گێچە‌ڵپێكردنی سێكسی لە تۆڕە كۆمە‌ڵایە‌تیە‌كان
پ.د. ئاريانا ئيبراهيم*
مە ترسیی پەرەسەندنی دیاردەی بەزۆرلێسەندنی (ڕهشبگيریى) ئەلیكترۆنی لە هەرێمی كوردستان ڕەنگ دەداتەوە لە
هەڵكشانی بەردەوامیی سەر خێزان و كۆمەڵگە بە شێوەیەكی گشتی، كەوا دەزگای ئاسایشی تايبه ت به م پرسانه له وهزارهتى ناوەخۆ چەند حاڵەتێكی پەیوەست بە كێشەكانی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنیی كەسانێكی ئاشكرا كردووە، كە هەوڵیان داوە لەڕێی سەوداكردن بە بڕێك پارەوە قوربانییەكان بخەنە ژێر فشارەوە و، خراپ بەكاریان بێنن. وێڕای ئەوەی حاڵەتەكانی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنی شێوەكانی جۆراوجۆرن و هەموو گرووپەكانی كۆمەڵگە دەگرێتەوە، بەڵام ژنان لە هەمووان زیاتر ئەگەرى تووشبوونیان بەم كردانە هەیە ئەوەش بەپێی ئامار و بەیاننامە فەرمییەكانی حكوومەت، هەروەها ئەوانەی لەلایەن ڕێكخراو و دەستە مافپەروەر و مەدەنییە ناحكوومییەكانەوە دەرچوون. لەم هەڵكشانی حاڵەتانەی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنی، بە گوێرەی قسەی شارەزایانی ژمارەیی و مافپەروەران كۆمەڵێك گرفت و قەیرانی كۆمەڵایەتی و ئەمنی دێنە كایەوە، كەوا ئەم كردانە دەبنە هۆی ڕووداو و تاوانێك كە دەگاتە كوشتن و ڕفاندن و شێواندنی جەستەیی و هەڵوەشانەوەی خێزانەكان و بەرزبوونەوەی ڕێژەكانی جیابوونەوە.
بۆ قسەكردن لەسەر هەڵكشانی ڕادەی تاوانەكانی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنی لە هەرێمی كوردستان و لێكەوتە نەرێنییەكانی، شارەزایانی پسپۆڕ لە ئەمنی سیبرانی، ئاماژەيان بەوە داوە كە دەزگای ئەمنیی پسپۆڕ لەم جۆرە كێشانە وەكو پۆلیسی كۆمەڵگا بۆ توندوتیژی خێزانی ئێستا پەناگەیەكی ئارامە بۆ دەستەیەكی زۆر لە هاووڵاتییان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو گێچەڵ و قەڵسكردن و بەزۆرلێسەندنانەی تووشی دەبن، ئەوەش لە میانەی كردە بەردەوامەكانی بۆ دەسگیركردنی گێچەڵكاران. ئاڵۆزییەكانی دواوەی بڵاوبوونەوەی ئەم دیاردە ترسناكەیان ڕوون كردۆتەوە بەوەی كە ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتی و ژنان بەتایبەتی هەن ناتوانن پەنا ببەن بۆ دەزگا ئەمنییەكان بە هۆی ترس لە كەسوكار یان لەبەر هۆكاری پەیوەست بە سروشت و دابونەریتی كۆمەڵگا، لەبەرئەوە هەندێ حاڵەتی بەزۆرلێسەندن و گێچەڵ بۆ ژمارەیەك ژن هەیە كە پاڵی بە هەندێكیانەوە ناوە تا ڕادەی خۆكوشتن یان تووشبوونیان بە كوشتن لەلایەن كەسوكاریانەوە، هەروەك چەندان حاڵەتی جیابوونەوەی ژنانی بەمێرد ڕووی داوە كە هەندێ لە گێچەڵكاران هەستاون بە بڵاوكردنەوەی وێنەكانیان لەسەر ماڵپەڕەكانی پەیوەندی.
سەبارەت بە ئامۆژگارییە (تەكنیكییەكان) بۆ سنووردانان بۆ مەترسیی كەوتنە نێو تەڵەی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنی، پسپۆڕان ڕوونی دەكەنەوە، كە وێنەی كەسیی خۆت بۆ كەسانێك مەنێرە كە نایانناسی. هەروەها دڵنیابەوە لە زانیارییەكانی ئەو كەسانەی لە توڕەكانی پەیوەندی ڕازی دەبیت ئادیان بكەیت. هەروەها گرینگە خاسیەتی ڕاستاندنی دووانەیی كارا بكەیت و دوور بكەویتەوە لە چوونەناو پەیوەندییە وەهمییەكان، یان چوونە ناو ماڵپەڕە نادڵنیاكان، لەگەڵ دووركەوتنەوەی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەكاونت و گرووپە تایبەتە وەهمی و گومانلێكراوەكان. هەروەك ئاماژەمان پێدا بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنی لەو تاوانە نوێیانەیە كە دوای بڵاوبوونەوەی سەكۆكانی پەیوەندیی كۆمەڵایەتی بە شێوەیەكی بەرفراوان لە كۆمەڵگا ڕۆژهەڵاتییەكان دەركەوت، بە تایبەتی دوای هاتنی په تاى كۆرۆنا ئەوەش لە ئەنجامی ئەوەی خەڵك بە شێوەیەكی زیاتر ڕوویان كردە ئینتەرنێت و ماڵپەڕەكانی پەیوەندی بە جیهانە گریمانەییەكانیانەوە، هەروەها بە هۆی لاوازیی پەیوەندیی خێزانی لە نێوان كەسوكار و قوربانی گێچەڵپێكراوی ئەلیكترۆنی، ئەوەی هانی زیادبوونی ئەم دیاردەیە دەدات، ئەوەیە گێچەڵكەر دەزانێ گێچەڵپێكراو لە ترسی سەركۆنەكردن تەنانەت كوشتن خۆی بەدوور دەگرێ لە ئاگاداركردنەوەی كەسوكاری، هەندێ كات ناچار دەبێ ڕابكات و دواتر بە پاڵنەری نزم و خراپ لە لایەن تۆڕەكانی گێچەڵپێكردن و بازرگانیكردن بە مرۆڤ بە خراپ سوودی لێ وەردەگیرێ.
