سەرەڕای تووڕەیی خەڵک، هێشتا شیعەکان نەسازاون و چارەسەر نییە بۆ دۆخی سیاسیی عێراق

دوای ئەو هەنگاوە بێ ئەنجامانەی لە بەغدا نران بۆ چارەسەری دۆخی سیاسی، ئەمجارە لایەنەکانی شیعە چاویان لەوەیە کورد رۆڵی هەبێت لە چارەسەرکردنی ئەو دۆخە سیاسییە، بەتایبەت لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی کە هەولی زۆر دەدەن بۆ پێکهێنانی حکوومەت بەڵام هەوڵەکانیان بەهۆی هەنگاوەکانی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر بێ ئەنجامە، پرسیاری هەمووان ئەوەیە ئەو دۆخە چۆن چارەسەر دەبێت؟

پاش دوو هەفتە زیاتر لە چوونی لایەنگرانی سەدر بۆ نێو پەرلەمانی عێراقو کۆنتڕۆڵکردنی پەرلەمان، هێشتا هیچ چارەسەرێک بۆ دۆخی سیاسی عێراق دیار نیە، ١٠ مانگیشە بەهۆی ناکۆکی قووڵی نێوان لایەنەکان حکوومەت پێکنەهاتووە و دۆخی سیاسی ئاڵۆزە .
چەقبەستوویی گفتوگۆکان
دوو لایەنەکەی شیعەکان گفتوگۆکانیان چەقی بەستووە، لەو نێوەندەدا تەنیا دەنگێک کە بتوانێ لایەنەکان هێور بکاتەوە، عەلی سیستانی مەرجەعی شیعەکانە بۆ ئەوەی هەردوولا گفتوگۆ بکەن و دۆخەکە هێور ببێتەوە بەڵام ئەویش هێشتا بێ دەنگە
ئێستا سەدان لایەنگری سەدر لە نێو ناوچەی سەوز مانیان گرتووە لەبەردەم پەرلەمان، داوا دەکەن داواکانیان جێبەجێ بکرێت کە بریتییە لە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، رێبەری رەوتی سەدر داوا دەکات هەڵبژاردنی پێشوەختە بکرێت، سەدر جگە لەوەش 18ـی مانگی وەکو دوا وادەی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان داناوە، بەڵام لایەنەکانی دیکەی شیعە لە نێو چوارچێوەی هەماهەنگی ئامادەنین ئەو داوایە جێبەجێ بکەن، جگە لەوەش چوارچێوەی هەماهەنگی سەدر بە پێشێلکردنی دەستوور و رێکارەیاساییەکانی پێكهێنانی حکوومەت تۆمەتبار دەکەن و دەڵێن؛ ئەو دۆخە لە بەرژەوەندی هیچ لایەنێک نییە و دەبێت تاوەکو زووە حکوومەت پێکبێت، هیچ لایەکیان تاوەکو ئێستا سازشیان بۆیەکدی نەکردووە بۆ کۆتایی هێنان بەو دۆخەی هەیە لە ١٠ مانگ گفتوگۆ و مشتومڕ لەسەر پێکهێنانی حکوومەت، ئەو دۆخەش درێژترین ماوەی پێکنەهێنانی حکوومەتی لەدوای ساڵی 2003وە دروست کرد هەر بەو هۆیەشەوە حکومەتێکی چالاک نییە و ناشتوانرێت خزمەتگوزاری بۆ خەڵک دابین بکرێت .
هەرچەندە مەرجەعی شیعەکان هیچ هەڵوێستێکی نەبووە لەسەر ئەو دۆخەی عێراق و ململانێکانی نێوان شیعەکان بەڵام سێ بەرپرس لە نەجەف لەوبارەوە دەڵێن :” ئەو نایەوێت هیچ کاریگەرییەک لەسەر ئەو دۆخە دابنێت نەوەک وەکو لایەنگری لێک بدرێتەوە لە نێو شیعەکاندا.”
ئەو بەرپرسانە دەڵێن “مەرجەعیەت بە نیگەرانیەوە لە دۆخەکە دەڕوانێت:” دەستوەردانیش لەو دۆخەی ئێستا ناکات بۆ ئەوەی نەبێتە هۆی ئەوەی لایەنێک سوود لە هەڵوێستەکانی وەربگرێت، بەڵام لە 2019 دا هەڵوێستی ئەو بووە هۆی دەستلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی، پاش ئەوەی خۆپێشاندانی فراوان عێراقی گرتەوە و بووە گەورەترین خۆپێشاندان لە مێژووی نوێی عێراق، دواتر حکوومەتی کازمی هات کە ئامانجی سەرەکی هەڵبژاردنی پێشوەختە بوو .
