وەرگێڕانی/ زکری موسا
“داریووش شایگان” بیرمەند و ڕووناكبیری ناوداری ئێرانی دەیان كتێب و لێكۆلینەوەی بەهاداری لەبارەی ئایینە ڕۆژهەڵاتییەكان و ئەفسانە و فەلسەفە و ژیانی مۆدێڕنەوە هەیە. بۆچوونەكانی ئەو زانایە سەرنجی ناوەندە هزرییەكانی ڕۆژئاوایی و عەرەبی ڕاكێشاوە و تێڕوانینەكانی بەرانبەر پرسە هزرییەكان هەردەم جێگەی مشتوومڕ بووە. ئەو پێیوایە مرۆڤی سەردەمی نوێ لەگەڵ كێشەی شوناسدا دەستەویەخەیە و گیرۆدەی دۆزینەوەی ڕەسەنایەتی خۆی و لەتلەتبوونی ناسنامەكەیەتی. (وەرگێڕ)
سەرەتای نووسینەكانم لە 1967ـدا بوو و یەكەم كتێبم ناوی “ئایین و ئایینزاكانی هیند”ـە. دوا كتێبیشم بە فارسییە و ناوی “تیلسمبوونی نوێ”ـیە. لە 67ـەوە تاكوو ئێستا گۆڕانێكی زۆرم بەسەردا هاتووە و بەنیازم چەند لایەنێكی ئەو گۆڕانەتان بۆ باس بكەم.
1_ من لە منداڵییەوە و بە مەبەستی درێژەپیدانی خوێندنەكەم نیشتەجێی بەریتانیا بووم. لەوێ بوو كە هیندم خۆشویست و هەر لە “لەندەن”ــیشەوە فێری زمانی “سانسكریت” بووم. هۆكارەكەیشی زۆر سەیر بوو چونكە، لە ئێرانی ئەو كاتدا كەم كەس خولیای هیندستان بوو و خەڵك زێتر حەزیان لە یۆتۆپیای ماركسیزم بوو بەڵام، چونكە دایكم گورجستانی بوو و زۆرجار باسی لە بەدكاریی كۆمۆنیستەكانی ڕووس دەكرد، لە ناخمدا ڕقێكی زۆرم بەرانبەر ئایدیای ماركسیزم هەبوو.
2_ لە سەردەمانی پێشوو و لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوای ئاسیادا دوو شارستانییەتی مەزنی هیند و یۆنان سەریانهەڵداوە. بە ڕای من هیند ئەو ڕۆڵەی كە یۆنان لە ئەوڕووپادا هەیبووە لە كیشوەرە كۆنەكەی ئاسیادا گێڕاویەتی. لە سەددەكانی شەش و حەفتی پێش زاییندا هیند، لە چەشنی لابراتوارێك (تاقیگەیەك) بووە كە تێیدا بیروڕای فرەڕەنگی وەك بودا و جینیزم و هێندووس و….هتد بەروەڕووی یەكتر بوونەتەوە. بەڵام پێویستە بڵێم كە لە هیچ سەردەمێكدا هیندستان شەڕی ئایینیی بەخۆوە نەدیوە. ئێستاش نزیكەی ملیارێك و سەدملیۆن مرۆڤ لە هیندستاندا دەژیێن. چوارسەدملیۆن هێزی كڕینیان هەیە و حەوتسەد ملیۆنیش لە ئەفسانەكاندا دەژیێن. ڕاستە برسیین بەڵام، ڕازیین. لەگەڵ ئەوەیشدا ئەو وڵاتە گەورەترین دیموكراسیی جیهانە.
3_ لەلایەكی دییەوە بەهۆی ئێرانیبوون و موسولمانبوونمەوە ئیسلامیش، سەرنجی ڕاكێشام. بەو بۆنەیەوە ” عەللامە تەباتەبایی” و “حوسێن نەسر” و “هێنڕی كەربۆن”ـم ناسیی. “كەربۆن” ناسراوترین توێژەری ڕۆژئاواییە كە لەبارەی فەلسەفە و عیرفانی ئێرانیدا كاری كردووە. ئێوە ئاگادارن كە زۆربەی گەورەزاناكانی جیهانی ئیسلام موسوڵمانی غەیری عەرەب بوونە و عەرەبەكانیش فیرن كە لە پێشناوی ئەوان (ال)ـێك زیاد بكەن و بە عەرەب لەقەڵەمیان بدەن. دەستپێكی هزریی فەلسەفی لە جیهانی ئیسلامی دەرەوەی عەرەب، “ئیبنی سینا”ـیە. “كەربۆن”ـیش زۆر هەوڵیداوە هزرڤانە ئێرانییەكانی بەر لە ئیسلام و دوای ئیسلام بە جیهانیان بناسێنێت.
