فازڵ میرانی
بە‌پشتبەستن بە بڕیاری ئەنجوومەنی ” قیادەی سەورە”، تاوانی “تەسفیر”كردنی كوردانی فەیلی كرا. دەزگە ئەمنییەكان بڕیارەكەیان جێبەجێ كرد. ئەمە یەكەم تاوان نەبووە دەرهەق بەوان كرابێت، هەڵمەتەكانی پێشووش كەمتر نەبوون، بەڵام لەم دواییەدا فەیلییەكان بە ئەنقەست بە ئامانج گیران، ئەمەیش بەهۆی نەتەوەییبوون و مەزهەبەكەیانەوە، هەروەها بەهۆی سەنگی ئابوورییان لە بازاڕی كاردا، كە دوای دەركردنی جوولەکەكانی عێراق دروستیان كردبوو.
بۆچوونێكی سیاسی هەیە پێی وایە ڕاوەدونان و ” تەسفیر” لەگەڵ ئەو هەموو زەبر و تووندییەوە، وەك هەڵمەتی دواتر نەگەیشتە سەرەتای ” تەهجیر”كردن، لە ترسی پەرچەكرداری ئێرانی شاهانشا لەو سەردەمەدا، بەپێچەوانەی ئێرانی سەردەمی شۆڕش، سەرەتا جیاكاری ئینجا ڕاگواستن دەستی پێ كرد، بە جۆرێك هەزاران كەس لە تەمەنی خوار پیریدا، تەسفییەكران و كردەی سەربازییان بەسەردا جێبەجێ كرا.
هەر ئەوە وێنە ڕەشەكە نییە، كە دەوری ماڵ و شوێنی كاركردنیان داون و هەركێ كەوتووەتە بەردەستیان گرتوویانە و فڕێیانداوەتە سەرسنووری نێوان عێراق و ئێران، بەڵكوو لەمە ڕەشتر و تاڵتر، برینی كۆمەڵایەتی بوو، چەواشەكردن و لاڕێكردنی كۆمەڵگەی عێراقی بوووو بەوەی ئەمن و ئابووریی عێراق بەهۆی بوونی: ” چەند تاقمێكی گوێلەمستی دوژمن” لەژێر هەڕەشە و مەترسی دایە.
وەرن با لەسەربردەی كوردانی فەیلی بكۆڵینەوە، بەشێك خێزان باوك و باپیرانیان تەهجیر كراون، پاشان منداڵ و نەوەكانیان دەركراون، یان كوژراون. دوای ئەوەی لە هەموو موڵك و ماڵێك بێبەش كراون، مافی ژیانیشیان لێ سەندراوەتەوە، بەڵكوو لە ئینتمای ڕەسمی و یاساییی وڵاتیش بێبەش كراون.
ڕاگواستن، لێسەندنەوەی ڕەگەزنامە، دەركردن، كوشتن، دەست بەسەر موڵ و ماڵداگرتن و فرۆشتنی، تۆمەتباركردنیان بە تاوانبار… حكوومەت ئەوسا وەك پیشەی هەمیشەی، هەموو ڕێكارەكانی خۆی بە پاڵپشتیی قانوون دەكرد، ئەم تاوانە گەورەیە بە پاڵپشتیی یاسای ناڕەوا جێبەجێ کرا.
چەند لێكدانەوەیەكی دیكەش هەن، پێوەندییان بە بەشێك لە عەقڵی دەستەڵاتەوەیە، کە لە هەڵسەنگاندنەکانیدا بە ڕەوایەتی هاووڵاتیبوون بە دانانی تائیفەگەری وەک پایەی حوکمدان لەسەر تاک خۆی پەیوەست دەكات. دەكرێ ئەمە قبووڵ بكرێت ئەگەر مەیلی دەستەڵات لە كەمكردنەوەی ڕێژەی چینێك بەسەر چینێكەوە بوو، هەرواش بوو. بەم چەشنە بەر لە هەڵمەتەكانی، ساڵانی حەفتا و سەرەتای هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو ئەم كارەی كرد، بە بیانوی كلكایەتیی كردن بۆ ئێران و عوسمانییەكان چەندان چینی عێراقی لەنێویشاندا فەیلییەكان، دووچاری ڕاوەدونان و دەركردن كردن.
مەترسییەكە هەر تەنیا ئەوە نییە کە قانوونی ناڕەوایان داڕشتووە، قانوونێك تانەی تێدا نییە، لاملی و لەلكردن لە جێبەجێكردنیدا نییە، بەڵكوو لەوە ترسناكتر ئەوەیە دەستەڵات لە مانای حوكمی ڕەشید تێنگات، ئەو حوكمەی بە دروشمبازی و چەپڵەڕێزان نایەتە دەستەڵات، بەڵكوو بە كاركردن دەستەڵات بەڕێوە دەبات و فكرەی هاووڵاتیبوون چڕ دەكاتەوە، با هەر چەند لایەنی مەزهەبگەرا و دین و ئایدۆلۆژیش لە گۆڕەپانەكدا بن. فەیلی و بارزانییەكان و سەدان هەزار هاووڵاتیی ئەم وڵاتە قوربانیی مێژوو و ئێستای عەقڵی دەستەڵاتن ئەگەر بەرەو چەوساندنەوە ڕێی گرتەبەر و عەقڵ و عەدالەتی لە حوكمڕانیی
وەدەر نا.