سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، ئەوەی گرنگە ئێستا چۆن ڕووبەڕووی مەترسییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا ببینەوە و ئەگەر چارەسەری گونجاو نەبێت، مەترسی بۆ هاووڵاتییان و ناوچەکەش دروست دەکات. هەروەها لەبارەی کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی ڕایگەیاند، گرنگە متمانە بۆ پێکهاتەکان بگەڕێندرێتەوە و دەستوور جێبەجێ بکرێت، هەر گفتوگۆیەک لە دەرەوەی چارەسەریی دەستووری. دۆزینەوەی بەدیلە بۆ دەستوور.
ڕۆژی یەکشەممە (12ـی ئایاری 2024) مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی سیمپۆزیۆمی تایبەت بە وشکەساڵی و کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا لەسەر دۆخی سیاسی، ئابووریی و دیمۆگرافی عێراق، بەشداری لە پانێلێک کرد و تیشکی خستە سەر دوایین گۆڕانکاری و پێشهاتەکانی هەرێمی کوردستان، عێراق و ناوچەکە.
لەبارەی گۆڕانی کەشوهەواوە، سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی ئاماژەی بەوەکرد، ئەوەی گرنگە ئێستا چۆن ڕووبەڕووی مەترسییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا ببینەوە و ئەگەر چارەسەری گونجاو نەبێت، مەترسیی بۆ هاووڵاتییان و ناوچەکەش دروست دەکات.
سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی گوتی: “لە کۆنەوە سرووشتی مرۆڤ وابووە، بەدوای ژینگەی گونجاو دەگەڕێت و بەدوای خواردن و ئاو و ئاسایشدا دەگەڕێت، بۆیە مەترسیی ژینگەیی لە ناوچەیەک کاریگەری لەسەر ناوچەکانی دیکەش دروست دەکات”.
هه‌روه‌ها سه‌رۆكوه‌زیران ڕاشیگه‌یاند، یەکێک لەو هەنگاوانە بۆ چارەسەری گرفتە ژینگەییەکان، کە مرۆڤ لە شوێنی خۆی چۆن پارێزگاری لەو سرووشتە دەکات کە گونجاو بێت بۆ ژیان، کولتوور و فه‌رهه‌نگی ژینگەپارێزی زۆر گرنگە، چۆن لە کۆمەڵگە خۆمان پەرەپێبدەین و هەوڵەکانی بەبیابانوون و لەناوچوونی دارستانەکان کەمبکەینەوە و ڕێکاریش پێویستە لەسەر ئاستی جیهان پێکەوە ڕووبەڕووی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا ببینەوە.
مه‌سرور بارزانی ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، له‌سه‌ر دەسەڵات و حکوومەتە کار لەسەر ئەو پرسە بکات، ئێمە لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەمێکە دەستمان بەو هەنگاوە کردووە، هاوشێوه‌ی دروستکردنی پۆند و بەنداو، بووژانەوەی دارستانەکان و بەکارهێنانی گازی بەفیڕۆدراو و به‌كارهێنانی بۆ وزە لەبری ئەوەی ژینگە پیس بکات.
ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكرد، دەتوانین كاری زیاتر بکەین، بەڵام ئەو ئیمکانیاتەی لەبەردەستمانە ئەوەندەبووە، بۆیە ئەرکی حکوومەتی فیدراڵییە کە وەبەرهێنان لەو بوارەدا بکات و کوردستان ژینگەیەکی گونجاوی هەیە کە دەست بکرێت بە هەنگاوەکانی کەمکردنەوەی مەترسییەکانی ژینگە.
سه‌رۆكوه‌زیران مه‌سرور بارزانی گوتیشی: “ئەوەی لەسەر ئێمە بووە، ئەرکی خۆمان جێبەجێ کردووە و ئەوەی لە شارەکانی عێراقیش ڕوودەدات، کاریگەری لەسەر هەرێمی کوردستان دەبێت و بەپێچەوانەشەوە وایە، بۆیە ئامادەی هەموو هەماهەنگییەکین لەگەڵ بەغدا، ئێمە هەنگاوی باشمان ناوە لە هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵی هاوکاری ئێمە بکات و بتوانێت هەنگاوەکانی ئێمە لە ناوەڕاست و باشووری عێراق جێبەجێی بکات”.
دووپاتیشیكرده‌وه، پێویسته بۆ پاراستنی ئاسایشی خۆراک، پشت بە کەرتی کشتوکاڵ ببەستین و ببێتە سەرچاوەیەکی داهاتیش، ئێمە ئەوەمان لە هەرێمی کوردستان کردووە بەنموونە، پێش ئەم کابینەیە بەرهەمی پەتاتە 25 هەزار تۆن بووە و ئێستا گەیشتووەتە 800 هەزار تۆن، بۆیە ئەمە دەکرێت لە عێراقیش سوودی لێوەربگیرێت.
سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی جەختی کردەوە، ئەم کۆچەی لە عێراق دەستپێبکات، لە کوردستان ناوەستێت، بەڵکو دەگاتە ئەوروپا و کە کۆچ دەستی پێکرد، کۆمەڵێک کێشەی دیکە لەگەڵ خۆی دەبات، لەوانە کێشەی کولتووری، ئەمنی، ئابووری و سیاسیی، ئەو وڵاتانە دەبێت بیر لە چارەسەری ئەو کێشە بنەڕەتییانه لەو وڵاتانە بکه‌نه‌وه ، كه بە تێچووی کەمتر لە کۆڵیان دەبێتەوە.
زیاتر گوتی: عێراق نەگەیشتووەتە ئاستی ئەوەی ئاوی نەبێت، بەڵکو عێراق ئاوی هەیە، بەڵام باش بەکاری نەهێناوە و پێویستە ئیدارەدانی باشتر هەبێت و بۆ کەمتر بەفیڕۆدانی ئاوی سەرچاوە سرووشتییەکان و ئاستی رۆشنبیری خەڵکیش وای لێبکات کە تەندروستتر لەگەڵ ئاو مامەڵە بکەن و ژمارەی دانیشتووانیش بگونجێت لەگەڵ پێداویستییەکان.
لە وەڵامی پانێلستەکەدا لەبارەی ئەو بودجەی لەبەردەستە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی رۆشنبیری تاک لە عێراق خەرجی بکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییە ژینگەییەکان، سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی گوتی: پارە لەبەردەستی من نییە، ئێمە تاکوو ئێستا دەبێت مانگانە شەڕ بۆ ناردنی شایستە داراییەکانمان بكه‌ین، بەڵام ئاستی ڕۆشنبیری تاک لە کۆمەڵگە پێویستی بەوەیە کە هەر کەسێک دەبێت بیربکاتەوە کە دەتوانێت بژێوی ژیانی ئەو منداڵانەی دابین بکات کە بەشێوەیەک باش پەروەردەیان بکات، ئەوکات ئاسانترە کە کار لەسەر ئەوە بکەیت، ژمارەی دانیشتووان چەند کاریگەری لەسەر ژینگە و گۆڕانکارییە کەشوهەوا هەیە.
باسی له‌وه‌شكرد، ئابووری، سەقامگیری سیاسیی و دابینکردنی ئاسایش هەر یەک لەمانە کێشەی بۆ دروست بێت، وڵات لەرزۆک دەبێت، ئێمە هەوڵمانداوە کار لەسەر بەهێزکردنی ئەم بنەمایانە بکەین.
گوتیشی: “لە ڕووی ئەمنییەوە، هێزەکانی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکان توانیویانە، سەقامگیری ئاسایشی هەرێمی کوردستان بپارێزن و هەوڵیشمانداوە ژێرخانێکی ئابووریی بەهێز بنیات بنێین، هه‌روه‌ها هەوڵمانداوە داهات فرەچەشن بکەین تەنیا پشت بە نەوت نەبەستین، لە ڕووی کشتوکاڵ، پیشەسازی و گەشتیاریی هەنگاوی باشمان ناوە بۆ بنیاتنانی ژێرخانێکی بەهێزی ئابووری.
ئاشكراشیكرد، نابێت بەغدا هەمووشتێک بە چاوی سیاسیی سەیر بکات و دروستکردنی ژێرخانێکی ئابووری بەهێز لە هەرێمی کوردستان بە مەترسی نەزانێت، بەڵکوو پشتیوان بێت بۆ سەقامگیری ئابووری، کە ئەمە خزمەت بە هەموو عێراقیش دەکات.
سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان باسی لەوەکرد: ئابووری باش وڵات دەوڵەمەند دەکات، ئەمەش دەتوانێت بکرێتە خزمەت بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی گۆڕانی ژینگەیی، ئەمەش لە هەرێمی کوردستان کاری لەسەر کراوە و هیوادارین عێراقیش کاری لەسەر بکات و بە سیاسیی کردنی پرسەکان خزمەت بە پێشکەوتن ناکات.
لەبارەی رۆلی تورکیا لەو دۆسیەیە، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەکرد: بەهۆی ئەو ئارامییەی لە هەرێمی کوردستان هەبووە وایکردووە، زیاتر پەیوەندی ئابووری باشتری له‌گه‌ڵ توركیا هەبێت و کۆمپانیاکانی ئەو وڵاتە وەبەرهێنانی تێدا بکەن، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە کە خواستی نەبووبێت لە عێراق کار بکات، ئێستا کە پرۆژەیەک هەیە بۆ گەیاندنی وڵاتانی کەنداوە بۆ ئەورووپا لە رێگەی عێراق و تورکیاوە، ئەم پرۆژەیە دەبێت خەڵکیش لێی سوودمەند بێت.
