د. سامان شاڵی
دوای هەڵبژاردنی گشـــتیی تورکیا لەم مانگەدا، دەبێت کێشەی کورد چارەسەر بکرێت و بە شێوەیەکی ئاشتیانە چارەسەر بکرێت، چونکە ئەم پرســـە ئاڵۆزە و ڕەگ و ڕیشەی قووڵی مێژوویی و کۆمەڵایەتی و سیاســـی هەیە. چارەسەرکردنی کێشەکانی کورد لە تورکیا پێویستی بـــە ڕێبازێکی فرەلایەنە هەیە کە ڕووبـــەڕووی لایەنە جۆراوجۆرەکانی ئەو پرســـە بکاتەوە. لێرەدا چەند هەنگاوێکی پۆتانسێل دەخەینەڕوو کە دەکرێت بەرەو چارەسەرکردنی کێشەکانی کورد لە تورکیا بنرێت: 1- وتووێـــژ و دانوســـتان: بەشـــداریکردن لە گفتوگۆ و دانوســـتانی ئاشـــکرا و گشـــتگیر لە نێوان حکومەتی تورکیـــا و نوێنەرانی کورد، بۆ چارەســـەرکردنی کێشـــەی کورد لە تورکیا زۆر پێویستە. ئەمەش دەتوانێت گفتوگۆی ڕاســـتەوخۆ و دانوســـتان و گفتوگۆی ئاشـــتیانە لەخۆبگرێت بۆ چارەســـەرکردنی ناڕەزایەتییەکان و چارەســـەرکردنی
ناکۆکییەکان و دۆزینەوەی چارەسەری پەسەندکراوی هەردوولا. 2- چاکسازی سیاســـی: جێبەجێکردنی چاکسازییە سیاسییەکان کە دان بـــە مافەکانی کورددا بنێن و پارێزگاری لێدەکەن، لەوانەش مافە کولتووری و زمانەوانی و سیاســـییەکانی، دەتوانێت چارەنووسســـاز بێت. ئەمەش ڕەنگە چاکســـازی دەســـتوری و چاکســـازی یاسایی و گۆڕانکاری لە سیاســـەتدا بگرێتەوە کە یەکسانی و جیاکاری نەکردن و گشتگیری بۆ کورد لەناو سیســـتەمی سیاسی تورکیادا بەرەوپێش
دەبات. 3- لامەرکـــەزی و ئۆتۆنۆمی: دەتوانرا بەدواداچـــوون بۆ بژاردەکانی لامەرکـــەزی و ئۆتۆنۆمـــی لەو ناوچانەی کە دانیشـــتووانی زورینه ی کورده، لەبەرچاو بگیرێت. ئه مه ده توانێت بریتی بێت له ڕاسپاردنی هه ندێک ده ســـه ڵات و به ڕپرســـیاریه تی بۆ حکوومه ته خۆجێیه کان و ڕێگـــه پێدان به خۆبه ڕێوه بـــه ڕی زیاتر و دابینکردنی ڕێگه بۆ به شـــداریی سیاســـیی مادارانی کورد له سه ڕ ئاستی ناوخۆیی و ناوچه یی. 4. گەشـــەپێدانی ئابووری کۆمەڵایەتی: پێشخســـتنی گەشـــەپێدانی ئابووری کۆمەڵایەتی لە ناوچە کوردنشـــینەکان لە ڕێگەی سیاسەت و وەبەرهێنانی ئامانجدارەوە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە چارەسەرکردنی نایەکســـانی ئابووری کۆمەڵایەتی و باشـــترکردنی بارودۆخی ژیانیان. ئەمەش ڕەنگە پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری، ڕەخساندنی هەلی کار، پەروەردە، چاودێری تەندروستی، و بەرنامەکانی چاودێری کۆمەڵایەتی بگرێتەوە کە سوود بە کۆمەڵگا کوردەکان دەگەیەنن. 5- مافەکانی مرۆڤ و ســـەروەری یاســـا: دڵنیابوون لەوەی مافەکانی مرۆڤ بە مافەکانی کوردیشـــەوە پارێزراو و پاراســـتنیان زۆر گرنگە. ئەمەش بریتییە لە چارەســـەرکردنی پرسەکانی وەک دەستگیرکردنی
