د.سامان شاڵى
ســـندوقی دراوی نێودەوڵەتـــی (IMF) و بانکـــی جیهانی (WB) دوو دامـــەزراوەی دارایـــی نێودەوڵەتیـــن کـــە ڕۆڵی ســـەرەکی لە حوکمڕانی ئابووری جیهانیدا دەگێڕن. ئامانجی ســـەرەکیی بریتییە لە پێشخســـتنی ســـەقامگیری ئابووری جیهانی و پشتگیریکردن لە گەشـــەپێدانی وڵاتانـــی ئەندام. بەڵام نیگەرانـــی و ڕەخنەش هەیە ســـەبارەت بە کاریگەرییەکانی لەســـەر وڵاتانی ســـێیەم. عێراق بە وڵاتی سێیەم دادەنرێت. قەرزی لەم دوو دەزگایە هەیە، بۆیە دەبێت بە وردی دیراســـەی ئـــەو مەرجانە بکات، کە خزمـــەت بە هەموو گروپەکانی گەلی عێراق ناکەن. هەندێک مەترسی ئەگەری سەبارەت
بەم قەرزانە هاتوونەتە ئاراوە: 1- کاریگەری لەسەر سیاسەتی ناوخۆ: سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و بانکی نێودەوڵەتی کاریگەرییەکی بەرچاویان لەســـەر سیاسەتی ئابـــووری وڵاتانی وەرگـــر هەیە. کاریگەرییەکـــەی بەهۆی تێکدانی سەروەری نیشتمانی و پرۆسەی بڕیاردانی دیموکراسییەوە ڕەخنەی زۆری لـــێ گیراوە. ڕەخنەگران دەڵێن ئـــەم دامەزراوانە ئەولەویەت دەدەن بە سیاســـەتی بازاڕگەرایی کە هەمیشە لەگەڵ پێداویستییە کۆمەڵایەتی و گەشەسەندنییەکانی وڵاتدا ناگونجێت. ئەم کۆنترۆڵە دەتوانێت ببێتە هۆی لەدەســـتدانی کۆنترۆڵ بەســـەر سیاســـەتی ئابووریدا و ڕێگری لە بەدواداچوونی ســـتراتیژییەکانی گەشەپێدانی بەدیل بکات. 2- بارگرانـــی قەرز: قەرزی ســـندوقی دراوی نێودەوڵەتی و بانکی نێودەوڵەتی دەتوانێـــت بارگرانی قەرزی وڵاتانی وەرگر زیاد بکات. ڕەنگە قەرزکردن پێویســـت بێت بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ قەیرانێکی ئابـــووری کە لـــە ئارادایە. بـــەڵام پابەندبوونەکانـــی گەڕاندنەوەی قـــەرزەکان دەتوانێت بودجەی حکومەت تووشـــی کێشـــە بکات و سەرچاوەکان لە خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییە سەرەتاییەکانی وەک پەروەردە و چاودێری تەندروستی دوور بخاتەوە. لە هەندێک حاڵەتدا ڕەنگـــە وڵاتان خۆیان لە ســـووڕێکی قەرزکردنی زۆردا ببیننەوە بۆ دانەوەی قەرزەکانی ئێستا، ئەمەش دەبێتە هۆی قەیرانی قەرزەکان و ئەگەری ناسەقامگیری ئابووری. 3. بەرنامـــەی مەرجـــدار و دەســـتکاریکردنی پێکهاتەیی: کاتێک ســـندوقی دراوی نێودەوڵەتی هاوکاری دارایی پێشکەش بە وڵاتانی پێویســـت دەکات، زۆرجار مەرجێک دەخاتە سەر ئەو قەرزانەی کە بە مەرجدار ناســـراون. ئـــەم جۆرە بارودۆخانە بەزۆری پێویســـتە وڵاتانی وەرگر چاکســـازیی ئابـــووری تایبەت جێبەجێ بکەن، وەک کەمکردنەوەی خەرجییەکانی حکومەت، ئازادکردنی بازاڕەکان، یان جێبەجێکردنی ڕێوشـــوێنی خۆپارێزی. ڕەخنەگران دەڵێن، مەرجە
توندەکانی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی دەتوانێت لێکەوتەی نەرێنی
