كارزان گلی – هه‌ولێر
پەكەكە، لە بڕیارەكانی كۆنگرەی ١٢ـدا، كە خۆیان هەڵوەشاندەوە و چەكیان دانا، باسیان لە پەیماننامەی لۆزان و دەستووری ١٩٢٤ كرد بەم شێوەیە: ”پەكەكە بەرامبەر بە سیاسەتی ئینكار و تێكدان، كە سەرچاوەكەی پەیماننامەی لۆزان و دەستووری ١٩٢٤ بوو دامەزرا، بزوتنەوەیەك بوو بۆ ئازادی گەلەكەمان و مێژوویی هاتە مەیدان.“
لەسەر ئەو دێرە، نەژادپەرستەكانی توركیا هاتوونەتە دەنگ، بەتایبەت مەنسوور یاڤاش، سەرۆكی گەورە شارەوانیی ئەنكەرا، كە دەڵێت لۆزان تاپۆی كۆماری توركیایە و كەس بۆی نییە دەستی بۆ بەرێت.
تەها ئاكیول، مێژوونووسی دیاری توركیا، قسەی بۆ ئاژانسی (BBC) توركی كردووە، پێی وایە چەكدانانی پەكەكە، لەڕادەبەدەر گرنگە و دەبێت بە خۆشحاڵییەوە پێشوازیی لێ بكەین، بەڵام ئەو دێڕەی باس لە پەیماننامەی لۆزان دەكات، مایەی نیگەرانییە.
ئاكیوڵ دەڵێت: ”پەكەكە ئیتر بە هیچ هۆكارێكی تر خۆی پڕ چەك ناكاتەوە، هەروەها ناگەڕێتەوە بۆ سەردەمی تیرۆر، ئەمەش بۆ توركیا سوودێكی زۆری هەیە. بەڵام لە مەتنی بڕیارەكانی كۆنگرەدا، باس لە پەیماننامەی لۆزان كراوە، ئەمە مایەی نیگەرانییە.“
ئاكیوڵ پێی وایە، باسكردن لە لۆزان بەو مانایە دێت، كە لەمەودوا فۆرمی سیاسی كورد بەو شێوەیە دەبێت و خۆی نیشان دەدات و واتە ئەوان وەكوو ئەوە سەیری توركیا ناكەن، كە لە چوارچێوەی سنووری ئەو وڵاتەدا كورد و تورك بە یەكسانی بژین.
نایشارێتەوە، نیگەرانییەكەی لەوەیە، رەنگە لەمەودوا كورد زۆر رادیكاڵانە سیاسەت بكات، چونكە لۆزان رەت دەكەنەوە.
هەندێك پێیان وایە، ئەگەر باسكردن لە لۆزان بەو مانایە بێت، كە لە چوارچێوەی سنووری توركیا، هاووڵاتی كورد نیگەرانە و دەیەوێت هەر لەو چوارچێوەیەدا خەباتی دیموكراتیک بكات ئەمە باشە، بەڵام ئەگەر بەو شێوەیە بیر بكەنەوە سنووری توركیا دەستكاری بكرێت، لێرەدا خزمەت بە ئۆقرەی توركیا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناكات.
بەڵام بەگوێرەی بۆچوونی مەسعوود یەغان، كە نووسەرێكە لە نزیكەوە كار لەسەر پرسی كورد دەكات لە توركیا، دەستووری ١٩٢٤ و پەیماننامەی لۆزان، بە لای كوردەوە رەتكراوەیە، چونكە لەوێدا كورد ئینکار كراوە.
مەسعوود دەڵێت: ”بۆ توركیا پەیماننامەی لۆزان تاپۆی كۆماری توركیایە، بەڵام كورد پێی وایە، دەستپێكی مێژووی رەتكردنەوەی كورد و پارچەبوونی خاكی كورد لە لۆزانەوە دەستی پێ كرد.“
بەڵام پێی وانییە ئەو دەقەی بڕیارەكانی كۆنگرەی ١٢ی پەكەكە بەو مەبەستە بێت كە یەكپارچەیی خاكی توركیا رەت بكەنەوە، چونكە پێشتریش پەكەكە گوتوویەتی، ئەوان خەبات ناكەن بۆ ئەوەی بنەمای خاكی توركیا تێك بدەن، خەبات دەكەن بۆ بەدیموكراتیكردنی توركیا و لەو چوارچێوەیە خەبات بۆ مافی كورد دەكەن.
سەلاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپە، دوای راگەیاندنی بڕیارەكانی كۆنگرەی ١٢ی پەكەكە، پەیامێكی بڵاو كردەوە كە دەنگۆی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا كاتێك گوتی: ”كار دەكەین بۆ گەورەكردنی توركیا.“ئەمە بەو مانایە دێت، كورد ئەو سنوورەی ئێستای توركیای دەوێت و رەتی ناكەتەوە، تەنیا مافی كورد لە چوارچێوەی ئەو سنوورە دەبێت بدرێت.
ئەگەر باس لە دەستووری ١٩٢٤ بكەین، بە ئاشكرا نەتەوەی كورد و زمانی كوردی رەت كراوەتەوە، بۆیە كورد رقی لەو دەستوورەیە رەتی دەكاتەوە، چونكە دەستووری ١٩٢١ ئینكار دەكات، كە لەوێدا بەئاشكرا مافی كورد دراوە، لە مادەی ١١ تا ٢٠، لەوێدا رێگە دراوە كورد بتوانێت بۆ خۆی خۆی بەڕێوە ببات.
مستەفا كەمال ئەتاتورك، دامەزرێنەری كۆماری توركیا، بەر لەوەی لۆزان ئیمزا بكەن، لەبارەی كوردەوە گوتویەتی، ئێمە مافمان داوە پێیان و لە دەستووری ١٩٢١ بەئاشكرا مافی كورد جێگیر كراوە، بەڵام لە دەستووری ١٩٢٤، بوونی كورد لە توركیا ئینكار و رەت كرایەوە.
جەنگیز چاندار، پەرلەمانتاری دەم پارتی و راوێژكاری پێشووی تورگوت ئۆزەل، سەرۆكوەزیرانی پێشووی توركیا، دەڵێت ئەو دەقەی پەكەكە دەربارەی دەستووری ١٩٢٤، بەو مانایە دێت، ئەگەر دەتانەوێت پرسی كورد چارەسەر بكەن، بگەڕێنەوە بۆ دەستووری ١٩٢١، نەك دەستووری ١٩٢٤.