لەبارەی ڕێگەی گەشەپێدان، سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی باسی لەوەکرد، ئێمە پێشنیازمان کرد کە ئەو رێگەیە لە باشووری دهۆک و لە سێمێلەوە لە رۆژهەڵاتی دیجلەوە بچێتە موسڵ، هەولێر و کەرکووک پاشان تاوەکو بەسرە بچێت، ئەمە سوودی زۆر زیاتری هەیە، بەڵام ئەو پلانەی ئەوان دایانڕشتووە پلانێکی هەڵەیە، کە بە رۆژئاوای دیجلەدا بڕوات و ئاوایان لە سەرۆکوەزیرانی عێراق گەیاندووە کە رێگەکە بە رۆژهەڵاتی دیجلەدا بڕوات تێچووی زیاترە، بەڵام ئەمە هەڵەیە و هیوادارم ئەم بابەتە نەکرێتە سیاسیی و کارێک نەکەن ئەم پرۆژەیە بۆ ئەوە نەبێت تەنیا وڵاتانی دەرەوە لێی سوودمەندبن بەڵکو خەڵکی عێراق لێی سوودمەندبن.
گوتیشی: ئێمە لە 2005 گفتوگۆمان کردووە و پێکهاتەکان دەستوورێکیان نووسیەوە، ئێستا پێویستە ئەو دەستوورە جێبەجێ بکرێت و هەر گفتوگۆیەکی دیکە لەبارەی پرسێکی دیکە جگەلە جێبەجێکردنی دەستوور، ئەوە هەوڵدانە بۆ دۆزینەوەی بەدیل بۆ دەستوور. پابەندبوون بە دەستوور مەرجی سەرەکییە بۆ دەربازکردنی عێراق لەم قۆناغەی ئێستا.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی ڕایگەیاند: هەموو هاووڵاتییەک لە عێراقدا مافی یەکسانی هاووڵاتیبوونی هەیە چ کورد، سوننە یان شیعە بێت یان هەر پێکهاتەیەک بێت، وەکوو یەک مافیان هەیە و ئەگەر هەر پێکهاتەیەک مافی پێکهاتەیەکی دیکەی پێشێل کرد ئەوا کێشە دروست دەبێت.
سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی گوتیشی: کورد بە سیستماتیک لە بەغدا دوورخرایەوە و بە خواستی خۆی نەبووە، ئێستا باشتر وایە بیر لە چارەسەر بکەینەوە و سەرەتاش پێویستە متمانە بۆ هەموو پێکهاتەیەک بگەڕێتەوە و هەمووان وەک یەک متمانەیان هەبێت کە مافەکانی پارێزراوە و دەستوور وەک خۆی جێبەجێ بکرێت و ئەگەر دەستوور بەشێکی لە بەرژەوەندی لایەنەێک جێبەجێ بکرێت و بەشێکی نەکرێت، ئەوا متمانە لەنێوان پێکهاتەکان لاواز دەکات، گەڕانەوەی متمانە بەوە دەبێت کە گرێنتییەک هەبێت بوونی هەموو پێکهاتەکان بکات لە داهاتوودا.
سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی جەختی کردەوە: کورد مافی خۆیەتی وەک نەتەوەکانی دیکە مامەڵەی لەگەڵ بکرێت و هیچی لە نەتەوەکانی دیکە کەمتر نییە، ئەوەی بۆ نەتەوەیەکی دیکە گونجاوە، دەبێت بۆ کوردیش گونجاو بێت. کورد بەدوای ژیانێکی یەکسان دەگەڕێت لەگەڵ هەموو نەتەوەکانی دیکەی ناوچەکە، ئەوەی بۆ ئەوان حەلاڵە، دەبێت بۆ کوردیش حەلاڵ بێت.
هەروەها سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەشکرد: کاری زۆرمان کردووە لەوەی فەرهەنگی ژینگەپارێزی لە قۆناغی سەرەتاییەوە بکرێتە بەرنامە بۆ پەروەردە کردنی تاک بۆ پاراستنی ژینگە و داواشی لە هاووڵاتییان کرد هاوکاربن لە پاراستنی ژینگە و سرووشتی هەرێمی کوردستان.
لەبارەی کێشەی جووتیارانی کوردی پارێزگای کەرکووک، سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی لە وەڵامی پرسیارێکدا ڕوونیکردەوە، هەوڵی داگیرکردنی خاکی بەپیت دەدرێت، کە هیوادارم ئەمە درێژەدان بە سیاسەتی ڕژێمی پێشوو نەبێت و کەمتەرخەمییە لە جێبەجێکردنی ماددەی 140، و بەردەوامیش لەگەڵ بەرپرسانی بەغدا لەسەر هێلین بۆ گەیاندنی ئەو پەیامە کە پێویستە مافی هاووڵاتییانی کورد پارێزراو بێت.