كارزان گلی – هه‌ولێر
بەهۆی گۆڕانی ژینگەوە، ئاسایشی خۆراک و دابینكردنی خۆراک لە توركیا و باكووری كوردستان، بووەتە كێشەیەكی گەورە و هەڕەشەیە بۆ سەر هاووڵاتیان.
هەموو رۆژێك هاووڵاتیانی توركیا و باكووری كوردستان، بە هەواڵی ناخۆش خەبەریان دەبێتەوە، ئەویش گرانی نرخی خۆراكە. میوە و سەوزە بەشێوەیەكی بەرچاو گران بووە، هەر بۆ نموونە یەك كیلۆ فاسولیا بووەتە 140 لیرەی توركی، هەروەها بامییەش یەك كیلۆ بووەتە 100 لیرە.
جیا لەوەش، نرخی شیر و گۆشت و ڕۆن، لە كڕین نایەت، هاووڵاتیانی خواردنی گۆشتیان لا بووە بە مێژوو، ئەگەر گرانیی نرخ بەردەوام بێت، برسیەتی روو لەو وڵاتە دەكات.
رێكخراوی گەشەپێدان و یەكێتی ئابووری جیهانی (OECD)، كە لە 38 وڵات پێک هاتووە رایدەگەیەنێت، توركیا لە ریزبەندی یەكەم وڵاتە لە جیهاندا كە نرخی خۆراك زۆر گرانە و زۆرترین هەڵاوسانی خۆراكیشی هەیە، تەنانەت ئەرجەنتینیشی تێپەڕاندووە.
لە مانگی رابردوو، توركیا رایگەیاند كە هەڵاوسانی خۆراک لە توركیا 52.5% بووە، بەڵام (OECD) پێی وایە هەڵاوسانی خۆراک لە توركیا 400%ە.
ئۆغووز توتاڵ، شارەزای بواری ژینگە و ئابووری، قسەی بۆ ئاژانسی (DW)ی توركیا كردووە و هۆشداری دەدات، ئەگەر بە پەلە رێگەچارەیەك بۆ دابەزینی نرخی خۆراك نەدۆزرێتەوە، كارەسات روو دەدات. هەروەها دەڵێت هەڵاوسانی خۆراك لە توركیا 60%ی تێپەڕاندووە.
ئەو دەڵێت: ”گۆڕانی ژینگە وای كردووە بەرهەمهێنانی خۆراك كەم ببێتەوە، لە ئێستاشەوە ئەو ئاماژەیە لە توركیا دەرچووە و ئێستا بەرهەمهێنانی خۆراك بەرەو كەمبوونەوە دەچێت و كاریگەریی گۆڕانی ژینگە سەری هەڵداوە.“
دامەزراوە ئاساییشی میللی توركیا، لە دوا كۆبوونەوەیدا تیشكیان خستە سەر گرانی نرخی خۆراک و هەروەها گۆڕانی ژینگە، لە راگەیێندراوێكیشدا ئاماژەیان دا، گۆڕانی ژینگە و قەیرانی خۆراك، بابەتێكی هاوبەشی وڵاتانە، بۆیە دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رۆڵی لە چارەسەركردنی هەبێت و دڵسۆزانە كار بۆ چارەسەركردنی ئەو قەیرانە بكات.
بەگوێرەی بۆچوونی توتاڵ، گۆڕانی ژینگە، كاریگەریی تەنیا لەسەر خۆراك نابێت، بەڵكو توركیا رووبەڕووی قەیرانی ئاویش دەبێتەوە.
ئەو دەڵێت: ”رووباری دیجلە و فوڕات و، تەنانەت دەریای سپی و ئیجە، رەنگە وشک دا گەڕێن؛ ئەمە پێمان دەڵێت كە توركیا رووبەڕووی قەیرانی ئاو دەبێتەوە. نەتەوە یەكگرتووەكان، لە پانێڵێكدا ئاشكرایان كرد، لە داهاتوویەكی نزیك 60%ـی خاكی توركیا دەبێتە بیابان، واتە وەكو پێویست ناتوانێت ئاو دابین بكات، ئەمە كار دەکاتە سەر جیۆپۆلیتیكی توركیا، چونكە دەبێتە هۆی كۆچكردنی هەزاران خێزان.“
بە گوێرەی زانیارییەكان، كاریگەریی گۆڕانی ژینگە، لەسەر وڵاتانی ئەفریقیا و هەروەها ئاسیا دەبێت، ئەو وڵاتانەشی لە خۆشگوزەرانیدا دەژین وەكو وڵاتانی ئەورووپا، تووشی شەپۆلێكی گەورەی كۆچبەر دەبنەوە، چونكە هاووڵاتی ئەو وڵاتانەی كاریگەریی گۆڕانی ژینگەیان لەسەر دەبێت، روو لە وڵاتانی ئەورووپا دەكەن، ئەمەش بۆ پارێزگاری لە ژیانیان، بۆیە گۆڕینی ژینگە، تەنیا بۆ ئەو وڵاتانە مەترسی نییە كە رووبەڕووی دەبنەوە، بەڵكو كار دەکاتە سەر ئەورووپا، لە رێگەی كۆچبەرەوە.
بەهۆی ئەوەی توركیا دووچاری قەیرانێكی سەختی دارایی بووەتەوە، بۆیە گرانی نرخی خۆراكیش وای كردووە، كاریگەریی زۆر خراپی لەسەر ژیانی هاووڵاتی هەبێت، لە داهاتوویەكی نزیكدا، توركیا و باكووری كوردستان، رووبەڕووی قەیرانێكی گەورەی گرانی خۆراك دەبنەوە، كە دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی برسیەتی لە وڵاتدا.