بۆ وڵاتانی سێیەم هەبێت، لەوانە خراپبوونی هەژاری، کەمکردنەوەی خەرجییە کۆمەڵایەتییەکان و لاوازبوونی پیشەسازییە ناوخۆییەکان. 4- نایەکسانی و پەراوێزخســـتن: هەندێک دەڵێن ئەو سیاسەتانەی کە لەلایەن ســـندوقی دراوی نێودەوڵەتی و بانکی نێودەوڵەتییەوە بەرەوپێش دەچن دەتوانن نایەکسانی لەناو وڵاتان و لەنێوان وڵاتاندا گەورەتـــر بکەن. بۆ نموونـــە بەرنامەکانی ڕێکخســـتنی پێکهاتەیی تۆمەتبار کـــراون بەوەی کە کاریگەری ناڕێژەیی لەســـەر کۆمەڵگە هـــەژار و پەراوێزخـــراوەکان هەیە، چونکە زۆرجـــار کەمکردنەوەی خەرجییـــە گشـــتیەکان بـــۆ خزمەتگوزارییـــە کۆمەڵایەتییەکان و یارمەتییەکان دەگرێتەوە. سەرەڕای ئەوەش، ڕەخنەگران بانگەشەی ئەوە دەکەن کە پرۆســـەی بڕیاردانی ئەم دامەزراوانە شەفافیەت و گشـــتگیرییان نییە، ئەمەش دەبێتە هۆی چڕبوونەوەی دەسەڵات لە
دەستی چەند ئابوورییەکی باڵادەستدا. لە کاتێکـــدا ئەم ڕەخنانە بوونیان هەیە، بـــەڵام زۆر گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ســـندوقی دراوی نێودەوڵەتی و بانکی نێودەوڵەتی لـــە ماوەی ســـاڵانی ڕابردوودا هەوڵـــی چارەســـەرکردنی هەندێک لـــەو نیگەرانیانەیـــان داوە. ئەوان چاکســـازییان جێبەجێ کردووە بۆ کەمکردنـــەوەی کاریگەرییـــە زیانبەخشـــەکانی مەرجداربوون، دابینکردنـــی کەمکردنەوەی قەرزەکان و بەشـــداریکردن لە گفتوگۆ لەگەڵ ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بۆ ئەوەی دیدگای فراوانتر لە پرۆسەکانی بڕیارداندا بگرێتەوە. سەرەڕای ئەوەش، مشتومڕەکان لـــە نێـــوان داڕێژەرانی سیاســـەت و ئابووریناســـان و گروپەکانی کۆمەڵگـــەی مەدەنی ســـەبارەت بە کاریگەریی ئـــەم دامەزراوانە و مەترسییە ئەگەرییەکان بۆ سەر وڵاتانی سێیەم بەردەوامن. قەرزی نیشتیمانی عێراق لە ساڵی 2023دا بە 115.77 ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت. ســـندوقی دراوی نێودەوڵەتی پێشـــبینی دەکات لە نێوان ســـاڵانی 2023 بـــۆ 2028 بە ڕێـــژەی 94.5 ملیار دۆلار (+٪81.63) بەرزبێتەوە. قەرزی نیشـــتمانی لە ساڵی 2028دا بە 210.27 ملیـــار دۆلار مەزەنـــدە دەکرێت. ئـــەم قەرزانە ئاماژە بە مەترســـی داهاتووی مەرجی زیاتر دەکەن لەلایەن ســـندوقی دراوی نێودەوڵەتـــی و بانکـــی جیهانـــی. وەزارەتی دارایی پێویســـتە بە ئاراســـتەیەکی پێچەوانەدا کار بکات پێش ئـــەوەی قەرزەکان زیاد بکات. بەڵام لەگەڵ ئەم کورتهێنانەی بودجەی عێراق بۆ کورتهێنانی بودجـــە بۆ ماوەی ســـێ ســـاڵ (2023-2025)، لـــە ئەنجامی ئەم کورتهێنانە ناتوانێت قەرزی نیشـــتمانی عێراق کـــەم بکاتەوە، کە ئاماژەیەکە بۆ شکســـتی حکومەت لە بەڕێوەبردنی ئەو قەرزانەدا و
ئەمەش داهاتووی خەڵکی عێراق دەخاتە مەترسییەوە