4_ توێژینەوەكانی”كەربۆن” سەرنجی منی بۆ پێوەندییە دێرینەكانی ئێران و هیندیش ڕاكێشا. لە هیندستانی سەردەمی (گووركانی)ـیەكاندا وەرگێڕانی دەقە سانسكریتییەكان بۆ سەر زمانی فارسی دەستی پێكرد چونكە، زمانی فەرمیی گووركانییەكان فارسی بوو. لە سەددەی 17ـی زاییندا شازادەیەكی هیندی بەناوی “داراشكووە” بووە فەرمانداری شارە پیرۆزەكەی هیندووسەكان “بنارێس” و لەژێر چاودێریی ئەوەوە، زانا موسولمان و فارسیزانەكان “ئۆپانیشاد”ـەكانیان بۆ سەر زمانی فارسی وەرگێڕا. ئۆپانیشاد كۆلێكسیۆنی ئەزموونە عیرفانییەكانی هیندستانە. ئیستاكە 12 ئۆپانیشادی باوەڕپێكراو هەیە و منیش لێكۆلینەوەم لەبارەی ئەو ئۆپانیشادانە كرد.
5_ تێزی دۆكتۆراكەم لەبارەی پێوەندییە فەرهەنگییەكانی ئێران و هیندە. هیندوس و ئیسلام و بوداییزم، سەرەڕای هەموو جیاوازییەكانیان كاتێك كە لەگەڵ یەكتری بەراورد دەكرێن، بە جۆرێك هاوشەپۆڵن و هەرسێكیان بە ئاسمانی جیهانە لێكنزیكەكاندا فڕیون. دەكرێ بڵێین ڕێژەیەكی زۆری هاوچەشنبوون لەو سێ ئایینەدا هەیە. پێوەندی نێوان خواوەند و ئادەمیزاد لە هەموویاندا بە جۆرێك لێكدەچن.
6 _ بەڵام ناكرێ هزری نوێ لەگەڵ ئەو ئایینگەلەدا بەراورد بكرێت. لە شارستانییەتی نوێیدا لێكترازان هەیە. مێژوو توخمێكی تازەیە كە لە شارستانییەتی ڕۆژئاوا دا هاتۆتە نێو فەزای كولتوور و ئەندێشەیەوە. گۆڕانی مێژوو لە ڕۆژئاوادا شێوازێكی ڕووەو كامڵبوونی بەخۆوە گرتووە و “هیگڵ” گوتەنی شارستانییەتی ڕۆژئاوایی مەسیحی بنیات دەنرێ، دواتر بابەتی ئازادی دەخرێتە ڕوو و هۆی مشتوومڕ و پێشڤەچوونی لێ دەكەوێتەوە.
7_ بەمجۆرە ئاشنابوونم بە وڵاتی هیندوستان سەرەتای گۆڕانی من بوو. گۆڕانی دووەمی من لەدوای دۆزینەوەی وەڵامی ئەو پرسیارەم بوو كە شارستانییەتەكانی هیندی و چین و ئێرانی و ئیسلامی لە چ قۆناغێك دان؟ ئەوان لە قۆناغی نوێیدا نین و هەرگیزیش بۆ دواوە ناگەڕێنەوە.
8_ كە واتە (لە ڕۆژهەڵاتدا) مرۆڤەكان لە كامە قۆناخی مێژووی هزر و فەرهەنگی جیهانی دان ؟ لە ئێرانی ئیمڕۆشدا ئەو بابەتە گرینگترین پرسە. ئەو بابەتە بۆ “محەمەد عەبدە” و “سەید جەمالەدینی ئەسەدئابادی” و زاناكانی دیكەی ئیسلامییش مایەی كونجكاویی بووە.
