دە‌ی با تە‌سلیم بین…
زكری موسا
ئەگەرچی دۆسیەی نەوت و گازی هەرێم پشتی بە دەستوور بەستووە و شەرعی و یاساییە بەڵام ڕەوتێكی شۆڤینی ناو عێراق كە چەك و پارە و دامەزراوە گرنگەكانی حوكمڕانیی لەبەردەستدایە، كار لەسەر ئەوە دەكات لەڕووی یاسایی و نێودەوڵەتییەوە كێشە بۆ بودجە و نەوتی هەرێمی كوردستان دروست بكات. ئێستا ئامرازەكانی بەردەست ئەم ڕەوتە، دادگەی فیدڕاڵی و وەزارەتی نەوتی عێراقن. لەگەڵئەوەشدا دروستكردنی كێشە بۆ بودجە و قووتی هەرێمی كوردستان بابەتێكی تازە نیە بەڵكو لەسەردەمی مالكیەوە دەستی پێكردووە. پێدەچێ لە قۆناغی داهاتووشدا ئەو گوشارانە توندتر ببن و ڕەهەندی تازەتر وەربگرن. لەپشتەوەی ئەم گوشار و تینهێنانە گوتارێكی ڕوونی سیاسیی نكۆڵیكار خۆی حەشار داوە كە ئامانجی لاوازكردن و دواجار نەهێشتنی كیانی هەرێمی كوردستانە. ئەو گوتارە شۆڤێنی و پاوانخواز و نادیموكراتە و، وادەزانێ مێژوو ئیتر لەوەوە دەست پێدەكات و دەتوانێ هەردوو پێكهاتەی سوننە و كورد بكاتە پێكهاتەی بێئیرادە و شوێنكەوتووی خۆی. بیگومان ئەو جۆرە تێڕوانینە بۆ حوكمڕانی لە عێراقدا مەترسیدارە و سەقامگیری و پێكەوەهەڵكردن و ئاشتیی نێوان پێكهاتەكانی عێراق بەرەو چارەنووسێكی نادیار دەبات. لەناو كوردستاندا بەداخەوە هەندێ لایەن دەیانەوێ وا لە هاووڵاتیان بگەیێنن كە ڕادەستكردنی دۆسیەی نەوت بە حكوومەتی بەغدا دەبێتە هۆی چارەسەربوونی كێشەكان و ئاستی ژیانی خەڵك باشتر دەبێت و كێشەی مووچە نامێنێت. بەڵام ئایا هەر بەڕاستی تەسلیمبوون و ڕادەستكردن دەبێتە هۆی ئەوەی خوشگوزەرانی و، سەقامگیریی دارایی لە كوردستان دروست ببێت؟
بەر لەوەی وەڵامی ئەو پرسیارە بدەینەوە پێویستە بۆ سرووشتی كێشەكانی هەرێمی كوردستان و دەوڵەتی عێراق بگەڕێینەوە كە بە پلەی ئیمتیاز كێشەكان مێژوویی و جیۆگرافی و سیاسی و دەستووری و كێشەی وجوودین. هیچ كەسێك ئەو مافەی نیە كێشەی هەرێمی كوردستان و عێراق تەنیا لە بابەتی مووچە و بودجەدا كورت بكاتەوە. لە سەددەی ڕابردوودا بەغدا مووچەی بۆ فەرمانبەرانی كوردستان دەنارد بەڵام لە هەمانكاتدا كوردستانی تەعریب و جینۆساید و كیمیاباران دەكرد. هەر بۆیەش چونكە سرووشتی كێشەكان سیاسی و پەیوەندی بە مان و نەمان و ناسنامەوە هەیە، لە ئەگەری ڕادەستكردنی دۆسیەی نەوتیشدا گەڕێكی تری بیانووگرتن و تەنگپێهەڵچنینی دەوڵەتی عێراق لەسەر سەرجەم بوارەكاندا دەستپێدەكات.
