پ.د. ئاريانا ئيبراهيم
پیشەسازیی واقیعی گریمانەیی بووەتە بوارێكی سەرنجڕاكێش و جێی بایەخ سەبارەت بە كێشەكانی ئافرەت. زۆر جار وەها سەیری پیشەسازیی واقیعی گریمانەیی دەكرێ كە دەرفەتێكە بۆ پەرەپێدانی كولتوورێكی هەمەلایەن و گشتگیرتر، لە كاتێكدا هێشتا پیاوان بەسەر دیمەنی واقیعی گریمانەییدا زاڵن، بوونی ژن لە دروستكردنی پیشەسازیدا سەرنجڕاكێش بوو. ژنانی بەرهەمهێنەر و پێشەنگ و خانمەكاری پێگەیشتوو دەبینین. كاتێ ئەزموونەكانی (واقیع)ی واقیعی و چیڕۆكەكان لەبارەی وەرگرتنی وەرگر “لەناو چیڕۆكەكە” دادەڕێژرێ و ژینگەیەك ئامادە دەكرێ كەڕێی ئەزموونكردنی شتێكی پێ دەدات ئەوا عادەتەن ناتوانێ پێی بگات. ئەمە واقیعی گریمانەیی دەكاتە بژارەیەكی چاوەڕێكراو و باش بۆ ئەو چیڕۆكانەی دەكۆشن بۆ ڕووناكی خستنە سەر ئەو كێشانەی لەسەر جۆری كۆمەڵایەتی دامەزراون.
لە لایەك، واقیعی گریمانەیی توانای گەیشتن بە تێڕوانینە جیاوازەكان دەڕەخسێنێ، كاتێ سەیری زۆربەی فیلمە دۆكیومێنتارییە بەرهەمهاتووەكان بە تەكنیكی واقیعی گریمانەیی لە ستۆدیۆكانیان ژوورە سەرەكییەكانی هەواڵ دەكەین بۆ بینینی ئاراستەی گشتی، بریتییە لە پشتبەستنی ژمارەیەك لە چیڕۆكەكان لەسەر بیرۆكەی بردنت بۆ شوێنێك كە ناكرێ بیگەیتێ و، شكاندنی بەربەستەكان و بەستنەوەت بە شێوەیەكی قووڵتر بە چیڕۆكێكیان ئەزموونێك كە لەبەردەستت دوور بووە.
لە میانەی ڕێدانت بە گۆڕینیڕەنگی پێستت، گۆڕینی جەستەت بە یەكێكی تر، هەست بكەیت بە چیڕۆكی كەسێك وەك ئەوەی چیڕۆكی تۆیە، بۆیە زۆرێك وا باوەڕ دەكەن كە واقیعی گریمانەیی توانای شكاندنی بەربەستی “ئەویتر”ی هەیە كە زۆر لەیەكترمان جیا دەكاتەوە. كاركردن لە میانەی تەكنیكەكانی گێڕانەوەی چیڕۆكەكان لە فیلمە دۆكۆمینتارییە واقیعییەكان كە بەزۆری ئامانجی شۆكاندنی واقیعەكەتە لەگەڵ ئەوەی دەشێ بۆ كەسێكی تر حاڵەتێكی سروشتی بێت.