9 _ گۆڕانی سێیەمی من بە شۆڕشی ئیسلامییەوە گرێدراوە. هەر لە كەشوهەوای شۆڕشدا ئێرانم جێ هێشت. دواتر بە فەڕەنساییم نووسی و یەكەم كتێب كە بەو زمانەم نووسی، نێوی “شۆڕشی ئیسلامی چییە؟” بوو. ناوەڕۆكی كتێبەكە باس لە دیاردەیەك دەكات كە گەر هاتوو سووننەتێكی تازە هاتە نێو ڕێرەوەی مێژوویەوە و بە نیاز بێت لە قۆناخێكی وەرچەرخاندا هەموو فەزاكانی كۆمەڵگە بگرێتەوە چ شێوەیەك وەردەگرێ؟ گەیشتمە دەرئەنجامێكی پڕبایەخ: سووننەتە نوێیەكە، بەرگی ئایدیۆلۆگیا دەكاتە بەر.
10_ شۆرشی ئێران لە هەموو جیهاندا وەكوو دیاردەیەكی سیاسیی ناوازە بوو. هەر كە شۆڕش كەوتە هەڵوێستی هێزەوە و دەستی لە كۆڵەگەكانی فەرمانڕانیدا گیر بوو، ئەندێشەی شۆڕشێش بوو بە ئایدیۆلۆگیا. لەو میانەدا پرسیاری بنەڕەتی من ئەوە بوو كە لەو میانەدا تاكی ئێرانی لە قۆناغی وەرچەرخانێكی سوننەتییە یان مۆدێرن؟. بەڕای من ئەو تاكە (ئیسكیزوفێرنی)ـیە واتە وەكوو تەلەفزیوونێكە كە شاشەكەی لە یەك كاتدا وێنەی دوو كەناڵ پێشان دەدات و تێكهەڵ بوونی وێنەكان دەبێتە هۆی بەهەڵە تێگەیشتنی مرۆڤ لە ماهییەتی شۆڕشی ئێران.
11_ لە 1991ـدا بۆ ئێران گەڕامەوە. لەو دەساڵەی كە لە ئێرانەوە دوور بووم بەو ئەنجامە گەیشتم كە ئەو پرسە تەنیا بەرۆكی ئێرانییەكانی نەگرتووە بەڵكوو وڵاتانی دیش بەروەڕووی ئەو كێشەیەن بە تایبەتیش كۆمەڵگەی ئەمەریكا. سەرەتا ئەمەریكاییەكان ئەو بڕوایەیان لا ڕسكا كە دەبێ ئەورووپاگەرایی بەلاوە بنێن و چیتر شوێنكەوتووی ئەوان نەبن هەر بۆیەش زانكوكانی ئەمەریكا هەوڵیاندەدا لە فەرهەنگەكانی دیكەش ( جگە لە فەرهەنگی ئەورووپایی) بكۆڵنەوە و داهێنانی نوێ بكەن. ئەمەریكاییەكان حەز ناكەن بە لەدایكبووی منداڵدانی ئەورووپایەوە هەژمار بكرێن. كەواتە ئەوان وەكوو ئەورووپا خاوەن مێژووێكی بەهادار نین. هەربۆیەش لەپێناو ئافراندنی ئاییندەیەكی پڕشكۆ، كار لەسەر دروستكردنی ئێستاییەكی گەش دەكەن. ئەمەریكاییەكان هەردەم لە ئێستا دا دەژیێن.
12_ گۆڕانێكی دیكەی من بەو خاڵە دەستی پێكرد كە كاتێك تۆ تەنیا بیرلە شوناسی خۆت دەكەیەوە چیتر ناتوانی لەوانی دیكە فێری شتی نوێ ببی. گلۆبالیزم یان فەرهەنگی جیهانی نەك تەنیا ئێمەی (ئیسكزوفێرنیك) كردووە بەڵكوو (پۆلی فێرنیك)ـیشی كردووین. ئێستا من ناتوانم بڵێم من تەنیا مووسڵمانم نەك شتێكی دیكە. چونكە لە سەردەمی ئێستا دا هەر تاكێكی جیهان شوناسێكی چللەتی هەیە. لە جیهانی ئیسلامی جۆرێك لە بەرەنگاربوونەوەی فەرهەنگی جیهانی هەیە. بۆ وایە؟ بەڕای من خەڵكی وڵاتان (جگە لە موسڵمان و ئێرانییەكان) بەدوای خۆشگوزەرانین، بەڵام ئێمە نا. بەڕای من هەنگاونان بە پێچەوانەی گڵۆبالیزم جۆرێكە لە بەرەنگاربوونەوە بەڵام سەركەوتنی بەدوا دا نایێت. هەر بۆیەش ئەمەریكایی وتەنی گەر توانستی شەڕكردن لەگەڵ شتێكت نەبێ دەبێ قبووڵی بكەی. ئەو بەرەنگاربوونەوەی جیهانی ئیسلامیش ئەگەر هۆشیاریی لەگەڵدا نەبێ بێئاكامە.
