هۆشیار سیوەیلی
ئایا کێشەی نەهامەتیی گەلان جوگرافیایە؟
بـــە پێی پێوەری شـــەفافیەتی نێودەوڵەتی عێراق لە ســـاڵی 2022دا پلـــەی 2٣ی وەرگرتـــوە، تەنانـــەت لـــە دوای لوبنـــان و نایجیریا و ئەفغانستانیشـــەوەیە. لەســـەر پێوەری دیموکراســـی ئیندێکســـیش، عێـــراق لە ســـاڵی 2022دا نمرەی ٣،5ی وەرگرتووە لـــە 10 نمرە، لە کاتێکـــدا لە 2021دا نمرەکەی ٣.51 و لـــە 2020 دا نمرەکەی٣.62 و لـــە 2019 نمرەکەی ٣.74 بووە، هەموو ئـــەم نمرانەش عێراق دەخەن خانەی وڵاتانی ئەسۆریتارییەوە. ئایا هەڵکەوتەی جیۆگرافی و پێگەی
جیۆسیاسی بوونەتە هۆی دواکەوتنی عێراق لە هەموو ڕوویەکەوە. لێکۆڵینەوە و توێژینەوە لە هۆکارەکانی پێشـــکەوتن و پەرەســـەندنی هەندێـــک دەوڵەت و نەتـــەوە و دواکەوتنی ئەوانی تر کۆنە و، دەمێکە شـــارەزایانی بواری فەلســـەفە و ئەنســـرۆپۆلۆجی و سۆسیۆلۆجی و ئابووری و سیاســـی و مێژوو ســـەرقاڵی دانانی تیۆرییەکن کە زۆربەی دۆخەکانی شارستانی و قۆناخەکانی مێژووی مرۆڤایەتی لە خۆ بگرێ و
وەڵامدەرەوەی بەشێکی زۆری پرسیار و بەدواداچوونەکان بێت. لە سەرەتادا بەشێک لە توێژەرەوان و زانای بوارە جیاوازەکان لایان وابوو جیاوازی لە ئاســـتی پێشکەوتن و پەرەسەندنی دەوڵەتاندا دەگەڕێتەوە بۆ جیـــاوازی ڕەگەزی نەتەوە و گەلەکانیـــان. دواتر فاکتەر و هۆکارە کەڵتـــووری و ژینگەیی و جوگرافییـــەکان وەک بنەمای جیاوازییەکان لـــە دەوڵەمەندی و هـــەژاری و ئاماژەیان پێ کرا، تەنانەت هەشـــبوو لایـــان وابوو کە ئایین لەو ڕووەوە ڕۆڵی بینیـــوە. توێژینەوەکانی ئەم چەند سالانەی دوایی، چەوتیی هەموو ئەو لێکدانەوە و بۆچوونەیانەیان
دەرخستووە. مرۆڤەکان بە تایبەتی نوخبەی سیاسی دەزگایانی سیاسی دروستدەکەن و هەر ئەو دەزگایانە ئاراســـتە و ئاینـــدەی وڵات دیاری دەکەن. بەڵی ئەمزموونی مێژوویی و نۆرم و نەریتە باشەکان کارێگەرییان هەیە، بەڵام هەموویان دروســـتکراوی کۆمەڵایەتین و مرۆڤ دەتوانێت بیانگۆڕێت بە هـــەردوو دیوی چاک و خراپدا. خراپی پێگـــەی جوگرافی و جوگرافی سیاسی و ڕەگەز و بیانووی تری لەو چەشنە، لابردنی بەرپرسیارێتییە لەســـەر شانی نوخبەی سیاســـی و ئابووریی وڵات. عێراقی دەوڵەمەند و خاوەن پێگەیەکی جیۆسیاســـی گرنگ و شوێنی چەندین شارستانی کۆن، نموونەیەکی ڕوونی لاوازیی دەزگایی و شکستی نوخبەی سیاسیی
وڵاتە