منداڵتان وەك خۆتان پەروەردە مەكەن
شاخەوان عەلی حەمەد مامۆكی*
پەروەردە ئامرازێكە ڕۆڵێكی گرنگ و كارا لە بەردەم پرۆسەی گۆڕانكاریەكانی نێو كۆمەڵگادا دەگێڕێ، هەروەها ئامانجێكی درێژخایەنیشە تێیدا پەرەسەندن و گەشەكردنی کۆمەڵایەتی لەسەر بنیات دەنرێ وەك بنەمایەكی تۆكمەو كاریگەر كە بەهایەكی دیارو بەرچاوی لەبەرەو پاراستنی شوناسی کۆمەڵایەتی هەبێت وەك داب و نەریت و زمان و كلتوورو ئاستی ڕۆشنبیری و هتد. ئەوەش لەوەدا سەرچاوەی گرتووە كە وێڕای بڕوابەخۆیی و بە كاری دەستەجەمی و ئەتەكێتی گفتوگۆ، نرخی كات بگرێ و بە دڵسۆزی پەیامی خۆی بگەیەنێ و دەستخۆشی و ستایش بكرێتە پێوەری هاندان بۆ كاری باش لەپێناو برەودان بە تواناكانیان كە ئەویش خۆی لە ئەقڵ و بیرو بیردانێكێ ئەوتۆ دەدۆزێتەوە چۆن بیر بكاتەوە؟ چۆن ئامانجە گشتیەكان پیادە بكات و ببێتە كەسێكی بەرهەمدار.
ئیمامی عەلی قسەكی جوانی هەیە دەڵێت: (منداڵەكانتان وەكو خۆتان پەروەردە مەكەن). ئەوەش ئەوەی لەم وتەیە دەفامرێ ئەوەیە كە هەموو دایك و باوكێك حەز دەكەن منداڵەكەیان بەو جۆرە پەروەردە بكەن و گەورەیان بكەن كە لەمێشكی خۆیاندا وێنای دەكەن بێ ئەوەی پرسیار لەخۆیان بكەن ئاخۆ ئەو ڕێچكەی گرتویانە تا چەند ڕاست و دروستە؟ تا چەند شێوازێكی پەروەردەیی و زانستییە؟ چونكە كات و زەمەن و شوێن هەموو ئەمانە بزوێنەری سەرەكیی منداڵانن و ئەمانە ڕۆڵیان هەیە لە ئاراستەكردنیان.
كەواتە پەروەردەی منداڵ بابەتێكی ئاڵۆزە، هەر منداڵێك تایبەتمەندی
خۆی هەیە، بۆیە هیچ خشتە و كەتەلۆكێكی تایبەت و دیاریكراو نادۆزیتەوە گرەنتی ئەوەت پێ بدات كە منداڵەكەت بەباشترین شێوە پەروەردە كردووە چونكە نموونەی پەروەردە وەك تونێلێكی دوورو درێژە تەنها ئەوەندە بەس نییە لە دوورەوە ڕووناكی ئەوسەری ببینی و تەواو، بەڵكو ئەوەی پێویستە دەبێ بەناویدا گوزەر بكەیت تا بەو ڕووناكییە بگەیت و بزانی ڕووناكی چییە؟ وەك چۆن ئەوە نییە سەیری لووتكەی شاخێكی سەركەش بكەیت و تەواو، بەڵكو دەبێ بەو شاخەدا هەڵگەڕێیت و بگەیتە لوتكە بۆ ئەوەی لەگەورەیی ئەو شاخە تێ بگەی .
كەواتە مەرج نییە ئەو پەروەردەی ئێمەی منداڵی پێ پەروەردە دەكەی،
پەروەردەیەكی ڕاست و دروست بێ لە كاتێكدا ئەو منداڵە تا هەڕەتی
لاویەتی و گەورەبوونیدا لە ڕووی فیسۆلۆژییەوە بە چەندین قۆناغی جیاجیا تێدەپەڕێ و هەر قۆناغێك لەم قۆناغانە قۆناغی منداڵی هەرزەكاری گەنجێتی تایبەتمەندی خۆی هەیە و ڕەنگە نەتوانین تا كۆتایی شانبەشان لەگەڵ كاروان و ئەو شەمەندەفەرە بكەوینە ڕێ كە نازانین كەی و لە كوێ دەوەستێ؟ پسپۆڕانی بواری پەروەردە جەخت لەوە دەكەنەوە كە پەروەردەكردنی منداڵ كارێكی هاوبەشە لەنێوان خێزان و قوتابخانە و ئەو ژینگەی تێیدا گەورە دەبێت، لەوەشدا ڕۆڵی دایك وەكو بەردی بناغە و داینەمۆ و هەڵسووڕێنەری داهاتووی منداڵەكەیە، لە چاوی ئەوەوە كۆمەڵگا دەبینرێ.
بۆیە دەتوانین بڵێین: ماڵ بەو قوتابخانە مەزنەیە كە دایك و باوك پێكەوە ڕۆڵی بەڕێوەبەر و پەروەردەكار و مامۆستای تێدا دەبینن، ڕەنگدانەوەی خراپی دایك و باوك جگە لە خراپی بۆ ئەو منداڵە هیچی تر بەرهەم ناهێنێ و بەپێچەوانەوە ڕەفتار و هەڵسوكەوتی باشی ئەوان گرەنتی داهاتوویەكی گەش و پرشنگداری ئەو منداڵە دەكات. پێویستە دایك و باوك پێش ئەوەی بیر بكەنەوە مناڵ بێننە سەر دنیا،
دەبێ ئەوەیان لەیاد بێ كە ئەوان ناچار نین منداڵیان ببێ بەڵام ناچارن ئەو مناڵە بە پەروەردەیەكی تەندروست گەورە بكەن.
لە زانایەكیان پرسی كاتی پەروەردەكردنی مناڵ كەنگینە؟ وتی: (بیست ساڵ پێش لەدایكبوونی منداڵ) واتە ئەو شتەی لە پەروەردەكردنی منداڵ دا كاریگەری دیارو بەرچاوی هەبێت، تەنها و تەنها پەروەردەكردنی دایك و باوكە بۆ ڕۆڵەكەی.