ئاریان دەرگەڵەیی – هەولێر
نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق و هەرێمی كوردستان و ڕێكخراوی نێودەوڵەتیی كار و یونیسێف داوا لە هەموو هاوبەشەكان دەكەن كە دڵنیا بن لە بەرەوپێشبردنی دادپەروەری كۆمەڵایەتی و چڕكردنەوەی هەوڵەكان بۆ بەرەنگاربوونەوەی كاری منداڵان.
لە تازەترین راگێیەنراویاندا نەتەوە یەكگرتووەكان كە كۆپییەكی بۆ (هەولێر) هاتووە، ئاماژەیان بەوە داوە كە دادپەروەری كۆمەڵایەتی لە جیهانی كاردا واتە پێشخستنی دامەزراندنێكی بەرهەمدار و ئازادانە هەڵبژێردراو؛ بەهێزكردنی ڕێوشوێنی پاراستنی كۆمەڵایەتی؛ گفتوگۆی كۆمەڵایەتی؛ بنەما و مافە بنەڕەتییەكان لە شوێنی كاردا. هەروەها بەو مانایەیە كە پێویستە مافە سەرەتاییەكانی هەموو منداڵێك لە خراپترین شێوەكانی كاری منداڵان بپارێزین.
ئەو رێكخراوە دەڵێت: لە عێراقدا، وەك لە زۆر شوێنی جیهان، یەكێك لە هۆكارە بنەڕەتییەكانی كاری منداڵان، هەژاری و بێبەشی ئابوورییە، ئەمەش وایكردووە خێزانەكان لە خەباتدان بۆ دابینكردنی بژێوی ژیانیان. ساڵانێك لە ململانێ و ئاوارەیی و دابەزینی ئابووری لە عێراق بەو مانایە بووە كە زۆرێك لە منداڵان لە كاری منداڵاندا بەشدار بوون، یان مەترسییان لەسەرە. ڕاپرسییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە سەداپێنجی منداڵانی تەمەن ٥ـ١٤ ساڵ لە عێراق سەرقاڵی كاری منداڵانن، لەگەڵ ڕێژەیەكی بەرزتر لەنێو ئەو منداڵانەی كە لە ماڵە كەمداهاتەكان و لە ناوچە گوندنشینەكاندا دەژین.
غوڵام ئیسحاق زای، ڕێكخەری نیشتەجێی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق دەڵێت: منداڵان پێویستە فێربن و یاری بكەن نەك كار بكەن. “ئەوان شایانی ئەو دەرفەتانەن كە ڕێگەیان پێ دەدات گەشە بكەن و داهاتوویەكی ئومێدبەخش بنیات بنێن”. ئاماژەی بەوەشكرد، “بۆ بنبڕكردنی كاری منداڵان، پێویستە بەردەوام بین لە كاركردن لەگەڵ حكومەت و هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ بەهێزكردنی سیاسەتەكان، بنیاتنانی توانا و دامەزراوەكان، بۆ چارەسەركردنی ئەو هۆكارە بنەڕەتیانەی كە پاڵ بەو ژمارە زۆرەی منداڵانەوە دەنێت بۆ كار”.
هەر لە راگێیەنراوەكەدا هاتووە كە عێراق دوو ڕێككەوتننامەی سەرەكی سەرەكی پەسەند كردووە كە منداڵان لە هەموو جۆرەكانی كاری منداڵان دەپارێزن، ئەوانیش ڕێككەوتننامەی ڕێكخراوی نێودەوڵەتی كار ژمارە ١٣٨ و ڕێككەوتننامەی كاری منداڵانی ڕێكخراوی نێودەوڵەتی كار ژمارە ١٨٢ كە لە ساڵانی ١٩٨٥ و ٢٠٠١ەوە كاری پێ دەكرێت واژۆكارێك لە ڕێككەوتننامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ مافەكانی منداڵ.
لەم ساڵانەی دواییدا هەوڵەكان لەلایەن حكومەتی عێراق و هاوبەشە كۆمەڵایەتیەكانەوە دراوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەری كردەیی بۆ چارەسەركردنی ڕاستەوخۆی پێداویستییەكانی منداڵان. نموونەیەك بریتییە لە بەدامەزراوەییكردنی سیستەمی چاودێریكردنی كاری منداڵان كە لەلایەن ڕێكخراوی نێودەوڵەتی كارەوە پشتگیری دەكرێت. سیستەمەكە منداڵانی لاواز لە كۆمەڵگە میواندارەكان، پەنابەران و ئاوارەكانی ناوخۆ كە مەترسی كاری منداڵانیان لەسەرە یان لە ئێستاوە كار دەكەن دەستنیشان دەكات و پاراستن و پشتیوانی پێویستیان بۆ دابین دەكات. ڕێكخراوی كار و یونیسێف توانای بەرپرسانی حكومەت، ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، نوێنەرانی دامەزراوە ئەكادیمییەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكانی دیكەیان لەسەر ڕێگاكانی وەرگرتن و جێبەجێكردنی سیستەمی بەڕێوەبردنی فێربوون لە سەرانسەری وڵاتدا بنیات ناوە.
نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێت: بەشێك لە وەڵامدانەوە بۆ چارەسەركردنی هۆكارە بنەڕەتییەكانی كاری منداڵان، دڵنیابوونە لەوەی كە خێزانی منداڵانی كاركەر دەرفەتیان هەیە بۆ بنیاتنانی كارامەیی نوێ و دەستڕاگەیشتن بە كارێكی شایستە، بۆ ئەوەی منداڵەكانیان ناچار نەبن كار بكەن. بەهێزكردنی سیستمی پاراستنی كۆمەڵایەتی لە عێراقدا ناوەندییە بۆ باشتركردنی ژیان و دڵنیابوون لەوەی كە خێزانەكان لە منداڵییەوە تا تەمەنی پیری پارێزراون.