ئەو هەنگاوانە چین كە حكوومەتی عێراق لەدوای ڕادەستكردنی دۆسیەی نەوتیش لەدژی هەرێم دەگرێتەبەر؟
ستاندنەوەی دۆسیەی دەرهێنان و فرۆشتنی نەوت گورزێكی گەورە لە پڕۆسەی سەربەخۆیی ئابووریی هەرێم دەدات و كۆی ئابووریی هەرێم دەخاتە بەردەم شمشێرێكی تاییفی و شۆڤێنی. دوای ئەو هەنگاوە بۆ زیاتر گوشارهێنان بۆ هەرێم، حكوومەتی عێراقی لە هەوڵی ئەوەدا دەبێت بودجەیەكی ناتەواو بۆ مووچەخۆرانی هەرێم بنێرێت كە بەشی مووچەخۆرانی هەرێم نەكات چونكە بە بڕوای ئەوان پێویست بەو ڕێژە زۆرەی فەرمانبەر لە هەرێم ناكات. كەمكردنەوەی ڕێژەیەكی یەكجار زۆری هێزی پێشمەرگەی كوردستان و هێزەكانی ناوخۆ ئامانجی تری دەستەڵاتدارانی بەغدا دەبێت. لەم حاڵەتەدا بە دەیانهەزار پێشمەرگە و هێزەكانی ئاسایش و پۆلیس بە ناچاری دەبێ واز لە مافەكانیان بێنن. هەر بەم پێیە بابەتی
مووچەی كەسوكاری شەهید و ئەنفالكراوانیش لەو بێبەشكردنە بەدەر نابن. لە حاڵەتی ڕادەستكردندا ئیدی هیچ بودجەیەكیش بۆ ئاوەدانكردنەوە و گەشەپێدانی هەرێم و ژێرخانەكەی بوونی نابێت.
هاوتەریب لەگەڵ ئەوانەش خاڵە سنووریەكان و جووڵەی بازرگانی و بازاڕەكانیش دەكەونە بەر ڕەحمەتی بچووككردنەوە و لاوازكردن و لەمەدا كەرتی تایبەتی هەرێمی كوردستان زەبرێكی گەورەی بەر دەكەوێت.
قۆناغی كۆتایی گوشارهێنان بۆ هەرێمی كوردستان هەوڵدان بۆ گۆڕینی دەستوور و لابردنی ئەو مادە دەستووریانەیە كە پەیوەستن بە مافەكانی گەلی كوردستان و ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم و سەرئەنجام بەتاڵبوونی عێراق لە مانای فیدڕاڵیزم و دیموكراسی و جێگربوونی حوكمی تاییفی و میلیشیایی.
كورد دەبێ چی بكات؟
ڕەنگە ئەوەی پێشتر گوترا سیناریۆیەكی ڕەشبینانە بێت بەڵام لە ڕاستیدا دەبێ هەرێمی كوردستان خۆی بۆ هەموو جۆرە ئەگەرێك ئامادە بكات. یەكەم هەنگاو هۆشیاربوونەوەی سەركردە سیاسییەكانە كە پێویستە هێڵە نیشتیمانی و بەرژەوەندییە باڵاكانی گەلی كوردستان لەسەرووی هەموو جۆرە مەسڵەحەتێكی تر ببینن. دەبێ لە قووڵایی ئەو مەترسیە بگەین كە بوون و نەبوونمان دەكاتە ئامانج.
پێویستە بەرچاوڕوونی بدرێتە هاووڵاتیان و ئەو گوتارە شەعبەویەی لە هەوڵی پەیداكردنی بازاڕە بۆ گوتاری تەسلیمبوون بوەستێندرێت. دەبێ هەمووومان بە باشی لەوە تێبگەین كە بۆ ماوەی سەدساڵ نەوتی كوردستان بۆ بەهێزكردنی دەوڵەتی عێراق و كڕینی جبەخانە و چەك بەكار هاتووە و ئەو چەك و جبەخانەیەش لەدژی گەلی كوردستان بەكار هاتووەتەوە.
لەگەڵ ئەوەش پێویستە هەموومان لە خۆمان بپرسین ڕادەستبوون بە كێ و بە چی؟ بە دەوڵەتێك كە غەرقی فەساد و هەژارییە؟ ئایا تەسلیمی حكوومەتێك بین كە دیار نیە یەك تریلیۆن دۆلاری عێراق لەچی سەرف كردووە و بۆ كوێی بردووە؟ پێویستە هەموومان ئەوەمان بەبیر بێت و بیڵێینەوە كە تەمەنی دۆزی ڕەوای گەلی كوردستان زۆر
لە تەمەنی عێراق زیاترە و دەبێ بۆ ئەو بنەما سەرەكییانە بگەڕێینەوە كە وەك گەلێكی سەربەخۆ و سەربەست دەبێ هەمانبێت و نابێ وازی لێ بێنین. دەبێ خاك و ئازادی میحەوەری هەموو شتێك بێت
چونكە بە بێ ئەو دووە ژیانێكی سەربەرزانەش بوونی نابێت. حكوومەتی هەرێمی كوردستان و سەركردایەتی سیاسیی كورد ئەو توانایەیان نیە تەنازول لە مافەكانی گەلی كوردستان بكەن و تەسلیمی گوتاری ڕادەستبوون ببن. بۆیە دەبێ ئامادەكاری بۆ ئەوە بكەن قەیران سیاسیە ناوخۆییەكان نەهێڵن و هەرێمی كوردستان پشت بە خۆی و تواناكانی ببەستێت.