لە لایەكی ترەوە، وێنەكە وادەكات تێگەیشتنی ئەم توانا جیاوازانە زیاتر واقیعی بێت بەتایبەتی كێشەكانی پەیوەست بە ژن لە میانەی ژێرباركردنی توانای واقیعی گریمانەیی لەسەر دانانی بینەرانلە جیهانگەلێكی غەیری جیهانەكانیان، ئەوەی پیاوان لە شوێنی ئەو ژنانە دادەنێت كە تووشی گێچەڵپێكردن دەبنەوە. لەوەشدا پیادەكردنی پێچەوانەیڕۆڵەكان هەیە، لە میانەی كارلێككردن لەگەڵ لایەكەی تر، ئەوەش بۆ زیادكردنی هاوسۆزی و پێدانی مۆركێكی مرۆیی بە ئەزموونەكە، كەوا تێیدا خۆ دەخاتە شوێنی كەسایەتییەكانی دیكە. هەروەك دەكرێ فیلمە دۆكیۆمێنتارییەكان لە واقیعی گریمانەییدا بەكاربهێنرێ بۆ وێنەگرتنی كێشە هەستیارەكانی پەیوەست بە جۆری كۆمەڵایەتی لە میانەی بەكارهێنانی ژینگەی واقیعی گریمانەیی، ئەوەی لەبارەی ئەزموونەكانی ژن و دایك و هاوسەر وەك قوربانیی توندوتیژیی سێكسی دەدوێ، بە بەكارهێنانی وێنەی جوڵاو و وێنەیڕوونكردنەوەیی وەكڕێزگرتن لە هەستەكان و هەروەها پێدانیڕووبەرێك پێیان تا ئەوەی بەدەستییەوە ناڵاندوویانە قسەی لەبارەوە بكەن. ئەزموونی گریمانەییڕێ دەدات بە هەردوو لای كەلێنی نێوان دوو ڕەگەزەكە لە لاساییكردنەوەی لە میانەیڕێدان بە دیمەنەكان بە ئەزموونكردنی تێڕوانینی هەردوو لایەنی نێر و مێ، بە ئامانجی زیادكردنی بەشداریكردن لە هەمەچەشنی جێندەری. لە میانەی چەند خولەكێكی كەم لە ئەزموونكردنی دوو تێڕوانینە جیاوازەكە دەكرێ بەڕاستی ئەوڕێگایە بگۆڕدرێت كە خەڵك پێیان وایە شیاوی گفتوگۆیە، بەڵام ئەم واقیعییەتە بریتییە لە شایەتیدان لەسەرڕاستی ئەوەی خەڵك لە واقیعی گریمانەییدا هەوڵی زانینی هەر جۆرێك لە تێگەیشتن دەدەن كە بكرێ لە میانەییاریكردن بە هۆكار بۆ گواستنەوەی پەیامەكە بەدی بهێنرێ.
زێدەباری ئەوەی واقیعی گریمانەییڕووبەرگەلی ئارامت بۆ دابین دەكات كە دەتوانێت بۆ جیهانێكی دیكەت بگوازێتەوە، واتە ئەزموونەكانی واقیعی گریمانەیی هەروەها دەتوانێ بوارێكی ئارام بۆ جەماوەر بخوڵقێنێ كە عادەتەن دەستكەوتنی دژوارە. لە میانەی خوڵقاندنی ژینگەیەكی ئارام و ڕواڵەتیدا دەكرێ كارلێكردنی سۆزداریی بەهێز بكرێت، دەكرێت واقیعی گریمانەیی ئامرازێكی كاریگەری چارەسەر بێت. لە لایەكی ترەوە هەروەها دەكرێ واقیعی گریمانەیی بۆ دروستكردنی ڕووبەری ئارام بەكار بهێنرێ بە ئامانجی یارمەتیدان لەڕێگریكردن لە دەسدرێژیی سێكسی. لە ژینگەیەكی ئارامدا، بەكارهێنەران لەبارەی دەسدرێژیی سێكسی ڕۆشنبیر دەكرێن، هەروەك توانادار دەبن لەسەر پیادەكردن و تاقیكردنەوەی باشترین ڕێگا بۆ وەڵامدانەوە لە حاڵەتی بوونیان لە دۆخی هاوشێوە. لە نموونەكان لەسەر شوێنە ئارامەكان لە ژینگەیەكی واقیعی گریمانەیی بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ژن، ئەزموونكردنی (فێربوونی دانووستانە لە پێناو زیادكردن)، ئەوەش وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ جیاوازیی نێوان دوو ڕەگەزەكە لە كرێدا. لەبەرڕۆشنایی ئەو وتووێژانەی واقیعی گریمانەیی وەسف دەكات وەك ئامرازی هاوسۆزی، ئەوەی جێی بایەخە ببینین چۆن واقیعی گریمانەیی خۆی دەسەپێنێ بۆ خوڵقاندنی ئەو هاوسۆزییەی بە زەرورەت پشت بە ژینگە نابەستێ، بەڵام پشت بە ناسنامە دەبەستێ. ئەم وتووێژە لەگەڵ پەرەسەندنی پیشەسازی لە پەرەسەندن بەردەوام دەبێت، بەڵام كاتێ بابەتەكە پەیوەست دەبێ بە كێشەكانی ژن ئەوان ئێمە تا ئێستا بەردەوام دەبین لە پێویستی دیتنی بەكارهێنانی داهێنەرانە و بەهێزی تەكنەلۆژیا كە ژنان لە دواوەی هاوێنەوە و لەناو هەمان چیڕۆكدا سەركردایەتی دەكەن.