سلێمان تاشان – هه‌‌ولێر
بە پێی یاسا و ڕێککەوتنەکان دەبوایە بەغدا مووچەی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی پێنج ڕەوانە بکات، بەڵام تا ئەم ساتە ڕەوانەی نەکردووە، ڕاستییە حاشاهەڵنەگرەکە ئەوەیە هەنگاوەکەی بەغدا بەرامبەر هەرێمی کوردستان لە ٢٠١٤ەوە بە کردەوە دەستی پێ کردووە و ئامانجەکە ئەوەیە کوردستان لاواز، دەستەمۆ و گوێرایەڵ و ژێردەستە بکات. بێ تێگەیشتن لە سیاسەتی ڕەقیب هەر جۆرە هەوڵدانێک بۆ چارسەریی مووچە و هەر پرسێکی دیکە نەک سوودی نییە زیانیش بە هەرێمی کوردستان دەگەیەنێت.
بەشێک لە هاووڵاتییان و حزب و تەنانەت نوخبەی سیاسیی هەرێمی کوردستان کەوتوونەتە ناو گێژاوی دنیای سیاسەت و جەنجاڵیی زانیاریی میدیاکان و سەراوقوون لە کێشەکان حاڵین، تێڕوانینێکی ڕووکەش و بەرتەسکیان بۆ ڕووداوەکان هەیە، بەشێکیان دڵسۆزن بەڵام ناشارەزان، مێژوویان بیر چۆتەوە، زۆر نزیک دەڕوانن و بە ساویلکەیی لەگەڵ ڕەقیب دەدوێن.
ئەوەی لەبارەی مووچە ڕوودەدات هەر دوو ڕەهەندی سیاسی و یاسایی هەیە، بەغدا بۆ سەپاندنی ویستێکی سیاسی هانا بۆ پاساوی یاسایی دەبات و ئەگەر هەر لایەنێکی سیاسیی هەرێمی کوردستان لەم ڕووەوە هاوکاری پاساوەکانی بەغدا بێت ئەوا ڕێک پێچەوانەی بەرژەوەندیی نیشتمانی و لە ڕاستای ویست و داخوازییەکانی نەیار هەنگاوی ناوە، هەر چەندە گومان لە دڵسۆزیی ئەو لایەنە بەرامبەر خەڵکی کوردستان نەبێت.
کێشە ناوخۆییەکانی هەرێمی کوردستان کەم نین، زۆربەیان شایانی ئەوەن قسەیان لەسەر بکرێ و ڕەخنەیان لێ بگیرێت، گەندەڵییەکان کەم نین و دەکرێ چاک بکرێن، هەرێمی کوردستان ئەگەر دەسەڵاتی هەیە ئەوا ئۆپۆزسیۆنیشی هەیە و هەموو ئەو ململانێ و ناکۆکیی و خستنەڕووی ڕەخنە و گازندە لە ناوخۆی کوردستان سروشتییە و بەشێکە لە بنەماکانی دیموکراسی، دەکرێ هەرچی زووە حکوومەتی نوێ پێکبهێنرێت و پەرلەمانیش چالاک بکرێ و ئەو شەڕە لە پەرلەمان بکرێ نەک ئەوەی پرسی ناو ماڵ لە دەرەوەی ماڵ و لە ماڵی نەیار تاوتوێ بکرێت.
بە نزیکبوونەوە لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق، بەغدا ئەو دەرفەتەی قۆستووەتەوە و بەو گوشارانەی دەیخاتە سەر هەرێمی کوردستان خەریکە بە تیرێک لە دوو ئامانجی دەدات، ئامانجی یەکەمی لێدانە لە پێگەی هەرێمی کوردستان و لاوازکردنی هەرێم و لە قاڵبدانی ئەو هەرێمەی کە دەستکەوتەکانی بەهۆی دەیان ساڵ خەبات و قوربانیدان بووە نەک بە خێر و بێری بەغدا، لە لایەکی تر بەغدا تۆوی ناکۆکیی نێوان لایەنە سیاسییەکانی کوردستان زیاتر دەکات و بە خستنەڕووی هەندێک لە سیما یاساییەکان و ورووژاندنی سۆزی خەڵک ئەو درزە زیاتر دەکات.
بە هەموو پێوەرێکی یاسایی ئەخلاقی، دەبوایە عێراق مووچەی هەرێمی کوردستان دابین بکات، ناکرێ ڕێی فرۆشتنی نەوتت لێ بگرێت بە هەموو شێوەیەک سزات بدات و لە هەمان کاتدا مووچەی خەڵکەکەیشت بە بیانووی نابەجێ ببڕێت.
