یەكپۆشیی زانكۆ، پابەندبوون و سیستم
پ.د.ئاریانا ئیبراهیم*
یەكپۆشی، بریتییە لە جۆرێك لە جلوبەرگ بە ڕەنگگەلێكی یەكگرتوو كە دەستەیەك لە خەڵك دەیپۆشن و، هەر كەرتێك لە كەرتەكانی كۆمەڵگە پۆشاكی تایبەت بە خۆیان هەیە كە شانازیی پێوە دەكەن و لە دەستەكانی تری كۆمەڵگە جیایان دەكاتەوە، بۆ هەر قۆناغێكی تەمەن پۆشاكێكی تایبەت هەیە؛ هەروەك بۆ هەر ڕەگەزێك جلوبەرگی تایبەت هەیە و، بۆ هەر پیشە و هەڵوێستێك و هەروەها بۆ هەر ڕۆڵێكی كۆمەڵایەتی یان ئابووری یان ڕامیاری و ئایینی و تەنانەت ڕۆشنبیری و زانستییش پۆشاكی تایبەت هەیە. خوێندكارانی زانكۆش دەستەیەكی گەورە لە كۆمەڵگا دەنوێنن كە قورساییی ڕۆشنبیری و زانستییان لە كۆمەڵگه‌دا هەیە، ئەوان لە قۆناغی خۆیان لە ڕووی پیشەیی و زانستی و ڕۆشنبیرییەوە لە پێناو سەركردایەتیی نەوەكان لە سەرجەم بوارەكانی ژیاندا ئامادە دەكرێن. یەكپۆشی، سوودگەلی سایكۆلۆجی فرەی بۆ خوێندكاری زانكۆ هەیە وەكوو دەروونی و مەعریفی و، سوودگەلی كۆمەڵایەتی و ئابووری و، لە یەكپۆشییدا لایەنی ویژدانی لەگەڵ لایەنی كۆمەڵایەتی لە هەستكردنی خوێندكار بە بەها و گرینگی و ڕێزگرتنی لە خۆی و ئەوانی تر ئاوێتە دەبێت. لە ڕووی كۆمەڵایەتییەوە، یەكپۆشی ناونیشانی خوێندكاری زانكۆیە كە لە میانەیەوە بە ناسنامە زانكۆیی و پێگە زانستی و ڕۆشنبیرییەكەی لە ناوەندی كۆمەڵایەتیدا دەناسرێت.
سوودە مەعریفییەكانیشی بریتیین لە ڕۆشنبیری و زانستی كە بە نرخ ناخەمڵێنرێن، چوونكه كات و كۆشش و كەشوهەوای گونجاوی خوێندنی بۆ دابین دەكەن ئەوەش لە میانەی چڕكردنەوەی وریاییەكەی لەبارەی ئەو ورووژێنەرە مەعریفییە زانستی و ڕۆشنبیرییانەی كە پێویستە لە پسپۆڕییەكەیدا به‌دەستی بێنێت بۆ ئەوەی پیشەی سەركردایەتیی كۆمەڵگە بەجێ بێنێت بێ ئەوەی بیر و هۆشی بە جلوبەرگی ڕەنگاورەنگ و ئاڵا و واڵا مژوول و پەرشوبڵاو بێت، چون بە گوێرەی وتەی توێژەر و شارەزایان ئەو شتانەی وریایی پەرشوبڵاو دەكەن لە فاكتەرە ناوەكییەكان (فسیۆلۆجی و دەروونی) و هەروەها فاكتەرە دەرەكییەكان (فیزیكی و كۆمەڵایەتی) قەتیس دەبن، هەروەك ڕەنگە بریقەدار و ئاڵا و واڵاكان لەو ورووژێنەرە زۆر بەهێزانەیە كە سەرنج ڕادەكێشێ و ئەمەش وا لە بیر و زەینی خوێندكار دەكات لە حاڵەتێك لە لادان لە ئامانجی مەعریفیی داواكراو بێت؛ ئەم فاكتەرەش (رەنگە باقوبریقەكان) كاریگەرییەكەی تەنیا لەسەر لایەنی مەعریفیی خوێندكار قەتیس نابێت بەڵكوو كار دەكاتە سەر هەردوو لایەنی دەروونی و كۆمەڵایەتی. ئەوەش لە میانەی ئەو بیر و هزرە دەروونی و سۆزدارییانەی تووشی دەبێت و وای لێ دەكات زۆر دوور بێت لە گەڕان بەدوای مەعریفەوە. لە ڕووی كۆمەڵایەتیشەوە، پۆشینی ڕەنگە بریقەدارەكان نابێتە هۆی ناسراوبوونی لای كۆمەڵگاكەی كە ئەو كەرتەیە ئەو سەربەوە. ئەمەش ڕێزی لای تاكەكانی كۆمەڵگە كەم دەكاتەوە و وەك ئەوانە مامەڵەی لەگەڵ دەكەن كە لە ئاستی زانستی و مەعریفی لەو كەمترن، ئەگەریش لای هەندێك ناسراو بێت كە ئەو خوێندكاری زانكۆیە ئەوا ئەو بۆچوونانەی كە شیاوی ئاستی زانستی و ئەخلاقی ئەو نییە لێ لادەبرێت. سەبارەت بە سوودە ئابوورییەكانیش ئەوا لە میانەی گێڕانەوە و فەراهەمكردنی كات و كۆششەوەیە لە گەڕان بەدوای مۆدیلاتی نوێی جۆرەها جلوبەرگ كە لەگەڵ ئاستی ئەودا نەگونجاوە و، هەروەها پاشەكەوتكردنی ئەو پارەیەی دەكرێ لە كڕینی پێداویستییەكانی زانكۆدا سوودی لێ وەربگرێت، هەروەك بیركردنەوە لە كڕین و دەستخستنی جلوبەرگ بە جۆرەها ڕەنگ بیر و هزری ماندوو دەكات و كاتی لێ بەفیڕۆ دەدات كە بۆ بەدەسهێنانی مەعریفە و زانیاری و كارامەییە پێویستەكان دوای دەرچوونی لە زانكۆ زۆر پێویستی پێیەتی.
لە سوودەكانی یەكپۆشیی زانكۆیی، هەستكردن بە پەیوەستبوون -لابوونی (الانتماء)ی زانكۆیی – ناسنامەی خوێندكاری زانكۆیی، ڕێزگرتنی خود و ڕێزگرتنی ئەوانیتر، هێنانەدیی یەكسانی لە نێوان خوێندكاران لە ڕووی ڕواڵەتەوە، فەراهەمكردنی كات و كۆشش لە گەڕان بەدوای جلوبەرگی ئاڵا و واڵا، پاشەكەوتكردنی ئەو پارەیەی لە مۆدیلات و هەمەچەشنی لە كڕین خەرج دەكرێت، ڕواڵەتێكی شیاو و ڕێكوپێك.
*مامۆستای زانكۆ