د. ڤیان سلێمان
دەکرێت بڵێین هزری کۆمەڵایەتی دانانی سەرجەم چوارچێوە تیۆری و پراکتیکییە کۆمەڵایەتییەکانە و دیاریکردنی ئاراستە هزرییە گشتییەکانە کە لێیەوە تاک بە پرۆسەی بە کۆمەڵایەتیبووندا تێ دەپەڕێت و دونیابینی تایبەت بە کۆمەڵگاکەی لا دروست دەبێت، هاوکات دەکرێت وەک سیستەمێک لێی بڕوانین کە بناغەی مامەڵە کردنە لەگەڵ ڕووداو و حاڵەت و دیاردە کۆمەڵایەتییەکان، لە هەمان کاتدا بنەمایە بۆ بەها کۆمەڵایەتییەکان و ئاراستەکردنی تاک بەو ئاراستەی کە بۆی دیاری دەکات، ئەوەش بەپێی ئاستی کاریگەربوونی تاک بە سیستەمی کۆمەڵایەتی و بەهاکانی. هزری کۆمەڵایەتی هەر کۆمەڵگەیەک پاشخانی کولتووری؛ هەروەها ڕێکخستنی ژیانی کۆمەڵایەتی و تێڕوانین و بیرکردنەوە و تێگەیشتنی کۆمەڵایەتی ئێستای کۆمەڵگەیە بۆ مرۆڤ و چۆنیەتی و پرس و تەوەرەکانی ژیان، هزری کۆمەڵایەتی بە تاکەکانی کۆمەڵگە دەڵێت چۆن بژین و چۆن ڕەفتار بکەن و چی بۆ ئەوان گونجاوە و چی گونجاو نییە بۆیان، لەو چوارچێوەیەشدا دیاریکردنی ڕۆڵ و ڕەفتار و شێوازی ژیان بۆ مرۆڤەکان لەسەر بنەماگەلێک کە ئەو هزرە پەسەندی دەکات.
بەهۆی باڵادەستی هزری پیاوسالاری؛ هزری کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەکەمان لە تێڕوانین بۆ ڕۆڵ و پێگەی ئافرەت و پیاو بە زۆری لە هزری پیاوسالارییەوە سەرچاوەی گرتووە، لەو هزرەدا ڕەگەزی باڵادەست پیاوە و خاوەنداری ئافرەت بۆ پیاو دەگەڕێتەوە. لە ئێستادا کە گۆڕانکاری لە هزری کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەکەمان بۆ ڕۆڵ و پێگەی ئافرەت دروست بووە، دروست نییە بڵێین تاکە سەرچاوەی تێڕوانین بۆ ڕۆڵ و پێگەی ئافرەت، یاسا و نۆرمەکانی هزری پیاوسالاری و نەریتی باو و ئایدیۆلۆژیای ئایینییە؛ بەڵکوو تەوژمی گۆڕانکارییەکانی کاریگەر بە هزری مۆدێرنە یاخود بیری پێشکەوتووخواز لەگەڵ هزری پیاوسالاری لە ململانێدایە، بەڵام ئەوەی مایەی نیگەرانییە ئەو ململانێیە بە ڕێڕەو و پرۆسەیەکی تەندروستدا گوزەر ناکات و بەڕێوە نابرێت، لەو چوارچێوەیەدا زەرەرمەند ئافرەت و ڕەوتی پێشکەوتنی کۆمەڵگەیە؛ ئەمەش لەبەر باڵادەستی یاخود هەژموونی جۆرێک لە ململانێی ڕووکەشانەی دوور لە بنەمای فیکری هاوکاتیش بارگاوی بە جۆرێک لە ڕق و توندوتیژی؛ هەروەها ئاراستەکراو لەلایەن چەندین ئەجێندا کە دڵیان بە پێشکەوتن و سەقامگیری هەرێمی کوردستان تەنگ دەبێت و بە مەترسی بۆ سەر خۆیان لە قەڵەمی دەدەن، تەنانەت ئەو ململانێیە سەری کێشاوە بۆ هەرەمی دەسەڵاتی چەند حیزبێک و بەکاردەهێنرێت بۆ بانگەشەی پێشوەختەی هەڵبژاردن، ئەمەش جیا لە حیزبە ئیسلامییەکان، حیزبی بەناو سۆشیاڵ دیموکراتیشی گرتووەتەوە.