دیموكراسی بە مانا مۆدێرنەكەیەوە بەرهەمی سەردەمی ڕینسانسە و، لە ئەنجامی ڕەخنەوە سەریهەڵداوە. ڕەخنە لە ئەورووپادا دەستپێكی جیاكردنەوەی ئاوەز و ئایین لە یەكتر بوو. دواتریش هەر ڕەخنە بوو كە بەرەو خستنە ژێر پرسیاری بابەتێك هەنگاوی نا كە، پڕشكۆ و بەهێز بوو ئەویش ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ كاروباری دەوڵەت بوو. ڕەخنە دوای ئەوەی لە فەزای گشتیی ئەورووپادا تەنگی بە ئایینەوە هەڵچنی، پەلاماری هێزی سیاسیشیدا و، مەبەستی “كانت”ـیش هەر ئەو بابەتە بووە كە پێیوایە دەبێ پیرۆزیی و شكۆمەندیی ئایینی لەبەرانبەر ڕەخنەیەوە خۆ بەدەستەوە بدات. بەمجۆرە لائیزم پێش ڕەخنەی سیاسییەوە دروست دەبێ نەك لە دوای ئەو. هەروەها لە سەردەمی شەڕە ئایینییەكاندا، ڕەخنەگرە هیومانیستەكان لەگەڵ پیاوە سیاسییەكاندا لە یەك بەرەدا بوون و تەنیا لە دوای بەدیهاتنی لێكجیابوونەوەی عەقڵ و وەحی بوو كە، ڕەخنەی عەقڵانی لە بەرانبەر دەسەڵاتی ڕەهایشدا هەڵوێستی نواند. بەڕای من ڕەخنە كاتێك سەردەكەوێ كە بە بەشداربوونی بۆرژوازیی لە دەسەڵاتدا، ڕەوایەتیی هێزی ڕەهایش بخرێتە ژێر گومانەوە و ئەوەیش خۆی لە خۆیدا بەدیهاتنی یۆتۆپیایە لەسەر زەوی. نموونەی ئەو یۆتۆپیایەش ئەمەریكایە و، بە جۆرێك نموونەی سەركەوتووی ئارمانی ڕینسانسە.
حەز دەكەم بە كورتی لە بارەی بارودۆخی دیموكراسیی ڕۆژئاوایشەوە بدوێم. باشتریش وایە كە لە سێ دیدگەیەوە سەیری دیموكراسیی ڕۆژئاوایی بكەین. دیدگەی یەكەم تێڕوانینی خودی ڕۆژئاواییەكانە لە بارەی دیموكراسی و، دیدگەی دووەمیش بۆچوونی ئەو بیانییە شەرقییانەیە كە لە ئەمەریكا و ئەورووپادا دەژیێن و دیدی سێیەمیش، ڕوانینی خەڵكانی ڕۆژهەڵات و جیهانی سێیەمە كە بە تامەزرۆییەوە بە هیوای بەرپابوونی دیموكراسی و ڕووخانی دیكتاتۆرییەتن و، خەون بە دابەزینی بەهەشتی یەكسانی و بەرابەریی دەبینن.
ئەو سێ دیدگەیە لە یەك ئاستدا نین. لە ڕوانگەی ڕۆژئاواییەكان كە لە كۆمەڵگەی دوای پێشەسازیدا دەژین، دیموكراسییەكەیان لە بازنەی مایەپووچبووندا دەخوولێتەوە. بەڕای جالییە و بیانییەكانی دانیشتووی ئەورووپایش دیموكراسی خراپە و باشیشە و، زۆرجار تووشی گرێدەروونی و خۆبچووكزانین لەبەرانبەر هاووڵاتییە ڕەسەنەكانی ڕۆژئاوا دەبن و، بۆ دانیشتوانی شوێنەكانی دیكەی جیهانیش دیموكراسی خەونی ڕزگاربوونیانە لە سیستەمی تاكڕۆیی و چەوساندنەوە.