هەرچەندە لە رابردوودا سیستانی لە نوێژی هەینیدا هەڵوێستی رادەگەیاند، بەڵام بەپێی گوتەی نزیکەکانی لە نەجەف، ئێستا دەستی بە دەربڕینی بۆچوونەکان نەکردووەتەوە پاش ئەوەی ماوەیەک بەهۆی کۆرۆنا ئەو نوێژ و هەڵوێستانە نەبوون، دەرگەی بەرووی لایەنە شیعەکاندا داخراوە، وەکو ئاماژەیەک بۆ رەتکردنەوەیان، لە نێو شیعە و مەرجەعیەتیشدا بۆچوونی جیاواز لەبارەی سەدر هەیە، بەشێک پێیان وایە هەڵوێستەکانی شیعەی دابەشکردووە، بەڵام بەشێکی دیکە پشتیوانی لە دژایەتی بۆ گەندەڵی دەکەن لەگەڵ چاکسازی، دەیان قوتابی حەوزەی نەجەفیش بەو ئامانجە چوونە ریزی خۆپێشاندانەکان.
هەرچەندە وەکو نزیکەکانی دەڵێن سیستانی هێڵی سووری نییە بۆئەوەی ئەگەر بەزێنرا دەستوەردان بکات بەڵام رێگەش نادات بگاتە خوێنڕشتن و مەترسی لەسەر سیستەمی عێراق، بەرپرسێک لە نەجەف دەڵێ :” موقتەدا سەدر ئەو هێلە سوورانە دەزانێ و لێی لانادات.
مشتومڕەکانی هەڵبژاردنی پێشەوەختە
تەنانەت ئەگەر لایەنە شیعەکانیش لەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختە رێکبکەون، هێشتا جیاوازی زۆر لەنێوانیان دا دەمێنێت لەسەر یاسای هەڵبژاردن، هیچ پێشینەیەکی یاسایی نییە بۆڕێنماییکردنی بڕیاردەران، سەدر هەڕەشەی ئەوە دەکات ئەگەر پەرلەمان هەڵنەوەشیتەوە مانگرتن و خۆپێشاندان فراوان دەکات، بەڵام ئەنجوومەنی دادوەری دەڵێ ئەوە لە دەسەڵاتی ئێمەدا نییە پەرلەمان هەڵبوەشێنیەوە، لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگیش دەڵێن ئەو هەنگاوانەی سەدر پێچەوانەی دەستوورە، هەرچەندە دژی هەڵبژاردنێکی دیکە نین، بەڵام داوا دەکەن سازانێکی نیشتمانی هەبێت پێش دەنگدان .
موقتەدا سەدر دەیەوێت بە هەمان یاسای هەڵبژاردن، هەڵبژاردن بکرێتەوە کە عێراق بەسەر 83 بازنەی هەڵبژاردن دابەشکرابوو، ئەویاسایە لەبەرژەوەندی حیزبە گەورەکانە و لە بەرژەوەندی حیزبە بچووکەکان نییە، پێشتریش سەدر بەوهۆیەوە 73 کورسی بەدەستهێنا، لەکاتێکدا بە هەموو لایەنەکانی دیکەی شیعە نەگەیشتنە ژمارەی کورسی سەدر، فەتح ژمارەی کورسییەکانی لە 48 کورسییەوە بۆ 16 کورسی کەمبووەوە.
خەڵك و لایەنی دیکە چ دەڵێن ؟
خەڵکی ئاسایی لە بەغدا و پارێزگاکانی دیکە بێ ئومێدن، چونکە حکوومەتی کاربەڕێکەر ناتوانێ بە گوێرەی پێویست خزمەتگوزارییەکان دابین بکات، بەتایبەت کارەبا و ئاو، ئەو قەیرانە سیاسییەش لە کاتێکدایە بێکاری لە عێراق بەتایبەت لە نێو گەنجاندا زیادی کردووە، عێراقیش لە ژێر کاریگەری تووندی گۆڕانی کەش و هەوایە، بەتایبەت لە کشتوکاڵ و کەرتی دیکە، هەفتەی رابردوو لە باشووری عێراق بە تایبەت لە بەسرە خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی زۆر هەبوون لەسەر بڕانی کارەباو خۆپێشاندەران لەگەڵ پۆلیس پێکیان دادا لە میسان و زی قاریش بە هەمان شێوە ئاڵۆزی روویدا و دەیان خۆپێشاندەر دەستگیرکران و دەیانی دیکەش لە نێویاندا هێزە ئەمنییەکان برینداربوون .
ئێستا بەسرە لە خراپترین دۆخدایە کارەبا تەنیا چەند کاژێرێکی کەم هەیە و بەشێوەی پچڕ پچڕە، ساڵانە لە هاویندا ئەو پرسە دووبارە دەبێتەوە، ئەمساڵ لە بەسرە لە نێو خۆپێشانداندا داوای چاکسازی لە سەدر کرا کە ئاماژەیەک بوو لە بێ ئومێدی خەڵك لە هەندێک لایەن .
لەگەڵ نەتوانینی رەوانەکردنی بودجە بۆ پەرلەمان لەلایەن حکوومەتی کاربەڕێکەرەوە،حکوومەتی عێراق لە رێگەی چەند رێکارێکەوە لەوانەیاسای ئاسایشی خۆراک دەیەوێت کێشەکان چارەسەر بکات، بەڵام لەگەڵ ئەو هەوڵانەش هەموو کەرتەکان، وەبەرهێنان و ژێرخانی ئاو وەستاون و پەکیان کەوتووە .