هەر لەگەڵ سەرهەڵدانی كێشەی ئەم دواییەی نێوان سەرۆکایەتیی کۆمار و پێگەی پاتریاریکی مەسیحی کلدانی عێراقی، ئەم پرسیارە بەشێوەیەكی بەرچاو خۆی زیت كردەوە. ئەگەر ڕێخستن و پۆلێنبەندییەكی گشتی هەبووایە، شایانی ئەوە بوو بخرێتە قاوغی “پرسیارێکی باڵا”وە، کە پێوەندیی بە ئاسایشی نەتەوەیی عێراقەوە هەبێت، هەڵبەت ئەمەیش بەگوێرەی پێوەرەكانی پێناسە و دامەزراوەكانی دەوڵەت و دەستەڵات لە عێراقی نوێدا، كە عێراقییەکان لە پێشەکیی دەستوورەکەیاندا دایانناوە، ئەو ئامانج و دیدگە و ڕێڕەوانە دیاریی دەکەن، کە دەستوور بۆ هەر دەسەڵات و دامەزراوەیەکی حوکمڕانیی وڵات گەرەكیەتی، وەک: دیموکراسی، مەدەنیەت و فیدراڵی. هەروەها پابەندبوون بە بەها گشتگیرەکان و سیستەمی مافی مرۆڤ، دەستلێدانیان بە پێشێلکاری لە بونیاتی خودی عێراق دادەنرێت. ئاشكرایە مەسیحییەکان بەشێك بوون لە دانانی بناغەی دەوڵەتی عێراقی نوێ و ئاسایشی نیشتمانی و ئاشتی و تەباییی نێوخۆیی و ناوچەیی.
هەر بەم چەشنە، مەسیحییەکان پێشتر و ئێستایش بەهای سیاسی، کۆمەڵایەتی، کولتووری، گەشەسەندن و مەعنەوییان بۆ هەموو عێراق هەبووە و هەیە. هەر دامەزراوە و دەسەڵاتێکی عێراقی، لە هەر پێگە و ئاستێکی کاریگەردا بێت، پێویستە سەرەتا حزووری مەسیحییەكان لە بەرژەوەندیی مەسیحییەکان و خزمەتکردنیاندا بپارێزێت، ئاخر ئەوانیش وەک هەر هاووڵاتییەکی عێراقی، بەپێی دەستوور ئەم مافەیان هەیە، ئەمەیش بە ڕەچاوكردنی نرخ و بەهایان، كە هەمیشە لە بەرژەوەندیی عێراقدا بوون.
مەسیحییەکانی عێراق تەنێ ژمارەیەكی دیمۆگرافی، یان کەمینەیەکی دانیشتوان نین، كە لە بەرهەمێنان و ژیانی گشتی و بزووتنەوەی گەلی عێراقدا، ڕووبەرێكی پەراوێزخراویان پێ بڕابێت. بەڵکوو زیندووترین و دینامیکترین توانان بۆ دەستپێشخەری و بەخشین و گۆڕانکاری لە بەرژەوەندی و خزمەتكردنی عێراقدا.
هەر لەم دەرچەوە دەڵێین، تەقەڵای هەر دەسەڵاتێکی عێراقی بۆ ترنجاندنی مەسیحییەکان، یان دامودەزگە و دەستبژێرەكانیان بۆ ناو گەردەلوولی كێشمەكێش ململانێكان لەپێناو حیساباتی کورتبین و ناحەكیمانە، دەبێتە هۆی ئەوەی عێراق لەباری سامانی کۆمەڵایەتی و وزەی گەشەپێدانی، تووشی خەسارەتی زۆرتر بێتەوە.
ڕوونە، لە ساڵانی ڕابردوودا، عێراق زۆرێک لە مەسیحییەکانی لەدەستداوە، ئەمەیش بەهۆی شەپۆلی توندوتیژی ناوخۆییەوە، هەروەها شکستی دامەزراوە ئەمنی و سیادییەكان لە پاراستنی هاووڵاتییانی و جێهشتنیان لەنێو چنگی تیرۆر و تووندڕەویدا.
