گه‌وره‌ترین سه‌نته‌ری توێژینه‌وه‌ی كشتوكاڵی لە کوردستان دەکرێتەوە
هه‌رێمی كوردستان له بواری كشتوكاڵدا خەریکە هه‌نگاوی زۆر گرنگ ده‌هاوێژێت و بایەخی حکوومەت بەم کەرتە زیاتر بووە و، قەبارەی وەبەرهێنانیش لە کەرتەکە بە ڕێژەیەکی بەرچاو بەرز بۆتەوە و ژمارەیەکی زۆری پڕۆژە لە جێبەجێکردندان، کە لە داهاتوویەکی نزیکدا کاریگەرییەکانیان لە ئابووریدا ڕەنگدانەوەی دەبێت.
وەک ئاشکرایە کەرتی کشتوکاڵ بە بناغەی گەشەسەندنی ئابووری و ئاسایشی خۆراک لە هەر وڵاتێک هەژمار دەکرێت و، هەرێمی کوردستان کە خاوەنی کەش و هەوا و ئاو و خاکێکی گونجاوە زەمینەیەکی زۆر لەباری بۆ پەرەپێدانی کەرتەکە هەیە و دەتوانرێ ببێتە سەبەتەی خۆراکی ناوچەکە ئەگەر پلان و بەرنامەی گونجاوی بۆ دابنرێت.
لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی ٢٠٠٧ەوە، کە یاسای وەبەرهێنان پەسند کراوە و بووەتە هۆی ڕاکێشانی سەرمایەی ناوخۆیی و بیانی بۆ سەرجەم کەرتەکان، کەرتی کشتوکاڵ ڕێژەیەکی کەمی بەرکەوتووە کە دەکرا زۆر زیاتر بێت.
بەپێی دوایین ئامارەکان تا سەرەتای ئەمساڵ نزیکەی ٦٠ ملیار دۆلار لە کەرتە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان وەبەرهێنان کراوە، بەڵام پشکی شێری ئەو وەبەرهێنانە بە تایبەتی تا ساڵی ٢٠١٣ زیاتر بۆ کەرتی نیشتەجێبوون بووە و، هەر چەندە کەرتی پیشەسازیش پشکێکی باشی بەرکەوتووە بەڵام کەرتی کشتوکاڵ پشکێکی کەمی پێ بڕاوە.
هەر بە پێی ئاماری فەرمیی وەزارەتی کشتوکاڵی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و دەستەی وەبەرهێنان پشکی کەرتی کشتوکاڵ لانی کەم تا ساڵێک لەمەوبەر کەمتر بووە لە ٢% لە کاتێکدا دەکرا زیاتر بێت.
لە ساڵی ٢٠١٣ەوە و بە تایبەتی لە دوای ئەو تەنگژە و قەیرانانەی لە ساڵانی دواتردا بەسەر هەرێمی کوردستاندا سەپان، بایەخی کەرتی کشتوکاڵ بۆ هەرێمی کوردستان زیاتر دەرکەوت و بۆیەش ئاراستەی بایەخی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بەرەو ئەو کەرتە وەرسووڕاوە و، ئامارەکان باس لە دەرەنجامی ئەرێنی لەو کەرتەدا دەکەن.
هەفتەی ڕابردوو سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە یاوەری وەزیری کشتوکاڵ لە پارێزگای دهۆک بەردی بناغەی چەند پڕۆژەیەکی گرنگیی کشتوکاڵییان دامەزراند، کە بریتی بوون له كارگه‌ی ده‌ستاڕی ئارد، خانووی شووشه‌یی بۆ چاندنی میوه و سه‌وزه، به‌خێوكردنی مانگا و پیشه‌سازیی خۆراك. لە ڕێورەسمەکە هەندێک ئامار خرانە ڕوو، کە مایەی سەرنج بوون و نیشانی دەدات لە داهاتوویەکی نزیکدا بەرهەمی ئەو هەنگاوانە زیاتر دەدوروێنەوە و کاریگەرییان بۆ سەر پەرەپێدانی ئابووری هەرێمی کوردستان و خۆبژێوی و دابینکردنی ئاسایشی خۆراک دەبێت. سەرۆکی حکوومەت ڕۆژی دووشەم ١٣ی حوزەیرانیش سەردانی وەزارەتی کشتوکاڵی کرد تا لە پڕۆژە و هەنگاوەکان زیاتر ورد بێتەوە.
حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌وڵه‌كانی خۆی به‌گه‌ڕ خستووه تا بایه‌خی زیاتر به كه‌رتی كشتوكاڵ و ئاژه‌ڵداری بدرێت، ئه‌م كه‌رته له پاڵ كه‌رته‌كانی گه‌شتوگوزار و پیشه‌سازی و كه‌رته‌كانی تر، گه‌شه بكات و ببێته هۆی به‌رزكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌می ناوخۆیی و ڕه‌خساندنی هه‌لی كار.
سه‌رۆكی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان خۆی دانی بەوە نا و گوتی کوردستان خاوەنی سروشتێکی جوانە، بەڵام به‌داخه‌وه تا ئێستا له‌به‌ر زۆر ئه‌گه‌ر سوودیان لێ نه‌بینراوه، یان گرنگییان پێ نه‌دراوه، بۆیە هه‌موو تواناكانی خۆی بۆ پێشخستنی كه‌رتی كشتوكاڵی و چاندن و پیشه‌سازیی خۆراكی و پێشخستنی ئابووریی هه‌رێمی كوردستان دەخاتە گه‌ڕ.
ئەو بە پێویستی زانیوە کوردستان بگاتە ئه‌و ئاسته‌ی كه دڵنیا بن ئاسایشی خۆراك له هه‌رێمی كوردستان دابین ده‌كرێت و مه‌ترسیی له‌سه‌ر ژیانی خه‌ڵكی كوردستان نامێنێت.
ئەمە دەری دەخات ئیتر حکوومەت بە تەواوی بەو قەناعەتە گەیشتووە پشت لە کشتوکاڵ نەکات. هەر بە پێی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵ ژماره‌یه‌كی زۆری پڕۆژه‌ی ئاژه‌ڵداری و ساردكه‌ره‌وه و خانووی شووشه‌یی دروست ده‌كرێن كه ده‌بنه هۆی زیاتر په‌ره‌پێدانی ئابووری هه‌رێمی كوردستان .
لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا مۆڵه‌تی كردنه‌وه‌ی ١٢ پڕۆژه‌ی به‌خێوكردنی مانگای شیری دراوه، كه به‌هۆیانه‌وه ١٥ هه‌زار مانگای شیری به‌خێو ده‌كرێن. له بواری خانووی پلاستیكیش سه‌رووی ٣٠ هه‌زار خانوو له هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ڕووبه‌ری زیاتر له پێنج هه‌زار و ٤٠٠ دۆنم زه‌وی دروست كراون، پێداویستییه‌كانی ناوخۆیی كشتوكاڵییان تێدا به‌رهه‌م ده‌هێنرێت.
هەر بە پێی ئامارەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ لەم ماوەیەدا مۆڵه‌تی دروستكردنی ٢٨٥ كۆگا دراوه، کە پاڵپشتییە بۆ بەرهەمی جووتیاران و چیتر جووتیاران ناچار نین لەبەر نەبوونی کۆگا و ساردکەرەوە بەرهەمەکانیان هەرزانفرۆش بکەن یان لەناو بەرن.
جێی باسە بڕیارە لە داهاتوویەکی نزیکدا گه‌وره‌ترین سه‌نته‌ری توێژینه‌وه‌ی كشتوكاڵی لە کوردستان بکرێتەوە و بە گوتەی وەزیری کشتوکاڵ ١٠٦ كۆمپانیای بیانی دێنه هه‌رێمی كوردستان و له‌گه‌ڵ وه‌به‌رهێنه‌رانی ناوخۆیی كار ده‌كه‌ن.
هەروەها ئاماژەی دا، ڕێژه‌ی وه‌به‌رهێنانی كشتوكاڵی له ١٠% نزیك کەوتۆتەوە، کە ڕێژەیەکی زۆر باشە و دەیسەلمێنێت کەرتەکە خەریکە بە خێرایی بەرەو پێش دەچێت.
ئەگەر هەر لە سەرەتای پڕۆسەی وەبەرهێنان لە هەرێمی کوردستان بەم ڕێژەیە گرنگی بە کشتوکاڵ درابا ئەوا هەرێمی کوردستان لە دەیان جۆر بەرهەم بە خۆبژێوی دەگەیشت، هەر چەندە لە ڕابردوودا حاڵەتەکانی خۆبژێوی لە پەتاتە، مریشک و هێلکە و گەنم و سەوزە و چەند بابەتێکی تر تۆمار کراون.