دۆزی ڕەوا

زكری موسا

سیستەمی پاشایەتیی عێراق پشتی لەو پڕەنسیپە كرد كە كوردی وەك شەریكی دەوڵەت هەژمار دەكرد.
لە دوای ۱۹٥۸ و هاتنی جمهوریەت و سەردەمی كودەتاكان و بەعس، دۆخی گەلی كوردستانی باشتر نەكرد. دەوڵەتی عێراق بۆ تواندنەوەی كورد دەستی لە هیچ جۆرە تاوانێك نەپاراست و، جینۆسایدی لەدژی كورد ئەنجام دا. لەدوای ٢٠٠۳ كورد بەشێوەیەكی ئارزوومەندانە و بەو ئومێدەی ببێتە شەرێكێكی ڕاستەقینە، گەڕایەوە ناو دەوڵەتی عێراق و بەشدار بوو لە نووسینەوەی دەستوور و بنیاتنانی عێراقی
تازە.
دەسەڵاتدارانی عێراقی نوێ هەر زوو ڕێی تاییفەگەرییان گرتە
بەر و، وڵات كەوتە نێو شەڕی تاییفی و دەركەوتنی تیرۆر. لەبری شەراكەت كاریان بۆ پەراوێزخستنی كورد و تۆڵەسەندنەوە لە سووننە كرد.
عێراق گەییشتە سەرلیستی ئەو وڵاتانەی غەرقی گەندەڵین. دەستوەردانی دەرەكی و هەرێمایەتی سەروەریی عێراقی لە مانا بەتاڵ كرد. ڕیفراندۆم كاردانەوە و دەنگی ناڕەزایی گەلی كوردستان بوو لەبەرانبەر ئەو ڕێڕەوە ناتەندروستەی عێراق.
خۆپێشاندانی ملیۆنیی خەڵك لە ناوەڕاست و باشووری عێراقیش
كاردانەوەیەكی تر بوو لەبەرانبەر سیستەمە تاییفییەكەی عێراق. هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری ڕابردووی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق وەك دوا هەل بۆ ڕاستەڕێكردنی پڕۆسەی سیاسیی عێراق سەیر دەكرێت. ئەم هەڵبژاردنە ناوماڵی شیعەی لەت كردووە.
لایەنێك چەك و پارە و دەستەڵاتی لەبەردەستە. لایەنەكەی تریش هێزی شوێنكەوتوان و شەپۆڵی جەماوەری. لایەنێكیان حەز دەكات دۆخی هەژدەساڵی ڕابردوو و سیستەمی تەوافوقی و واقعی ئێستا بەردەوام بێت.
ئەوەی تر وای بۆ دەچێ بەرهەمی هەژدە ساڵی ڕابردوو گەندەڵی و بێسەروبەری بووە و پێویستە كار بە ئیستحقاقی هەڵبژاردن و لۆژیكی زۆرینەی نیشتیمانی بكرێت.
سوننەكان لەو میانەدا دەرفەتیان بۆ ڕەخساوە هەناسەیەك هەڵمژن و خۆ ڕێكبخەنەوە.
ئەگەرچی لەنێو ئەوانیشدا لێكترازان هەیە و لە ساڵانی ڕابردوو برینداری دۆخی نوێی عێراق بوونە و تیرۆریش وای كرد جیۆگرافیاكەیان لە لایەن حەشدەوە دەستی بەسەردا بگیرێت. سووننەكان دەیانەوێ هەرچۆنێك بێت لەم دۆخە تازەیەدا قازانجێك بۆ پێكهاتەكەیان دەستەبەر بكەن و لانیكەم بتوانن برین و ئەو زەبرە كوشندانە تیمار بكەن كە لە هەژدە ساڵی ڕابردوودا بەر جەستەیان كەوتووە.
لە هەموو حاڵەتێكدا ئەولەویەتی یەكەمی لایەنە شیعەكان
بە هەردوو بەرەیەوە پاراستنی ئەو باڵادەستییەیە كە لە دوای ٢٠٠۳ وەك هەدیە پێیان بەخشراوە كە لە ئەنجامدا دەستیان بەسەر تێكڕای دامەزراوەكانی دەوڵەتدا گرت.
بۆ هەردوو بەرەی سووننەش ئەولەویەتی سەرەكی باشتركردنی دۆخی سووننەیە لە عێراق.
بۆ هەرێمی كوردستانیش دەرفەتێكی نوێ هاتووەتە ئارا
كە پەیوەەندییەكانی لەگەڵ عێراق سەرلەنوێ ڕێكبخاتەوە. تێڕوانینی سەرۆك بارزانی بۆ دۆخی تازەی عێراق زۆر ڕوونە. هەرێمی كوردستان بەر لە هەموو شتێك لەنێو دەوڵەتی عێراقدا خاوەنی دۆزێكی نەتەوەیی و مێژوویی و سیاسی و دەستووری و جیۆگرافیە.
تەمەنی ئەو دۆزە لە تەمەنی دەوڵەتی عێراق گەورەترە. هەموو شاند و بەرپرس و لایەنێكی كورد كە دەچنە بەغدا دەبێ ئەوەیان لەبەرچاو بێ كە نوێنەرایەتیی قەزییەیەكی ڕەوا دەكەن و گەلەكەیان سەد ساڵە باجی زۆر گەورەی لەو پێناوە داوە.
كوردستان دەبێ لە دەوڵەتدا شەریك بێت نەك پاشكۆ و پەراوێزخراو. ئەگەر جیهانیش بە نامیهرەبانییەوە دژی سەربەخۆیی كوردستان وەستاوە، خۆ دەبێ شەراكەتی ڕاستەقینەش لەناو دەوڵەتی عێراقدا بە هەرێمی كوردستان ڕەوا ببینن.
ئەگەر سەركردە شیعە و سووننەكان بیر لە بەرژەوەندیی
پێكهاتەكانیان بكەنەوە دەبێ سەركردە كوردەكانیش ئەوەیان بە بیر بێت كە بەر لەوەی سیاسی و كاربەدەست و ئەندام پارلەمان بن ئەوان نوێنەری دۆزێكی ڕەوای نەتەوەیین و كەمتر لە شەراكەتی ڕاستەقینە بە هیچ شتێكی تر قایل نەبن. لەمە
بترازێ هەر جۆرە تێڕوانینێكی كورد بۆ ژیانی لەناو عێراق دەگاتە
بنبەست و مایەپووچی.