د.سامان شاڵى
پاوانخـــوازی دیجیتاڵـــی ئاماژەیە بۆ بەکارهێنانـــی تەکنەلۆژیای دیجیتاڵی لەلایەن ڕژێمـــە تاکڕەوەکانەوە بۆ کۆنترۆڵکردن و دەســـتکاریکردن و ســـەرکوتکردنی زانیاری و پەیوەندی و ناڕەزایەتی. لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئینتەرنێت و سۆشـــیال میدیا و ئامرازە دیجیتاڵییەکانی دیکە، پاوانخوازی دیجیتاڵی وەک هەڕەشـــەیەکی گەشەسەندوو بۆ سەر مافەکانی مرۆڤ و حوکمڕانی دیموکراسی و ئاسایشی جیهانی سەریهەڵداوە. لێرەدا چەند هۆکارێکی سەرەکی دەخەینەڕوو کە بۆچی پاوانخوازی دیجیتاڵی
لە هەڵکشاندایە و تەحەدایەکی بەرچاو دەخاتە ڕوو: 1- چاودێری و سانسۆر: ڕژێمە پاوانخوازەکان تەکنەلۆژیای چاودێری پێشکەوتوو بەکاردەهێنن بۆ چاودێریکردن و بەدواداچوون بۆ چالاکییە ئۆنلاینەکانی هاووڵاتییانیان، ئەمەش ئازادی دەربڕین و ناڕەزایەتی و تایبەتمەندی دەخنکێنن. هەروەها ڕێوشوێنی سانســـۆری ئاڵۆز بەکاردەهێنن بۆ ڕێگریکردن یان سنووردارکردنی دەستڕاگەیشتن بە زانیاری، ماڵپەڕ و پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا کە تەحەدای دەسەڵاتەکانیان دەکەن، لە ئەنجامدا دەستڕاگەیشتن بە هەواڵ و زانیاری بێلایەن سنووردار دەبێت. 2- پڕوپاگەنـــدە و زانیاری ناڕاســـت: پاوانخوازی دیجیتاڵی بریتییـــە لە بڵاوکردنەوەی پڕوپاگەندە و هەڵمەتی ناڕاســـت بە سپۆنســـەری دەوڵەت بۆ دەستکاریکردنی بیروڕای گشـــتی و چاندنی دووبەرەکی و دروستکردنی سەرلێشێواوی. ئەم هەوڵانە زۆرجار پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا و ئامرازە دیجیتاڵییەکانی دیکە دەقۆزنەوە بۆ بڵاوکردنەوەی گێڕانەوەی ناڕاست و زانیاری هەڵە و هەواڵی ساختە، کە دەتوانێت متمانە بە دامەزراوە دیموکراتییەکان تێکبدات و یەکپارچەیی هەڵبژاردنەکان بشێوێنێت. 3. هەڕەشـــەکانی ئاسایشـــی ئەلیکترۆنی: هەروەها ڕژێمە تاکڕەوەکان بەشداری هێرشـــی ئەلیکترۆنی و هەڵمەتی هاککردن دەکەن بۆ دزینی زانیاری هەســـتیار و ئەنجامدانی ســـیخوڕی و تێکدانی ژێرخانی گرنگ. ئەم چالاکییانە دەتوانن لێکەوتەی توندیـــان بۆ تاکـــەکان و ڕێکخراوەکان و تەنانەت تەواوی نەتەوەکانیش هەبێت و ببێتـــە هۆی زیانێکی دارایی و پەککەوتنی خزمەتگوزارییەکان و گرژییە جیۆپۆلیتیکییەکان. 4- کۆنتـــڕۆڵ و چاودێری تەکنەلۆژی: ڕژێمە پاوانخوازەکان تەکنەلۆژیای دیجیتاڵی بەکاردەهێنن بۆ ئەوەی کۆنتڕۆڵ بەســـەر هاوڵاتیانی خۆیاندا بکەن، لەوانەش بەکارهێنانی ناســـینەوەی دەموچاو، داتای بایۆمەتری و ئامرازەکانی تری چاودێری. ئەم تەکنەلۆژیایانە چاودێریکردن و بەدواداچوون بۆ جووڵە و چالاکییەکان و ڕەفتارەکانی تاکەکان دەکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی کاریگەرییەکی ساردکەرەوە لەسەر ئازادی ڕادەربڕین و کۆبوونەوە. 5. کاریگـــەری جیهانـــی و هەناردەکردنی پاوانخوازی: پاوانخوازی دیجیتاڵی تەنها لە کایەی ناوخۆدا ســـنووردار نییە، بەڵکو ڕەهەندێکی جیهانیشـــی هەیە. زۆرجار ڕژێمە تاکڕەوەکان ئامرازەکانی چاودێری و سانسۆرکردنی دیجیتاڵی خۆیان هەناردەی وڵاتانی دیکە دەکەن، ئەمەش بەشدارە لە گەشەسەندنی ڕەوتێکی دیموکراسیکردنی جیهانی. ئەم هەناردەکردنی پاوانخوازییە دەتوانێت دەســـەڵاتە سەرکوتکەرەکان بەهێز بکات و مافی مرۆڤ سەرکوت بکات و حوکمڕانی دیموکراسی لە وڵاتانی دیکەدا تێکبدات. پەرەسەندنی مەترسی پاوانخوازی دیجیتاڵی کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر مافەکانی مرۆڤ، ئازادی ڕادەربڕین، تایبەتمەندی و حوکمڕانی دیموکراسی هەیە. بەرەنگاربوونەوەی پاوانخوازی دیجیتاڵی پێویستی بە هەوڵی هاوبەش هەیە لەلایەن کۆمەڵگەی مەدەنی، حکومەتەکان، کۆمپانیا تەکنەلۆژییەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بۆ بەرزڕاگرتن و پاراستنی بەهاکانی جیهانێکی دیجیتاڵی کراوە و ئازاد و پارێزراو. بریتییە لە پێشخستنی خوێندەواری دیجیتاڵی، داکۆکیکردن لە یاسای بەهێزی پاراستنی نهێنـــی و پاراســـتنی زانیارییەکان، پەرەپێدانی شـــەفافیەت و لێپرســـینەوە لە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیـــا دیجیتاڵییەکان، و بەرەنگاربوونـــەوەی هەناردەکردنـــی ئامرازەکانی چاودێری تاکڕەوانە. هەروەها پێویســـتی بە ڕێبازێکـــی فرەلایەنە هەیە کە هاوکاری نێوان حکومەتەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی و کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیا لەخۆبگرێت بۆ دڵنیابوون لەوەی کە تەکنەلۆژیا دیجیتاڵییەکان بە شـــێوەیەک بەکاردەهێنرێن کە ڕێز لە مافەکانی مرۆڤ بگرێت و حوکمڕانی دیموکراســـی پەروەردە بکات و
بنەماکانی ئینتەرنێتی کراوە و ئازاد بپارێزێت