سلێمان تاشان – هه‌‌ولێر
پێنج مانگ بەسەر وەستاندنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێی بەندەری جەیهانی تورکیاوە تێپەڕی و ئەو ماوە درێژەش تەنیا زیانی بە عێراق و هەرێمی کوردستان نەگەیاندووە بەڵکوو زیانی بۆ سەر کەرتی وزەی جیهان بەتایبەتی لە ئەوروپا و ڕۆژئاوا هەبووە.
وڵاتانی ڕۆژئاوا چاوەڕوانن قەبارەی خستنەڕووی نەوت لە لایەن وڵاتانی بەرهەمهێنەر بەرز ببێتەوە بۆ ئەوەی نەوتی هەرزانتر بەدەست بگات و پچڕانی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانیش کە نزیکەی ٠.٥%ی کۆی پێداویستیی جیهانە، کاریگەریی نەرێنی هەبووە و ڕۆژنامەی فاڕن پاڵسی ئەمەریکی بە ئاشکرا دانی بەوە ناوە بەهۆی ئەو ڕووداوە بەتایبەتی ژمارەیەک لە وڵاتانی ئەوروپا کە کڕیاری نەوتی کوردستان بوون، تووشی تەنگژەی وزە هاتوون.
لە ٢٥ی مانگی ئادارەوە هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان و کەرکووک لە بەندەری جەیهانەوە وەستێنراوە و هێشتا نەتوانراوە دەست بە هەناردەی ئەو نەوتە بکرێتەوە. لە بەندەری جەیهانەوە ڕۆژانە نزیکەی نیو ملیۆن بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان و کەرکووک هەناردە دەکرا.
هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان دوای ئەوە لە لایەن حکوومەتی تورکیاوە وەستێنرا، کە دادگەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە پاریس، لەسەر سکاڵای عێراق لە دژی تورکیا بۆ هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان، بڕیاری لە بەرژەوەندیی عێراق دا.
هەرێمی کوردستان و عێراق دوای ئەمە لە پرسی فرۆشتنی نەوت بە ڕێککەوتنێکی گشتگیر گەیشتن و دواتر سەرجەم ئەو ڕێککەوتنە بە کەمێک گۆڕانکاری لە یاسای بودجەشدا جێگیر کرا. لە یاسای بودجەدا ئەوە چەسپێنراوە کە هەرێمی کوردستان ڕۆژانە چوار سەد هەزار بەرمیل ڕادەستی سۆمۆ بکات بەڵام هیچ ڕێکارێک بۆ هەناردەکردنەکە دەستنیشان نەکراوە چونکە هێشتا تورکیا ڕێگرە لە هەناردەکردنی نەوتەکە و سەرەڕای ئەوەی کە لە چەند ڕۆژی ڕابردوو وەزیرانی دەرەوە و وزەی تورکیا سەردانی عێراق و هەرێمی کوردستانیان کرد، لەسەر دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت بە هیچ دەرەنجامێک نەگەیشتن.
ئەم دۆخە زیانی بە تورکیا و عێراق و هەرێمی کوردستان گەیاندووە چونکە قەبارەی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لەو بڕە کەمترە کە لە بودجە دیاری کراوە و ئەمەش کاریگەریی خراپی بۆ سەر بودجە دەبێت و لە لایەکی ترەوە هەرێمی کوردستان لە دابینکردنی بودجە و مووچەی دەستی دەستی پێ کراوە و تورکیاش لەو قازانجە بێبەش بووە لە ڕابردودا لێی سوودمەند بووە.
لە چەند ڕۆژی رابردودا پرسی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ئاستی نێودەوڵەتی زیاتر کەوتووەتە بەر باس و خواست و بەشێک لە میدیاکانی جیهان وێڕای هۆشداری لەو زیانانەی لە ڕاگرتنی هەناردەکە بەر عێراق و هەرێمی کوردستان کەوتووە باسیان لەو زیانانەش کردووە کە بەهۆی نەوتی هەرێمی کوردستان بەر کەرتی وزەی جیهان کەوتووە.
هەرێمی کوردستان تا ٢٥ی ئاداری ئەمساڵ نزیکەی ٠.٥% لە پێداویستی نەوتی جیهانی دابین دەکرد و بە تایبەتی ژمارەیەک لە وڵاتانی ئەوروپا نەوتی هەرێمی کوردستانیان دەکڕی و لەوەتەی ئەو نەوتەیان پێ ناگات بە ناچار ڕوویان لە سەرچاوەی تر کردووە و بەهۆیەوە بۆشایی هاتووەتە کایەوە.
فاڕن پۆڵسی، ئەوەی باس کردووە کە پچڕانی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان کاریگەری هەبووە لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی جیهان و سەرجەم دانوستانەکانی نێوان بەرپرسانی تورکیاش لەگەڵ حکوومەتی عێراق دەرەنجامیان نەبووە و نەتوانراوە دووبارە دەست بە هەناردەکردنی نەوتەکە بکرێتەوە. هاوکات بەپێی هاوکێشەی ئابووری و بازاڕی نەوت، قەبارەی خستنەڕووی نەوت لە جیهاندا هەرچەندە کەمتر ببێتەوە ئەوا نرخی نەوتیش گرانتر دەبێ و جۆرێک قەیران لە کەرتی وزە دێتە کایەوە.
ماڵپەڕی ئۆیل پرایسیش بە بایەخەوە باسی لە کەرتی نەوتی و گازی هەرێمی کوردستان بۆ کەرتی وزەی جیهان کردووە و لە زاری مارک سترۆ کونسوڵی نوێی ئەمەریکا لە هەولێر ئاماژەی داوە کە کەرتی نەوت و گازی کوردستان بۆ کەرتی وزەی جیهان زۆر گرینگە و هیوای خواستووە هەر چی زووە کێشەکان چارەسەر بکرێن و دەست بە هەناردەکردنی نەوت بکرێتەوە.
وڵاتانی ڕۆژئاوا چاویان لەو هێڵەی نەوتە کە لە کوردستانەوە بەرەو جەیهان درێژ بووەتەوە و حەز دەکەن دووبارە نەوت هەناردە بکرێتەوە بەڵام کێشەکانی نێوان تورکیا و عێراق و هەندێک پرسی پێوەندیدار بە هەرێمی کوردستان وایان کردووە ئاسۆی هەناردەکردنەکە هێشتا ناڕوون بێت.