ئارەزوومەندانـــە، دەستبەســـەرکردن، ئەشـــکەنجەدان، جیاکاری و ســـنووردارکردنی ئازادی ڕادەربڕیـــن، ڕۆژنامەگـــەری و کۆبوونەوە. بەرزڕاگرتنی ســـەروەری یاسا و دەســـتەبەرکردنی دەستڕاگەیشتن بە دادپەروەری بۆ هەمووان بە کوردەوە، شتێکی بنەڕەتییە. 6. ئاشـــتەوایی و یەکگرتنەوە: جێبەجێکردنی ڕێکارەکانی ئاشتەوایی و یەکگرتنەوەی شـــەڕڤانان و پێکهاتەکانی کـــورد کە تێوەگلاون لە ململانێ چەکدارییەکان، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دروســـتکردنی متمانـــە و بەرەوپێشـــبردنی ئاشـــتی. ئەمـــەش ڕەنگـــە بەرنامەی لێخۆشـــبوونی گشـــتی و ڕاگرتنی هەموو ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لـــە دژی کورد و بەرنامەکانی یەکگرتنـــەوەی کۆمەڵایەتی و هەوڵدان بۆ بەرەوپێشبردنی لێکتێگەیشتن و لێبوردەیی و ئاشتەوایی لە نێوان پێکهاتە جیاوازەکاندا بگرێتەوە. 7- پـــەروەردە و ڕۆشـــنبیری: پێشخســـتنی زمان و ڕۆشـــنبیری و ناســـنامەی کوردی لە ڕێگەی پەروەردە و سیاســـەتی ڕۆشنبیرییەوە دەتوانێـــت یارمەتیـــدەر بێت بۆ بەهێزکردنی مافە ڕۆشـــنبیرییەکانی کورد لـــە تورکیا. ئەمەش ڕەنگە ڕێگەدان بە خوێندنی زمانی کوردی لە قوتابخانەکان و پاڵپشـــتی لە بۆنـــە و چالاکییە کولتوورییەکان و ڕێزگرتن و ئاهەنگگێڕان بە میراتی کولتووری کوردی لەخۆ بگرێت. 8. هاوکاریی ناوچەیی: بەشـــداریکردن لە هاوکاریی ناوچەیی لەگەڵ وڵاتانی دراوســـێ، بەتایبەتی عێراق، ســـوریا، ئێران، کە دانیشتوانی بەرچـــاوی کوردیش تێیدا نیشـــتەجێن، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە چارەسەرکردنی دینامیکی سنووربەزێن و بەرەوپێشبردنی سەقامگیری لە ناوچەکەدا. هاوکاری لە بابەتە سیاســـی و ئابووری و ئەمنییەکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ چارەســـەرکردنی پرسی کورد لە تورکیا بە شێوەیەکی ئاشتیانە. 9- دەستووری تورکیا: زۆر گرنگە دەستووری تورکیا هەموار بکرێتەوە بۆ ئەوەی بە ڕوونی مافەکانی کورد و کەمینەکانی دیکە بچەسپێنرێت و ئایندەیەکی نوێ و ئارام بۆ تورکیا لە ناوچەکەدا بنیات بنرێت. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە چارەسەرکردنی پرسی کورد لە ناوچەکە بەتایبەت لە تورکیا ئەرکێکی ئاڵۆز و قورسە کە پێویستی بە پابەندبوون و گشتگیری و هەوڵی بەردەوامی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان هەیە. پێویســـتی بە ڕێبازێکی هەمەلایەنە و گشـــتگیر هەیە کە چارەسەری ناڕەزایەتی و خواســـتە ســـەرەتاییەکانی دانیشتوانی کورد بکات و لە هەمان کاتدا پرەنســـیپەکانی مافی مرۆڤ و دیموکراسی و سەروەری یاســـا بپارێزێت. پێویســـتە ئەولەویەت بدرێت بە دیالۆگ و دانوستان و ئامرازی ئاشـــتیانە لە پێناو چارەســـەری ئاشتیانە و دیموکراسی و بەردەوام بۆ کێشەکانی کورد لە تورکیا و ناوچەکەدا. شـــتێک ڕوونە کێشەی کورد بە سەربازی چارەسەر ناکرێت بەڵکو بە
دانوستانی ئاشتیانە و مێژوو ئەوەشی سەلماندووە