ئەو دۆخەش وای کردووە، کە ڕووداوەکان یاخود ململانێکان کە حاڵەتێکی ئاسایی هەر کۆمەڵگەیەکە لە پرۆسەی گۆڕانی کۆمەڵایەتی و شارستانیدا بە ڕێڕەوێکی تەندروست و پشت ئەستوور بە بنەما زانستی و فیکرییەکان بەڕێوە نەچێت و جۆرێک لە بەرژەوەندی و ئەجێندای سیاسی و ڕق و ڕووکەشگەرایی بەسەردا زاڵ بێت، گومانیش لەوە دا نییە، کە ئەو هەلومەرجە لە بەرژەوەندی و سەقامگیری کۆمەڵگە و ئاشتی کۆمەڵایەتیدا نییە، بەڵکوو دەبێتە هۆی پەیدابوونی حاڵەتی نامۆ و تاوانی دڕندانە و دواتر پشێوی و ترازانی کۆمەڵایەتی، هەر وەکوو لە ڕووداوەکەی هوانەی پارێزگای سلێمانی بینیمان کە ئاراستەی توندوتیژییەکە لە تاک بۆ تاک یان خێزان بەرامبەر ئافرەت سەری کێشا بۆ توندوتیژی بەکۆمەڵ، ئەوەش دەرەنجامی پڕکردنی هزری ئەو گەنجانە کە نموونەیەکی بچوککراوەی کۆمەڵگە دەنوێنن بە بیروباوەڕ و ئایدۆلۆژیایەکی توندڕەو و کۆنەپەرستانەی مەترسیدار و توندوتیژ.
توندوتیژی وەک ڕەفتار زۆربەی کات ڕەفتاری تاکێکە بەرامبەر یەکێکی تر یاخود چەند کەسێک، بەڵام ئەوەی کە ئەم ڕەفتارە بەکۆمەڵ دەرهەق بە تاکێک بکرێت و ئەو تاکەش ئافرەت بێت ئەمەیان تا ئێستا بە دیاردە نەبووە، بەڵام پێویستە هەڵوێستەی لەسەر بکرێت و هۆکارەکانی و میکانیزمی گونجاو بۆ ڕێگری لێکردنی بگیرێتە بەر.
ئەوەش بە گەڕانەوە بۆ مەنتیقی ململانێی فیکری لەپێناو بەرژەوەندی و پێشکەوتنی کۆمەڵگە نەوەک بۆ بانگەشەی سیاسی و ململانێی ئایدۆلۆژی و هەڵای سۆشیال میدیا، کە دواجار ئەوەی لێی زەرەرمەند دەبێت، تەنیا کۆمەڵگەیە، ئەوەی دەکەوێتە مەترسییەوە، ئاشتی کۆمەڵایەتییە، چونکە کرۆکی ئاشتی کۆمەڵایەتی نەبوونی جیاکاری و توندوتیژی و سڕینەوەی بەرامبەر و بوونی پێکەوەژیان و سەقامگیرییە.
کۆمەڵگەی کوردستانی کۆمەڵگەیەکی هەمەڕەنگ و فرە ئایین و پێکهاتەی نەتەوەیی جیاوازە، پێویستە هزری کۆمەڵایەتیمان بۆ چۆنیەتی ڕەفتاری تاکەکان بە بنەماکانی یەکسانی و پێکەوەژیان و ژیانسازی و خۆشەویستی نیشتمان ئاو بدەین، نەک ڕق و تووڕەیی و داننەنان بە یەکدا. ڕێگای دروست ئاراستەکردنی تاکە بەرەو پارێزگاری لە بەها جوانەکان، بەرەو شان دانە بەر بەرپرسیاریەتی بەرامبەر مرۆڤ و نیشتمان، بەرەو پەیوەندییەکی مرۆڤدۆستانەی تەندروست لە نێوان هەر دوو ڕەگەزی مرۆڤ، بەرەو گەڕانەوە بۆ بنەماکانی کولتووری کورد، کە لەوێدا، ئافرەتی کورد بەراورد بە ئافرەتانی نەتەوەکانی دەوروبەر ئازادی زیاتری هەبووە و ئامادەیییەکی کاریگەری لە چالاکییە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکاندا هەبووە، هاوکات بە قبووڵکردنی بەها سەردەمییەکان، بەرەو داننان بە یەکسانی هەر دوو ڕەگەز و تێگەیشتن لە جیاوازییەکانی یەکدی، بەرەو پێکەوە ژیانێکی هاوسەنگانە لە پێناو ژیانێکی باشتر و کۆمەڵگەیەکی پێشکەوتوو بە هزر و بازووی ئافرەت و پیاو.