ڕەخنەگرە ئەورووپییەكان تەنیا لە لایەنە نەرێنییەكانی دیموكراسییەكانیاندا ورد دەبنەوە و، ئەو ڕەخنەیەش ترس لە مایەپوچبوون و بێمانابوونی چەمكی دیموكراسی و سڕبوونی كۆمەڵگە دەگرێتەخۆ. “پاسكال برۆكنەر” دەڵی:” كۆمەڵگەی ڕۆژئاوایی تووشی مەیین هاتووە و مۆمیایی كراوە و، خەریكە لە ژێر قورسایی پێهەڵاگوتن و باڵاتردیتنی خۆی دەخنكێ.” بە مانایەكی دیكە كۆمەڵگەی ڕۆژئاوایی سڕبووە و لە پاشەكشەكردن دایە و، چونكە ڕكابەری نییە هیچ پاڵنەرێكشی بۆ خەبات و تێكۆشان نەماوە و لە سڕبوونێكی كامڵدا بەرەو بێمانایی دەڕوات. لە دیدی “ئۆلۆڤی مۆنژێن”ـەوە ترس لە مایەپووچبووندا دەبێتە تایبەتمەندیی سەرەكی مرۆڤی دیموكراتی. ئەو ڕیكلامانەی كە لە ڕۆژئاوا بۆ دیموكراسی دەكرێت پێشاندانی ئاوە لە بیابان. وێنەی ڕیكلامەكان بە بەردەوامی لە سینەما و ئەدەبییاتدا دەبینرێن. كەواتە ئەو مرۆڤە لە مێژوویەكدا دەژیێ كە، لە جووڵە ناوەستێت بەڵام، لە هەمانكاتد لە هیچئاوایەكی خاوێن و بریقەداردا گەیشتووتە بنبەستی بێئامانجی و كۆتایی. لەو حاڵەتەدا مرۆڤەكان هەردەم لە نێوان جەمسەرە دژەكاندا دەجووڵێنەوە و خۆیان لە هەرجۆرە ڕووبەڕووبوونەوەیەك دەپارێزن و، لە هەوڵی دەستەبەركردنی ژیانێكی بێدەردەسەر و بێتامن. دەرئەنجامەكەیشی ئەوەیە كە مرۆڤ یان لەنێو خۆی و ژیانی تاكەكەسی خۆیدا گۆشەگێر دەبێ یانیش بەرەو جیهانی بێكۆتاییەكان فڕێ دەدرێ. ئەو مایە پووچییە وادەكات پەردە لەسەر كەموكۆرتییەكی گەوهەریی دیموكراسیش لابچێ: دیموكراسی ناتوانێت بەهای هاوبەش و مێژوویەك پێكبهێنی كە بە بازاڕ و تاكگەراییەوە گرێ نەدرابێت.
لە ڕووكەشدا ژیانی ڕۆژئاوا بێدەردە بەڵام، لە دیوە شاراوەكەیدا ژانێك هەیە كە مرۆڤەكان لە ناوەوەدا دەتوێنێتەوە. لە كۆمەڵگەی ڕۆژئاواییدا ئەنجوومەنە سیاسییەكان وەكوو پێویست چاڵاك و پڕگیان نین و، لە ئاستە جیاجیاكانی كۆمەڵیشدا بێهەڵوێستەیەكی وەها دەبینرێ كە هەڵگری پەیامی كۆتایی مێژوویە. “جین بودریار” ئەو كۆتاییە بە سەردەمی دوای خۆشگۆزەرانی دەزانێ بەڵام، لە دوای كۆتایی هاتنی خۆشگوزەرانی دەبێ چی بكرێ؟ ئایا سناریوكانی پێشووتر دووبارە بكرێنەوە (سەرهەڵدانی فاشیزمێكی نوێ) و یانیش لە ناخی هێما كۆنەكاندا سیمبوڵی تازە دروست بكرێن(گەڕانەوە بۆ مەعنەوییەت).
