هۆنیار عەبدوڵڵا – هه‌ولێر
خەڵکی هەولێر هەفتەکانی پێش ڕەمەزان بە گەرمی خۆیان ئامادە دەکەن بۆ پێشوازی لەم مانگە پیرۆزە. ماڵەکان خاوێن دەکرێنەوە و ڕێک دەخرێن، پێداویستییەکانی ڕەمەزان کۆ دەکرێنەوە. بازاڕەکانی شار، بەتایبەت بازاڕی قەیسەری، بازاڕی کۆنی هەولێر، مۆڵەکانی نوێی شار پڕدەبن لە جموجۆڵی کڕین و فرۆشتن. خەڵک پێداویستییەکانی خۆراک، شیرەمەنی و کەلوپەلی ماڵ کۆدەکەنەوە. تابلۆ و ڕازاندنەوەی ڕەمەزانی لە زۆربەی دوکان و ماڵەکان هەڵدەواسرێن.
هەولێر بە خواردنە تایبەتەکانی ڕەمەزان ناسراوە، ککە هەندێکیان تەنانەت لە شارەکانی تری کوردستانیش بەو شێوازە ئامادە ناکرێن. سفرەی بەربانگ (ئیفتار) لە ماڵە هەولێرییەکاندا خاوەنی تایبەتمەندی خۆیەتی: شلەی هەولێری، خواردنێکی تایبەتی ڕەمەزانی هەولێرە کە لە دانەوێڵەی وەک گەنم، نیسک، نۆک، ماش، برنج، و لۆبیا دروست دەکرێت. شلە کاتێکی زۆری بۆ ئامادەکردن پێویستە و لە هەندێک ماڵ لەسەر ئاگردانی تایبەت ئامادەی دەکەن.بەم خواردنە پڕ خۆراکە لە کۆنەوە تا ئێستا بەشێکی گرنگە لە سفرەی بەربانگی هەولێرییەکان. برنجی تێکەڵ، جۆرێکی تایبەتی برنجە کە لە ڕەمەزاندا زۆر باوە. ئەم برنجە بە چەندین جۆری گۆشت، میوەی وشککراوە، بەهارات و پێکهاتەی تایبەت ئامادە دەکرێت. برنجی تێکەڵی هەولێری بەهۆی تامە تایبەتەکەیەوەیە، ناوی دەرکردووە، کە بەهۆی تێکەڵکردنی چەندین جۆر بەهاراتی کوردی دروست دەبێت، دۆڵمە و یاپراخ، خواردنێکی ناسراوی کوردییە کە لە گەڵای ترێ، گەڵای کەلەرمە، یان سەوزەی پڕکراو بە برنج و گۆشت دروست دەکرێت. دۆڵمەی هەولێری بە تامی تایبەتی ناسراوە کە بەهۆی بەکارهێنانی ڕۆنی زەیتوون و کەرستەی تری ناوچەیی تایبەتمەندە. کفتە، گۆشتی بەرخی کوردی کە بە شێوازی کەباب ئامادە دەکرێت، بەشێکی باوی سفرەی ڕەمەزانی هەولێرییە. تیکەکان زۆرجار لەسەر ئاگری کراوە یان بەردی گەرم دەبرژێنرێن کە تامێکی تایبەتیان پێ دەبەخشێت. ترشی و ترشیات، جۆرە خواردنێکی لاوەکییە کە زۆربەی هەولێرییەکان لە ڕەمەزاندا بەکاری دەهێنن. ئەمانە لە سەوزە و میوەی ترشکراو دروست دەکرێن و وەک خۆشکەری خواردن بەکار دەهێنرێن. کولیچە، شیرینییەکی کوردی تایبەتە کە لە ڕەمەزان و جەژندا ئامادە دەکرێت. کولیچەی هەولێری تایبەتمەندی خۆی هەیە، کە بەهۆی بەکارهێنانی گوێز، قەیسی و کەرستەی تری خۆماڵی تامێکی تایبەتی هەیە. بەقلاوەی هەولێری، هەرچەندە بەقلاوە لە زۆر شوێن دروست دەکرێت، بەڵام بەقلاوەی هەولێری