د. سامان شاڵى
(1)
بە ئاوڕدانەوە لە سیســـتمی بانکی لە هەرێمی کوردستان عێراق ، ئێمە ڕووبەڕووی نائومێدییەکی زۆر دەبینـــەوە لەلایەن بانکە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانەوە کە بەشـــدار نین لە تەندروســـتی ئابووری هەرێم. ئەم بانکانە بە دابینکردنی قەرزی نەرمی مەرجی ئاســـانتر بۆیان وەبەرهێنانیان
لە بازرگانی بچووک و خۆشگوزەرانی خەڵکدا نەکرد. سیســـتمی بانکی لە هەرێمی کوردســـتانی عێراق ڕووبەڕووی چەندین خاڵی لاوازی دەبێتەوە کە ڕێگرن لە توانای پشـــتگیریکردنی گەشەپێدانی ئابووری و گشتگیری دارایی. هەندێک لە لاوازییە سەرەکییەکان بریتین لە: 1- نەبوونی متمانە: نەبوونی متمانەی گشـــتی بە سیســـتەمی بانکی لە نێو دانیشتوواندا هەیە. هێشتا زۆر کەس پێیان باشە پارەکانیان بە شێوەی نەقدی (کاش) بهێڵنەوە نەک لە بانکەکاندا هەڵیگرن، ئەمەش وا دەکات کە بڕی پارەی بەردەست بۆ قەرزکردن سنووردار بکات. 2. ســـنوورداری دەستڕاگەیشـــتن بە خزمەتگوزارییە بانکییەکان: خزمەتگوزارییە بانکییەکان لە ناوچە شـــارییەکاندا چڕبوونەتەوە، ئەمەش کێشەی دەستنەگەیشتنی بۆ خەڵکی دەرەوەی شارە گەورەکان، لە شـــار و شـــارۆچکە و لادێکان دروســـتکردوە. ئەمە توانای بازرگانە بچووکەکان و جوتیاران بۆ دەستڕاگەیشتن بە قەرز و گەشەپێدانی کارەکانیان سنووردار دەکات. 3. ڕێکخســـتنی لاواز بۆ ڕێســـا و ڕێنماییەکان: چوارچێوەی ڕێکخستنی ئیداری بۆ کەرتی بانکی لە هەرێمی کوردســـتان لاوازە، ئەمەش دڵنیایی نادات بەوەی کە بانکەکان پابەندی ســـتانداردە نێودەوڵەتییەکانن و باشترین پراکتیزەکان پیادە دەکەن. 4. بەرهەمی دارایی سنووردار: سیستمی بانکی لە هەرێمی کوردستان بەرهەمی دارایی سنووردار پێشـــکەش دەکات، ئەمەش توانای بانکەکان بۆ هاندان و ڕاکێشان و ڕاگرتنی کڕیاران سنووردار دەکات. بۆ نموونە ژمارەیەکی کەمی بەرهەمی قەرزی خانووبەرە و بەکاربەر هەیە. 5- لاوازی حوکمڕانی کۆمپانیاکان: کەرتی بانکی لە هەرێمی کوردستان بەدەست لاوازی حوکمڕانی کۆمپانیاکانەوە دەناڵێنێت، ئەمەش وا لێدەکات کە تووشی گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردن بێت. چارەسەرکردنی ئەم لاوازییانە پێویستی بە هەوڵێکی هاوبەش دەبێت لەلایەن حکومەت و کەرتی بانکی و لایەنـــە پەیوەندیدارەکانی دیکەوە. حکومەت دەتوانێت یارمەتی بدات بە جێبەجێکردنی چاکســـازییەکان کە ڕێسا و ڕێنمایی ڕێکخستنی بەهێز بکەن و دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە بانکییەکان زیاد بکەن. پێویســـتە حکوومەتی هەرێمی کوردستان هانی بانکەکانی حکومی، عێراقی، و بانکە بیانییەکان بدات بۆ دامەزراندنی سندوقێکی وەبەرهێنان بۆ پێدانی قەرزی بزنسە بچووکەکان بۆ دامەزراندنی بزنسی تایبەت و بۆ فەرمانبەرانی حکومەت بۆ کڕینی خانوو یان شوقەی نوێ بە قەرزی ئاسان. بەم شـــێوەیە بانکەکان بەشـــدار دەبن لە ڕەخســـاندنی دەرفەتی زیاتر بۆ گەنجان و خێزانەکانی هەرێمی کوردستان. کەرتـــی بانکـــی دەتوانێت یارمەتیـــدەر بێت لە ڕێگەی باشـــترکردنی حوکمڕانـــی کۆمپانیاکان، پێشکەشکردنی بەرهەمی دارایی نوێ و دروستکردنی متمانە لەگەڵ کڕیارەکان. لە کۆتاییدا، لایەنە پەیوەندیدارەکانـــی دیکە وەک ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و بەخشـــەرە نێودەوڵەتییەکان
دەتوانن لە ڕێگەی ڕاهێنان و هاوکاری تەکنیکییەوە پشتیوانی پێشکەش بکەن