لەوێ ئایدیای پێشڤەچوون لە ناوچووە بەڵام پێشكەوتنیش هەر بەردەوامە. لە سیاسەتیشدا هزریی سیاسی نەماوە بەڵام گەمە سیاسییەكان (بێ ئەوەی بەلایانەوە دەرئەنجامەكانی گرینگ بێت) هەر گەرمن. واتە پێشكەوتن و سیاسەتی سەرزەمینێك كە خەونەكانی بەدیهاتوون و، خەونی نوێشی نییە. هەروەها كاڵبوونەوەی ئارزووەكان و خەونەكان لە ساردوسڕیی پێوەندیی نێوانیان و خۆپەرستی تاكەكانیش بەرچاوە.
ئەو بابەتانەی لەبارەی دیموكراسی ڕۆژئاواییەوە وروژێندران بۆ ئێمەی (ڕۆژهەڵاتی) كە نە خەونەكانمان بەدیهاتوون و نەیش ئارمانەكانمان پڕاكتیزە كردووە، بێمانایە. ئێمە لە جیهانێك داین كە هەموو شتێك خەریكی دروستبوون و پێگرتنە و، نەك تەنیا بێڕۆح نییە بەڵكوو پڕە لە هەست و سۆز و لێوانلێوە لەو خەونانەی كە بە نیازن قاڵبێكی عەینی بگرنەخۆ. لەوێ(ڕۆژئاوا) سەروكارمان لەگەڵ مایەپووچبوون و پەیكەرە بێگیانەكانە كە لە بێناوەڕۆكییەكی قووڵدا شتەكان دووبارە دەكەنەوە. لێرە و لە ڕۆژهەڵاتدا سەرووكارمان لەگەڵ مایەپووچیی دامەزراوەكان و، ژمارەیەكی زۆری مرۆڤی جادووكارە كە دەست بەسەر یاددانی خەڵكانەوە دادەگرن.
گەر لە گۆشەنیگای پەراوێزنشینەكانی جیهانیشەوە (وڵاتانی هەژار) سەیری ئەو ڕەخنەیە بكەین كە باس لە بەبنبەست گەییشتنی دیموكراسیی ڕۆژئاوایی دەكات، جگە لە زێدەگۆیی و قسەی بێبنەما و ئاڵۆز هیچی دیی لێ تێناگەین. ئەو شتەی كە لە ڕۆژئاوادا نەریتێكی ئاسایی و ڕۆژانە و باوە، لە ڕۆژهەڵاتدا خەونێكی بەدی نەهاتووە. هەربۆیەش ئەوان (ڕۆژئاواییەكان) بەگشتی لە قووڵایی ئەو ئازارە ناگەن كە ئێمە لەئەنجامی بێبەشییمان لە دیموكراسی چێشتوومانە. بۆیە چۆنییەتیی تێگەییشتن لە دیموكراسی بەوە گرێدراوە كە دانیشتووی كامە بەشی جیهان بی. گەر لە ڕۆژئاوادا دیموكراسی بەجۆرێك كاڵبوونەوەی بەها هاوبەشەكان لەقەڵەم بدەین (و ئەو پووچبوونەوەیە لە مرۆڤەوە بێت نەك لە سیستەم) لە باشترین حاڵەتدا دیموكراسیی ڕۆژهەڵات تەنیا دەتوانێ گەرەنتییەك بێت بۆ دامەزراندنی دەوڵەت و سەپاندنی یاسا نەك پێشخستنی كۆمەڵگا. بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا دیموكراسی زەروڕەتێكی سەردەمییانەیە بۆ بەڕێوەبردنی وڵات و، تەنیا ڕازاندنەوە نییە. ئێستاكە ڕژێمەكان گەر پاوانخوازیش بن بۆ ئەوەی لە سیستەمی جیهانیدا شوێنێكیان هەبێ پێویستە، تەنانەت بە ڕێژەیەكی كەمیش بێت پڕەنسیپەكانی دیموكراسی لە وڵاتەكانیاندا جێبەجێ بكەن. دیموكراسی باشترین نییە بەڵام، لەوە باشتریشمان دەست ناكەوێ.
ئەو بابەتە وەرگێڕدراوی بەشێك لە وتارێكی “شایگان”ـە كە لە 1ی 10ی 2004 لە كۆلیژی بەڕێوەبردن و ئابووریی زانكۆی “پێشەسازیی شەریف”ـی تاران پێشكەشی كردووە.