تایبەتمەندی خۆی هەیە. بە ناوبانگترین بەقلاوەی هەولێری، بەقلاوای شەکرۆکەیە کە لە هەولێر دروست دەکرێت. شەربەتی میوە و خواردنەوەی سارد لە ڕەمەزاندا زۆر بەکار دەهێنرێن. شەربەتی تەمرهیندی، لیمۆ، و قەیسی، مێووژ، هەنار، زۆر باون. هەروەها شیری بادەم کە بە شیوازێکی تایبەت ئامادە دەکرێت، بەشێکی باوی سفرەی بەربانگی هەولێرییەکانە. ماستاو، خواردنەوەیەکی سوننەتی کوردیی و هەولێرە، ماستاو لە ڕەمەزاندا یارمەتی بڕینی تینوێتی دەدات. هەولێر، وەک شارێکی گەورە، چەندین گەڕەک و ناوچەی تێدایە کە هەر یەکەیان لە ڕەمەزاندا ڕەنگدانەوەی تایبەتی خۆیان هەیە: عەنکاوە، گەڕەکێکی مەسیحینشینی هەولێرە کە بە ڕێزگرتنی تایبەت لە مانگی ڕەمەزان ناسراوە. لە عەنکاوە، مەسیحییەکان بەشێوەیەکی زۆر گەرم هاوکاری موسڵمانەکان دەکەن لە ڕەمەزاندا و زۆربەی خواردنگە و دوکانەکان ڕێز لە بەڕۆژووبووان دەگرن، لە ناوچەی قەڵات، نەریتە کۆنەکانی ڕەمەزان بەرچاوترن. ئەو ماڵانەی کە هێشتا لە دەوری قەڵات ماون، سفرەی بەربانگیان بە شێوازی کۆن و تەقلیدی ڕادەخەن. گەڕەکە نوێیەکان لە ڕەمەزاندا بەهۆی کافێ و خواردنگە زۆرەکانیانەوە دەبنە جێی سەرنجی گەشتیاران، زۆربەی خواردنگەکان خواردنی تایبەتی ڕەمەزان پێشکەش دەکەن. گەڕەکە کۆنەکان، کە بە شێوازی ژیانی کۆنیان ناسراون، لە ڕەمەزاندا نەریتە کۆنەکان بەرچاوترن. لەوێ، مزگەوتەکان ڕۆڵی گرنگ دەگێڕن لە ڕێکخستنی چالاکییەکانی ڕەمەزان. ڕەمەزان لە هەولێر تەنها مانگی بەڕۆژووبوون نییە، بەڵکوو مانگی بەهێزکردنی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و چڕکردنەوەی عیبادەتە: هەولێرییەکان گرنگی تایبەت بە سەردانی یەکتری دەدەن لەم مانگەدا. بەتایبەتی سەردانی بەتەمەنەکان، نەخۆشەکان و ئەوانەی کە بە تەنیا دەژین. بانگهێشتکردنی خزم و دۆستان بۆ بەربانگ نەریتێکی باوە. زۆر جار، چەندین بنەماڵە پێکە وە کۆدەبنەوە و سفرەیەکی گەورەی بەربانگ ئامادە دەکەن. یارمەتیدانی هەژاران و کەمداهاتان لە ڕەمەزاندا ڕادەی بەرزتر دەگرێت. زۆربەی مزگەوتەکان و ڕێکخراوە خێرخوازییەکانی هەولێر بەڕنامەی تایبەتی خێرخوازی بۆ ڕەمەزان ڕێک دەخەن. لە زۆر شوێنی هەولێر، بەتایبەتی لە نزیک مزگەوتەکان و شوێنە گشتییەکان، سفرەی بەربانگی بەخۆڕایی بۆ کەسانی هەژار، ڕێبواران و ئەوانەی کە دوورن لە ماڵ ئامادە دەکرێت. نوێژی تایبەتی شەوانی ڕەمەزان لە مزگەوتەکانی هەولێر بە شێوەیەکی بەرفراوان ئەنجام دەدرێت. لە دە ڕۆژی کۆتایی