پەكەكە لە شەری خەندەقەوە بۆ شنگال

كارزان گلی – هه‌ولێر

شەڕی خەندەق لە نێوان پەكەكە و حكوومەتی توركیا، ماڵوێرانییەكی گەورە بوو بۆ خەڵكی باكووری كوردستان، كە تا 10 ساڵی تریش ئەو ماڵوێرانییە و كاریگەری ئابووری و كۆمەڵایەتی و مرۆڤایەتییەی شەڕی خەندەق لە زەینی باكوورییەكان دەمێنێتەوە. هەرچی شڕۆڤەیەك بۆ شەڕی خەندەق بكەیت ئاساییە، بەڵام ناتوانیت خۆت لەوەدا بدزیتەوە كە زیانمەندی یەكەم، نە حكوومەتی توركیا بوو و نە پەكەكە، بەڵكوو خەڵكی باكوور بوو.

لەشەڕی خەندەقدا، پەكەكە لە تەواوی باكووری كوردستان خەندەقی لە گەڕەكەكان لێدابوو و حكوومەتیش بۆ دەركردنی پەكەكە شەڕی كۆڵان بە كۆڵانی دەستپێكرد، ئەنجام سەدان گەنجی باكووری كوردستان كوژران و هەزاران خانوو رووخان و زیانر لە ٢٠٠هەزار منداڵ خوێندنی ساڵێكیان بەفیڕۆ رۆیشت و زیانە ئابورییەكەی بە ملیار دۆلار لەسەر باكوورییەكان كەوت.
ئەگەر ئێستا بچیتە بەردەم گەورەترین بەرپرسی باڵای پەكەكە، پێی بڵێیت سوودی شەڕی خەندەق چی بوو؟ رەنگە تەنیا باس لەو زیانانە بكات كە دووچاری باكووریان كردەوە، لەوە زیاتر هیچ سوودێكی تری نەبووە، بۆیە دەڵێم سوود، پەكەكە ئەو زیانانەی بەر باكوور كەوت لەو شەڕەدا بە دەستكەوت و سوود دادەنێت.
پەكەكە دوای ئەو شەڕە، پێگەی جەماوەری لە باكوور تا ئاستێكی زۆر لەدەست دا، چونكە باكووری كوردستان كۆبانێ و عەفرین نەبوو، بەڵكو ئارامشتی لێ بوو و خەڵك هیچ پێویستی بەوە نەبوو لە شەڕی كۆڵان بە كۆڵاندا وڵاتەكەی لەناو بچێت.
حكوومەتی توركیا باكی بەوە نییە، كە باكوور وێران دەبێت، یان رۆڵەی كورد لەناو دەچێت و دایكی كورد جەرگی دەسووتێت، ئەوەی گرنگە بەلای ئەوەوە، شەڕ بەرپا بێت، بەڵام لە باكووری كوردستان، نەك لە شارەكانی توركیا، بۆیە پەكەكە بەبێ ئەوەی رەچاوی هیچ شتێكی باكوورییەكان بكات، بڕیاری شەڕیدا و ئەنجام نەیتوانی بەرگە بگرێت و باكووری بەوێرانی بۆ سوپای توركیا بەجێهێشت، جەرگی هەزاران دایكیشی سوتاند و وڵاتی كرد بە وێرانە.
هەندێک سیاسەتشرۆڤەكاری سەر بە پەكەكە شەڕی خەندەق بە دەسكەوت بۆ پەكەكە دەزانن لە رۆژئاوای كوردستان، بەڵام لەسەر حیسابی باكوورییەكان.
ئەوان پێیان وایە، پەكەكە دەیویست هێزێكی گەورەی سەربازی پەكەكە بگەیەنێتە رۆژئاوای كوردستان، بۆ ئەمەشیان پێویست بوو خاكی باكوور بەكار بهێنێت، بۆیە شەڕی خەندەقی كرد تا توركیا بەو شەڕەوە سەرقاڵ بكات، هێزەكەش بگەیەنێتە رۆژئاوا.
بەڵام ئایا دەكرێت زیانی گیانی و مادی بەر باكوور بكەوێت، تەنیا بۆ ئەوەی پەكەكە هەژموونی خۆی لە رۆژئاوا بسەپێنێت؟
حكوومەتی توركیا، لە شەڕی خەندەقدا سوودی زۆری بینی، بەتایبەت لەڕووی سیاسییەوە، چونكە بەتەواوی وڵاتانی ئەورووپا و ئەمریكای گوت، كە پەكەكە شەڕی بردووەتە كۆڵانان و ناچارن بەرگری لە خاكی خۆیان بكەن، ئەوكات ئەورووپا پاڵپشتی تەواوی توركیا بوو و نقەی لێوە نەهات، بەڵگەش بۆ ئەمە، باكووری كوردستان، دەیان هەزار خانووی لەو شەڕەدا رووخا و زیاتر لە نیوملیۆن خەڵكی ئاوارەی شارەكانی تری توركیا بوون و خوێندن پەكی كەوت و وێرانەیەكی تەواو رووی لە باكوور كرد، بەڵام ئەورووپا هیچ گوشارێكی بۆ راگرتنی شەڕ نەخستە سەر توركیا، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی، وڵاتانی ئەورووپا لەو شەڕەدا پاڵپشتی توركیا بوونە.
با بگەڕێنەوە سەر شنگال، پەكەكە دەیەوێت چیمان پێ بڵێت لە شنگال؟ دەیەوێت بڵێت لەوێش شەڕی خەندەق دەكەم و ئەوێش بەرەو وێرانە دەبەم؟
پەكەكە ئەگەر وا بیر بكاتەوە سیناریۆی شەڕی خەندەق لەباكوور بەهەمان شێوە لە شنگال دووبارە بكاتەوە هەڵەیە، چونكە ئەنجامەكەی وێرانبوونی شەنگال و راگرتنی پڕۆسەی خوێندن و كوشتنی هەزاران رۆڵەی كوردە.
لە هەمووشی گرنگتر، پاڵپشتی ئەمریكا و وڵاتانی ئەورووپای لەگەڵ نییە، بۆیە ئەگەر بە كردار لەخەمی خەڵكی شنگالدایە، دەبێت رێگە نەدەن شەڕ بكەوێتە كۆڵانان و بەرێگەی دیبلۆماسی و ئاشتی شنگال و خەڵكەكەی لە غەزەبی شەڕ بپارێزن.
ئێزدییەكان، بە درێژای مێژوو زیاتر لە ٧٠ جار كۆمەڵكوژ كراون، نابێت رێگە بدرێت كورد ببێتە هۆكار بۆ ئەوەی جارێكی تر خاك و زێدی خۆیان بەجێ بهێڵن.