فراکسیۆنی کوردی هەیە لە بەغدا چووە شەڕی مووچەی فەرمانبەرانی کوردستان لەگەڵ سەرۆک وەزیران بکات کەچی لە دوای کۆبوونەوە ئەوەندەی دژی هەرێمی کوردستان قسەی کردووە و شەرعیەتی بە پاساوەکانی سەرۆک وەزیران داوە ئەوەندە بەرگری لە مافەکە نەکردووە.
بۆ نموونە لە پرێس کۆنفرانسەکەی ڕۆژی سێشەممە، گوتەبێژی فراکسیۆنی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان گوتی بەغدا گوتوویەتی ئەگەر هەرێمی کوردستان سەد و پەنجا ملیار دینار لە داهات ڕەوانە بکات ئەوا ئەوانیش مووچە ڕەوانە دەکەن و هەمان داواکاری ئەم جارە لە لایەن فراکسیۆنی کوردی باس دەکرێ، بێ ئاگا لەوەی هەرێمی کوردستان کە نزیکەی پەنجا ملیار دیناری ڕەوانە کردووە بەو واتایە نییە کە داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان سەد ملیار بێت بەڵکوو نەناردنی بەشەکەی تر پێوەندی بەوە هەیە بەغدا خۆی لە ناردنی بودجەی وەبەرهێنان، بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاکان و تەنانەت زۆربەی بڕگەکانی بودجەی بەکاربردن گێل کردووە کە قەبارەکەیان سەرووی دە تریلیۆن دینارە و هەموو مافێکی هەرێمی کوردستانی لە مووچەدا بچووک کردووەتەوە.
تەنانەت ئەگەر گریمانە بکرێ ئەو پاساوەی سوودانی ڕاست بێت و بە ناردنی سەد و پەنجا ملیار دینارەکەی داهاتی ناوخۆ لە هەرێمەوە بۆ بەغدا، کێشەکە چارەسەر دەبێت، بۆچی خۆی ڕاستەوخۆ ئەو پارەیەی لە مووچەکە نەدەگێڕایەوە و لە جیاتی نۆسەد و شەست ملیار دینار بۆ مووچەی مانگی ئایار، هەشتسەد و شەست ملیار دیناری ناردبا و هەمان ئەو هەنگاوەی کە ساڵی ڕابردووی نایبوو.
وەزارەتی دارایی عێراق بەو بڕیارەی دەری کردووە نووسیویەتی مووچەی هەر هەشت مانگی ئەمساڵ نێردراوە و هیچ بڕێک لای بەغدا نەماوە، بەڵام دەکرا بە حکوومەتی عێراق بگوترێ حسابی ساڵی دارایی لە کۆتایی ساڵە و دۆسیەی ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ داخراوە و هەر لەسەر ئەو بنەمایەش مووچەی مانگی دوازدەی ساڵی ڕابردوو نەنێردرابوو و شەڕی ئەمساڵ دەکرا لە کۆتایی ساڵەکە بکرێت.
وێنە ڕوونەکە کە پێویستە هەموو تاکێکی کورد بیزانێت و بە پرسی لاوەکی و ناوخۆیی و بانگەشەی هەڵبژاردن تێکەڵ نەکرێت ئەوەیە، بەغدا دەخوازێت هەرێمی کوردستان لاواز بکات ئەوەی بەغدا دەیکات گەمارۆدانی هەرێمی کوردستان و سیاسەتی برسیکردنە لە پێناو ملکەجکردن.
عێراق بە بڕینی مووچە واز ناهێنێت، دەخوازێت سنوورەکان، دەروازەکان، داهات و هەموو جووڵەیەکی کورد کۆنترۆڵ بکات و هەموو ئیرادەیەکی لێ بستێنێتەوە و ئەوەی بە بەعس و ڕژێمەکانی پێشوو نەکرا ئەوانە تەواوی بکەن.
هەر تاکێکی کورد کە لە بەغدایە نابێت دۆزە گەورەکە لەبیر بکات کە پرسی نەتەوەیەکە بەرامبەر وڵاتێک کە لەوەتەی دامەزراوە دەیچەوسێنێتەوە و دەخوازێت لەو چەوساندنەوەیە بەردەوام بێت، کورد کە سەد و هەشتا هەزار ئەنفال و کیمیاباران و جینۆسایدی لە دەسەڵاتەکانی بەغدا بینیوە نابێت سازش لەهیچ مافێکی بکات و ئەگەر لە ئەلف و بێی سیاسەت تێ بگات بەرانبەر هیچ جۆرە پاساوێکی بەغدا لە دژی نەتەوەکەی، نابێت خۆی بەدەستەوە بدات و بچێتە بەرەی ڕەقیبەوە و دەنگ هەڵبڕێت و پێی بڵێت ئەی رەقیب هەر ماوە قەومی کوردزمان نایشکێنێ دانەیێ تۆپی زەمان.