ڕەمەزان، زۆر کەس لە مزگەوتەکانی هەولێر مانەوەی ئیعتیکاف (گۆشەنشینی) دەگرنە بەر. لەم کاتەدا، خەڵک لە مزگەوت دەمێننەوە و خۆیان تەنها بۆ عیبادەت تەرخان دەکەن. لە مزگەوتەکانی هەولێر، حەلقەی فێربوون و خوێندنی قورئان بەشێوەیەکی بەرفراوان ڕێک دەخرێن. هەولێر لە شەوانی ڕەمەزان دەبێتە شارێکی دیکە، شارێک پڕ لە ژیان و چالاکی. دوای بەربانگ و نوێژی تەراویح، خەڵکی شار بۆ گەشت و سەردان دەردەکەون. هەندێک لە تایبەتمەندییەکانی شەوانی ڕەمەزان لە هەولێر: دانیشتن و تەماشاکردنی بەرنامە تایبەتییەکانی ڕەمەزان نەریتێکی باوە لە ماڵە هەولێرییەکان. کەناڵە کوردییەکان بەرنامەی تایبەتی ڕەمەزان پەخش دەکەن، وەک درامای ڕەمەزانی، بەرنامەی ئایینی، و پێشبڕکێی جۆراوجۆر. پارشیو، خەڵک بۆ نانی سەحوور کۆدەبنەوە. لە هەندێک گەڕەکی هەولێر، کەسانی تایبەت هەن کە لە نیوەی شەودا خەڵک بۆ سەحوور بەئاگا دەهێننەوە. شەوی قەدر و کۆتاییەکانی ڕەمەزان شەوانی 21، 23، 25 و 27ی ڕەمەزان بە تایبەتی ئاهەنگی تایبەتیان بۆ دەگیرێت. لەم شەوانەدا، مزگەوتەکان تا بەیانی کراوەن و خەڵکێکی زۆر بەشداری دەکەن لە نوێژ و عیبادەتدا. لە ڕۆژەکانی کۆتایی ڕەمەزان، بازاڕەکان پڕ دەبن لە کڕیاران کە خۆیان ئامادە دەکەن بۆ جەژنی ڕەمەزان. جلی نوێ، دیاری، و پێداویستی ماڵ دەکڕدرێن. جەژنی ڕەمەزان، لە هەولێر ڕۆژێکی گەورەی خۆشییە: لە بەیانی ڕۆژی یەکەمی جەژن، خەڵک بەرەو مزگەوتەکان دەچێت، نوێژی جەژن یەکێکە لە گەورەترین کۆبوونەوەکانی ساڵ، خەڵک دەست لە ملی یەک دەکات و گەردەنی یەک ئازا دەکەن. دوای نوێژی جەژن، خەڵک دەست دەکەن بە سەردانی یەکتری. سەردانی بەتەمەنەکان و خێزانەکان لە پێشینەدایە. منداڵان دیاری و پارە وەردەگرن، کە پێی دەگوترێت جەژنانە. خواردنی تایبەتی جەژن ئامادە دەکرێت، وەک شیرینی، کلێچە، گۆشتی برژاو، و خواردنی تایبەتی دیکە. ڕەمەزان کاریگەری گەورەی لەسەر ئابووری هەولێر هەیە: بازاڕەکان و دوکانەکان لە ڕەمەزاندا زیادبوونی بەرچاو لە فرۆشتن تۆمار دەکەن. بەتایبەتی خواردن، پێداویستی ماڵ، و جلوبەرگ فرۆشتنیان زیاد دەکات. کارگەکانی خۆراک لە هەولێر، هێڵی بەرهەمهێنانی تایبەت بۆ خواردنی ڕەمەزان دەکەنەوە. شاری هەولێر لە ڕەمەزاندا دەبێتە جێگەی سەردانی خەڵکی ناوچەکانی دەوروبەر و شارەکانی تری کوردستان. بەپێی تێپەڕبوونی کات، هەندێک لە نەریتەکانی ڕەمەزان لە هەولێر گۆڕانیان بەسەردا هاتووە، بەڵام زۆربەی نەریتە ڕەسەنەکان هەر بەردەوامن.