د. سامان شاڵى
بە شـــێوەیەکی نموونەیی، بەڕێوەبردنی دەوڵەت و سیاســـەت نابێت بە ڕق و کینە و بەرژەوەندی بەرژەوەندی کەســـییەوە بەڕێوەبچێـــت. لەبری ئەوە، دەبێت بە بنەماکانی حوکمڕانییەکی باش، خۆشـــگوزەرانی گشـــتی و خۆشـــگوزەرانی نەتـــەوە و هاوڵاتیان ڕێنمایی بکرێن. ئامانجی بەڕێوەبردنی دەوڵەت ئەوەیە کە بە شـــێوەیەکی کارا و کاریگەر سیاسەتەکان جێبەجێ بکات و خزمەتگوزارییە گشتییەکان دابین بکات و ڕێز لە سەروەری یاسا بگرێت، لە کاتێکدا پێویستە سیاسەت تەرکیز بکاتە سەر گفتوگۆی بنیاتنەر و ڕێککەوتن و دۆزینەوەی چارەسەر
بۆ کێشە کۆمەڵایەتییەکان. لێرەدا چەند بنەمایەکی سەرەکی دەخەینەڕوو کە پێویستە ڕێنمایی ئیدارەی دەوڵەت و سیاسەت بکات: 1- ئاڕاستەکردنی خزمەتی گشتی: ئەوانەی لە پۆستەکانی دەسەڵاتدان، پێویستە ڕۆڵی خۆیان وەک فەرمانبەری گشتی ببینن، تایبەت بن بە خزمەتکردنی بەرژەوەندییەکانی ئەو خەڵکەی نوێنەرایەتیان دەکەن، نەک پێشخستنی ئەجێندای کەسی یان دەوڵەمەندکردنی خۆیان. 2- هەڵسوکەوتی ئەخلاقی: پێویستە هەموو ئەکتەرەکانی ئیدارەی دەوڵەت و سیاسەت پابەندی پێوەرە ئەخلاقییە بەرزەکان بن، دەستپاکی و ڕاستگۆیی و شەفافیەت لە کار و بڕیارەکانیاندا نیشان بدەن. هەڵسوکەوتیان نابێت لەسەر بنەمای قازانجی کەسی یان سیاسی بێت. 3- سەروەری یاسا: دەوڵەت لە ژێر سەروەری یاسادا کار بکات، کە یاسا و ڕێساکان بە یەکسانی بەسەر هەموو هاووڵاتییاندا جێبەجێ دەکرێن بەبێ جیاوازی، لایەنگری، یان پێشوەختە. هیچ کەسێک نابێت لە سەرووی یاساوە بێت هەر پێگەیەکی هەبێت. 4- گشـــتگیری و نوێنەرایەتی: بڕیارە سیاســـییەکان پێویستە گشـــتگیر و نوێنەرایەتی دەنگە جۆراوجۆرەکانی ناو کۆمەڵگە بن، دڵنیابن لەوەی نیگەرانییەکانی هەموو چین و توێژەکانی دانیشـــتووان دەبیســـترێن و لەبەرچاو بگیرێن. دەبێت لەوە تێبگەن کە بڕیارەکەیان نابێت لەسەر بنەمای زۆرینە یان کەمینە بێت چونکە لە پەرلەمانی عێراق بینیمان خەڵکی کوردستان چۆن بەدەستیەوە دەناڵێنن. 5- هەماهەنگی و ســـازان: حوکمڕانیی کاریگەر پێویســـتی بە هاوکاری و ئامادەیی هەیە بۆ سازشکردن لەنێوان لایەنە سیاســـییە جیاوازەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان بـــۆ دۆزینەوەی زەمینەیەکی هاوبەش و کارکردن بەرەو بەرژەوەندی بەکۆمەڵ. 6. تێڕوانینی درێژخایەن: بەڕێوەبردنی دەوڵەت و سیاســـەت دەبێت بە تێڕوانین و پلاندانانی درێژخایەن بەڕێوە ببرێت نەک دەستکەوتی کورتخایەن یان خولگەی هەڵبژاردن. 7. بڕیاردان لەســـەر بنەمای بەڵگە: سیاسەتەکان و بڕیارەکان دەبێت لەسەر بنەمای بەڵگە و داتا و ئامۆژگاری .پسپۆڕانە بن، نەک کاردانەوەی هەستیاری یان هاندەر.
- ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ: دەوڵەت پێویستە مافەکانی مرۆڤ بپارێزێت و بەرەوپێش ببات، دڵنیابێت لەوەی کەرامەت و ئازادییەکانی هەموو تاکەکان ڕێزیان لێدەگیرێت و بەرز ڕابگیرێت. بەداخـــەوە هەندێک جار سیاســـەت دەتوانێت لە ژێر کاریگەری بەرژەوەندی کەســـی و ململانێی دەســـەڵات و هەســـت و ســـۆزی نەرێنی وەک ڕق و کینەدا بێت. ئەم بەرژەوەندییە دەتوانێت ببێتە هۆی سیاسەتی دابەشکەر و جەمســـەرگیری کە ڕێگری لە پێشـــکەوتن دەکات و متمانەی خەڵک بە سەرکردە و دامەزراوەکانیان تێکبدات. زاڵبوون بەسەر ئەم ئاستەنگانەدا پێویستی بە پابەندبوونە بە سەرکردایەتی ئەخلاقی، چاکسازی دامەزراوەیی و بەشداری چالاکانەی کۆمەڵگەی مەدەنی لە لێپرسینەوە لە سەرکردەکان. لـــە کۆتاییدا، ئامانج دەبێت دروســـتکردنی کولتوورێکی سیاســـی بێت کە ســـەرکردەکان بەرژەوەندی گەورەتر لە پێشـــینەی بەرژەوەندییە کەســـییەکان دابنێن و پێکەوە کاربکەن بۆ چارەســـەرکردنی ئاستەنگە ئاڵۆزەکانی
نەتەوەکەیان بە گیانی هاوکاری و ڕێزگرتن لە یەکتر