سەبارەت بە هۆكارەكانی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنی ئەوا هەر كردەوەیەكی بەزۆرلێسەندن و گێچەڵپێكردن لە پەرەسەندنی هۆكار و ئاكامەكانیدا پشت دەبەستێتە سەر پەیوەندیی گێچەڵكەر بە قوربانیی گێچەڵپێكراو، بەڵام بە گشتی سێ هۆكاری دیار هەیە، كە مۆركی زۆربەی پاڵنەر و پشتەوەی كردەكانی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنین كە بە سێ ئامانجی سەرەكی دیاریكراون كە لە دواوەی هەموو كردەكانی گێچەڵپێكردن و بەزۆرلێسەندنن:
ئامانجی ماددی: گێچەڵكار لێرەدا هەموو ناوەڕۆكەكان بەكاردێنێ كە بەزۆری وێنە و پارچە ڤیدیۆن كە لە لایەتی و تایبەتە بە قوربانی بە ئامانجی دەسكەوتنی پارە لە بەرانبەر بێدەنگبوونی لە بڵاوكردنەوەی ئەم ناوەڕۆكە. لێرەدا شێوازی پلەبەندی لە بەزۆرلێسەندن بەكاردێت، واتە كردەی بەزۆرلێسەندن بە وێنەی قوربانی لە بەرانبەر بڕێكی دیاریكراو دەست پێ دەكات، دوای ماوەیەك دانوستان لەسەر پارچە ڤیدیۆكان دەكرێت، پاشان بڕی داواكراوە گەورە دەبێ، هەرچەند ناوەڕۆكەكە ترسناكتر بێت بڕی داواكراوی گێچەڵكار زیاتر دەبێ.
ئامانجی سێكسی: ئەم جۆرە لە ترسناكترین پاڵنەرەكانی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنییە و لە هەموویان سووكتر و خوێڕییانەترە، كەوا ئامانج لە بەزۆرلێسەندن سوودوەرگرتنە لە جەستەی قوربانی لە بەرانبەر بێدەنگبوون لە بڵاوكردنەوەی وێنەكانی.
ئامانجی كەڵك(سوود)وەرگرتن: ئەم جۆرە لە هەڕەشە وبەزۆرلێسەندن دژی بەرپرسان و ڕۆژنامەوان و كەسایەتییە گشتی و ناسراوەكانی كۆمەڵگا بەكاردێت كەوا قوربانییەكان بە هەمان ڕێگا بەكارهێنراوەكان لە شێوەكانی تری بەزۆرلێسەندن گێچەڵیان پێ دەكرێ بەڵام بەرانبەرەكە جیاوازە.
سەبارەت بە چارەسەرەكان بۆ ڕزگاربوون لە بڵاوبوونەوەی دیاردەی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنی و سنووربۆدانان و ڕێگاكانی ڕووبەڕووبوونەوەی، پێویستە قوربانی بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ ڕووبكاتە بنكەی پۆلیس یان پەیوەندی بكات بە هێڵە گەرمەكانی پۆلیسی كۆمەڵگا یان ئاسایشی ناوەخۆ و ئاگاداركردنەوەیان لە هەموو ئەو شتانەی قوربانی تووشی بووە لە بەزۆرلێسەندن و هەڕەشە بە بەڵگەوە، هەروەك پێویستە هەمووان هۆشیار بكرێنەوە و ڕۆشنبیر بكرێن بەتایبەتی كچان لەبارەی بنچینەكانی ئاسایشی ژمارەیی و زانینی گرینگترین زاراوە و تەكنیكە بەكارهێنراوەكان لەم بوارەدا و، چۆنیەتی پاراستنی ئامێرە كەسییە تایبەتەكان لەوەی بكەوێتە ناو تەڵەكانی هاككردن و، پاراستنی نهێنیی زانیارییەكان، زێدەباری ڕێگاكانی پاراستنی ئەكاونتەكان لەسەر ماڵپەڕە جیاوازەكانی پەیوەندیی كۆمەڵایەتی بۆ كەمكردنەوەی مەترسییەكانی بەزۆرلێسەندنی ئەلیكترۆنی و دووركەوتنەوە لە متمانەكردنی ڕەها بە هەموو ئەوانەی یەكترناسییان لەگەڵ دەكەن جا لە واقیعدا بێت یان گریمانەیی بۆ خۆپاراستن لە كەوتنە نێو تەڵەی گێچەڵكاران