بەم جۆرە، ئەرکی پاراستنی پاشماوەی مەسیحییەكان، بوونی دیمۆگرافییان و ڕۆڵی کۆمەڵایەتی و کولتووری و ئابووری و سیاسییان، بوو بە ئەرکێکی نەتەوەیی باڵاتر، کە هەموو دامودەزگە و دەسەڵاتدارانی وڵات بەم ئەرکە ڕەفتار و ستراتیژیی باڵایان كەیل و پێوانە دەكرێ.
بنیاتی عێراقی نوێ، تەنیا گۆڕینی سەرانی حكوومەت نەبوو، بەڵکوو بەر لە هەمووشت، گۆڕانكاریی بنەڕەتی بوو لە ناسنامەی قەوارەکە و شێوازی پێوەندی لەگەڵ نێوخۆی كۆمەڵگەدا. هەروەها عێراق لە دەوڵەتێکی تۆتالیتاری و سەربازی و سەرکوتكەر و بازرگانی بە ئایینەوە، گۆڕا. هەق بوو دەوڵەتی نوێ، پێچەوانەی هەموو ئەو ڕەفتارانە بووایە، وەك وڵاتێکی: دیموکراسی، مەدەنی، فیدڕاڵی. دەسەڵاتێک بووایە هەمیشە بەنیازی خزمەتکردنی کۆمەڵگە و پاراستنی فرەڕەنگی كاری كردبایە، جا بە هەر نرخێک بووایە، نەک پێکهاتە هەرە چالاك و كاراكانی ڕووبەڕووی دەستشكاندنەوە و شكستی سیاسی بكاتەوە، كە بەدەر لە دروستکردنی دڵەڕاوکێ و بێمتمانەبوونیان بە دەوڵەت و دامەزراوە و دەستەڵاتەكانی، هیچی دیكەی لێ سەوز نابێت.
دامودەزگەکانی دەستەڵاتی عێراق: یاسادانان، جێبەجێکردن و دادوەری، ناتوانن ئەم مەرجە جێبەجێی بکەن مەگەر بە دوو میکانیزمی دیاریکراوەوە پابەند بن: جیاکاری ئەرێنی بەرامبەر بە پێکهاتە مەدەنییەکانی، كە “كەمترن لە ڕووی ژمارەوە”، لە ڕێگەی پێدانی ئامادەیی زیاتریان و هەستكردن بە یەکسانی و شایستەییان لەگەڵ هەموو پێکهاتەکانی دیكەدا. هەروەها بێلایەنی لە کاروباری ناوخۆیان، بەتایبەتی ئەو بابەتانەی کاریگەرییان لەسەر فەزای گشتی نییە، وەک کاروباری کەنیسە و وەقفەكانیان. جێهێڵانیان بۆ كەسانی نێو پێکهاتە و دامەزراوە تەقلیدییە مێژووییەکانیان. ئەو دامەزراوانەی کە بۆ چەندین سەدە مانەوە و خۆیان پاراست، ئەمەیش بەهۆی ئەو متمانە و پەیوەندییە ویژدانییەوە، کە لەلایەن پێکهاتەكانی عێراق پێیان دراوە.
لە سایەی جێبەجێكردنی ئەم دوو مەرجە لەلایەن دەسەڵات و دامەزراوەکانی عێراقەوە، دەوڵەتێکی هاوبەش لە عێراقدا دروست دەکەن، کە تیایدا هیچ لایەن و پێکهاتەیەک بۆی نییە بۆچوون و کاریگەریی خۆی بەسەر پێکهاتەیەکی دیکەدا بسەپێنێت، جا لە ڕێگەی هەر جۆرە هەژموونێکەوە بێت، تەنانەت ئەگەر لەسەر بنەمای جۆرێک لە دەسەڵات بێت، کە لە زۆرینەوە سەرچاوەی گرتووە، لە زۆرینەی دەسەڵاتەوە بێ، یان پەرلەمانەوە. هەروەها بەو مانایەی، کە هەر دەسەڵاتێک لە وڵاتدا، هەرچییەک بێت، مەودا و دەسەڵاتێکی سنوورداری هەیە، بە یاسا کۆنتڕۆڵ دەکرێت و ملکەچی دەبێت، هەندێک دەسەڵاتی دیکەش هەن، بەتایبەتی ناوخۆیی، کە هیچ لایەنێک ناتوانێت پێی بگات، چونکە تەنها مافی ئەو کەسانەیە، کە دەسەڵاتیان پێ بەخشیوە، واتە كەسانی نێو پێکهاتە، ئەوانەی متمانەیان بە دامەزراوەی کەنیسەكەیان داوە.
