پەرەسەندنی پەیوەندی و وەبەرهێنانی سەربازی و دیپلۆماســـی و دارایی بووەتە هۆی ئەوەی
زیاتر ئارەزووی هاوکاریی نێوان هەردوولا هەبێت. ئەمریـــکا پەیوەندییەکی ئاڵۆز و پەرەســـەندنی لەگەڵ کوردەکانی عێراقـــدا هەبووە، کە بەهـــۆی داینامیکی ناوچەیـــی و ڕەچاوکردنـــی ئەمنـــی و بەرژەوەندییـــە جیۆپۆلەتیکیەکانەوە لە قاڵب دراوە. چەندین ئامانج و بەرژەوەندی گرنگ کاریگەرییان لەسەر ڕێبازی ئەمریکا
بەرامبەر بە کوردەکانی عێراق هەبووە: 1- ســـەقامگیری و ئاســـایش: ئەمەریـــکا هەوڵی داوە ســـەقامگیری لە عێراقدا بەرەوپێش ببـــات، هاوکاری حکومەتی هەرێمی کوردیش بۆ پاراســـتنی سەقامگیری لە ناوچە کوردنشـــینەکانی لە كوردســـتانی عێراق زۆر گرنگە. 2- دژە تیرۆریســـت: ئەمریـــکا وەک هاوپەیمانێکـــی جەوهەری لە شـــەڕی دژی تیرۆر و بەتایبەت لە شەڕی دژی دەوڵەتـــی ئیســـلامی (داعش) ســـەیری کوردی عێراقـــی کردووە. هێزە کوردییەکان وەک پێشـــمەرگە هـــاوکار بوون بۆ بەرپەرچدانـــەوەی داعش لە باکووری عێراق و کوردستان. 3. پشـــتیوانی لـــە فیدراڵیزمـــی کوردی: لە ســـاڵی 2003ەوە ئەمریکا پشتیوانی لە چەمکی ئۆتۆنۆمی کورد لـــە عێراقێکی یەکگرتوو و فیدراڵیـــدا دەکات. هەرێمی کوردســـتانی ئێراق تا ڕادەیەک لە حوکمڕانی ئۆتۆنۆمی بەهرەمەنـــدە، ئەمریکاش پشـــتیوانی لـــە عێراقێکی گشـــتگیر و دیموکراسی کردووە کە ڕێز لە مافی هەموو نەتەوە و ئاینیەکان بگرێت، بە کوردیشـــەوە. بۆیه بۆ یەکەمجـــار ئەمریکا سیســـتەمی فیدراڵـــی لە عێراق و ناوچەکەدا ناساند. 4-سەرچاوەی وزە: هەرێمی کوردستان دەوڵەمەندە بە یەدەگی نەوت و گاز، ئەمریکاش گرنگی بە پەرەپێدانی وزە و هەناردەکردنی وزەی داوە. بەڵام ئەمەش بووەتە هۆی دروســـتبوونی گرژی لەگـــەڵ حکومەتی ناوەندی عێراق لەسەر داهاتی نەوت و کۆنترۆڵکردنی خاکەکان.
5- جیۆپۆلەتیکـــی ناوچەیی: ئەمریکا لـــە پەیوەندی
لەگەڵ کوردی عێراقدا سەقامگیری و بەرژەوەندییەکانی ڕۆژهەڵاتـــی ناوەڕاســـتی فراوانتر لەبەرچـــاو دەگرێت. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ کوردەکاندا گەڕاندۆتەوە لە ڕۆشنایی هاوبەشییە ســـتراتیژییەکانی لەگەڵ یاریزانـــە هەرێمییەکانی دیکە
لەوانە عێراق و تورکیا و وڵاتانی کەنداو. 6- نیگەرانییە مرۆییەکان: ئەمریکا هاوکاری و پاڵپشتی مرۆیـــی پێشـــکەش بە دانیشـــتوانی کورد کـــردووە، بەتایبەتی لەکاتی ململانێ و قەیرانەکاندا. 7 – ڕێزگرتن لە مافە یاســـاییەکانی هەمووان: ئەمریکا چاوەڕێی ئەوە دەکات یاســـا ســـەربەخۆ بێت و ڕێز لە ئازادییەکانـــی هەمـــوو خەڵکی هەرێمی کوردســـتان و میدیای ئازاد بگرێت. 8- یەکخســـتنی هێزی پێشـــمەرگە: ئەمریـــکا لەگەڵ هاوپەیمانەکانـــی بەتایبـــەت دوای شـــەڕی داعش کار بـــۆ یەکخســـتنیان دەکات. بەداخەوە تا ئێســـتا ئەمە ســـەرکەوتوو نەبـــووە. جگە لـــەوەش لەدەســـتدانی پشـــتیوانی ئەمریـــکا لـــە نێـــو هێزی پێشـــمەرگەی هاوپەیمانان کارەســـاتێک دەبێت ئەگەر ئەم هەڕەشەیە ئەنجام بدرێت. گرنگە بزانین ڕێبـــازی ئەمریکا بەرامبەر بە کوردەکانی عێراق یەکپارچە نەبووە و بـــە پێی گۆڕانی هەلومەرج و ئەولەویەتـــەکان جیـــاواز بووە. ســـەرەڕای ئەوەش، سیاســـەتی ئەمریکا لە ناوچەکەدا دەتوانێت کاریگەری پێشـــهاتە بەرفراوانەکانی ناوچەکە و گۆڕانکارییەکانی ئیدارەکانی ئەمریکا و داینامیکی شەڕی عێراقی لەسەر بێت. بە گشـــتی ئەمریکا هەوڵی داوە هاوسەنگییەکی ناسک لە نێوان پشـــتیوانی کردن لە خواستەکانی گەلی کورد بۆ ئۆتۆنۆمی و سەقامگیری لە عێراق و لە هەمان کاتدا ڕێزگرتن لە یەکپارچەیی خاکی عێراق و کارکردن لەگەڵ حکومەتی ناوەندی لە بەغدا دروست بکات. لـــە کۆتاییدا کـــورد دەبێ بـــە ڕوونی لـــەوە تێبگات کـــە بەرژەوەندییەکانـــی ئەمریـــکا پەیوەســـتە بـــە بەرژەوەندییەکانـــی لەگـــەڵ عێـــراق و وڵاتانی دیکەی ناوچەکـــە. ئـــەوان بەرژەوەندییەکانیـــان هەڵدەبژێرن ئەگەر ناچاربن لەنێوان کورد و بەرژەوەندییەکانیان لەو
وڵاتانەدا یەکێکیان هەڵبژێرن