لەم مەرجە بنەڕەتیانە، زۆركردن و سەپاندن بەسەر عێراقدا نییە، یان با بڵێین کەمکردنەوەی سەروەری گشتی نییە، بەڵکوو ئەمە دانانی نەرخ و بەهایە بۆ دەوڵەت. مەسیحییەکان وەک زۆرێک لە پێکهاتە مەدەنییەکان، کە عێراق لە مێژووی هاوچەرخیدا یەک لە دوای یەک لەدەستی داون، گوزارشبوون لە تەندروستبوونی عێراق و توانای بنیاتنانی ئاشتیی ناوخۆیی کۆمەڵایەتی و گەشەسەندنی مرۆیی بەردەوام.
ئەمە بەرگری لە دامەزراوەیەک، یان کەسایەتییەکی گشتی مەسیحی، یان دژایەتیکردنی ئەوانی دیكە نییە، بەڵکو بەرگریکردنە لە مەسیحییەکانی عێراق، دواتریش لە خودی عێراق. ئەو بەرنامەیەی دەسەڵات و دامودەزگەکانی عێراق لە ساڵانی ڕابردوودا سەبارەت بە مەسیحییەکان پشتی پێ بەستووە، یەك بە یەكێ ئەو مەسیحیانەی ماونەتەوە، گیرۆدە دەكات و ڕۆڵ و بەرهەمیان دەپووكێنێتەوە. بەڵێ مەسیحییەکان خرانە نێو چنگی تیرۆر، پاشان لە هەر یەکسانییەکی دەستووری و یاسایی لەگەڵ هاووڵاتییانی دیکەی عێراق بێبەش کران، داخوازییەكانیان بۆ پاراستن و بە هەندوەرگرتنیان پشتگوێ خران، ئامادەیی پەرلەمان و حکومییان بەپێی هەندێک حیساب و پشکپشكێنەی بەر تەسک كەمكراوەیە، پاشان دەستوەردرا لە کاروبار و دامودەزگا زۆر تایبەت و چالاكەكانیان.
ئەمە دەگوترێ، هەموو مێژووی هاوچەرخی عێراق، بەتایبەتی مێژووی پایتەختە شارستانی و مۆدێرنەكانی: بەغدا، بەسرە، هەولێر و موسڵ. هەروەها بەرمەبنای ئەو ڕۆڵەی کە مەسیحییەکان لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە بینیویانە لە بەدیهێنانی نەخش و وێنەی مۆدێرنە و شارستانییەت لەم شارە گەورانەدا، نموونەكان لەوە زۆرترن بە هەر نووسێنێك ئاماژەیان پێ بكرێت.
وەك کەسێک ساڵانێكی زۆر لەو ناوچە عێراقییانە ژیابێ و شایەتحاڵی ئەزموون و ڕۆڵی مەسیحییەکان بوو بێت، هەست بە هەموو جۆرە نێگەرانییەك دەكەم، كە مەسیحییەکانی عێراقی پێوە گرفتاربوون. من پێم باشە دیدگە و ئاراستەی هەموو سەركردە سیاسییە عێراقییەكان لە حیساباتی ورد و بەرتەسك فراوانتر بێت، نەبنە هۆی ئەوەی عێراق یەكێك لە سامانە هەرە بە نەرخ و بەهادارەكانی لە دەست بدات.
ڕۆژنامەی ” شەرقولئەوسەت”