سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پارێزگاری دهۆکی راسپارد بۆ گرنگیدان بە تەندروستی ئەو پڵنگەی کە لەلایەن هاونیشتمانییەکەوە کرایە ئامانج و بریندارکرا.
بە پێی سەرچاوەیەک لە ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستانەوە، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی ھەرێمی کوردستان، پارێزگاری دهۆکی راسپاردووە گرنگی بە تەندروستی ئەو پڵنگە بدات کە لە سنووری بادینان بەهۆی تەڵەیەکەوە بریندار ببوو.
ئەو سەرچاوەیە گوتی :” تیمێکی پزیشکیی سەرقاڵی چارەسەرکردنن و دوای باشبوونی رەوشی پڵنگەکە لە ناو سرووشت ئازاد دەکرێت”.
رۆژی یەکشەممە 2-1-2022 جەمال سەعدۆ، فەرماندەی هێزی دهۆکی پێشمەرگەی پاراستنی ژینگە رایگەیاند، لە نزیکەوە چاودێری تەندروستیی پڵنگەکە دەکەین و ئەمڕۆ دووجار لەگەڵ پزیشکی ڤێتەرنەری سەردانمان کردووە، ئێستا تەندروستی جێگیرە و خواردن و خواردنەوەش دەخوات.
ئەو پڵنگە کە لە گوندێکی سنووری ئیدارەی زاخۆی سەر بە پارێزگای دهۆک کەوتە تەڵەوە و رۆژی 30-12-2021 پۆلیسی دارستان بە برینداری دۆزییەوە، رۆژی هەینی 31-12-2021 نەشتەرگەریی بۆ کرا و ئێستا براوەتە باخچەیەکی ئاژەڵان.
هانا رەزا، بەرپرسی پرۆژەی پاراستنی پڵنگی کوردستان لە رێکخراوی سرووشتی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا رایگەیاند، سبەی دووشەممە سەردانی پڵنگەکە دەکەن و گوتیشی “هێزەکانی پۆلیسی پاراستنی ژینگە و دارستان بە شێوەیەکی نادروست و ناپڕۆفیشناڵانە مامەڵەیان لەگەڵ پڵنگەکەدا کردووە، نەدەبوو ئەم هەموو خەڵکە لە دەوری ئاژەڵەکە بن”.
بەرپرسی پرۆژەی پاراستنی پڵنگی کوردستان لە رێکخراوی سرووشتی عێراق ئاماژەی بەوەش کرد، پۆلیسی پاراستنی دارستان و ژینگە هیچ ئامادەکارییان بۆ گرتنی پڵنگەکە نەکردبوو، بەهۆی ئەوەی پڵنگەکە چوار رۆژ بە تەڵەوە بووە، قاچی شکاوە “کەسانی نەشارەزایان هێنابوو بۆ گرتنی، حکومەت نابێت رێگە بەو کەسانە بدات، بەکارهێنانی تەڵەی ئاسن هەر خۆی نایاساییە”.
هانا رەزا رەخنە لە موختاری گوندی زرێزە دەگرێت و دەڵێت، “موختار بۆچی لایەنی پەیوەندیداری ئاگادار نەکردووەتەوە؟ چۆن بزانین ئەو پڵنگە 25 مەڕی ئەوی خواردووە؟ حکومەت چۆن قسەی موختاری گوندەکە وەکو خۆی بڵاودەکاتەوە، دەبوایە لێپێچنەوە لە موختارەکە بکەن.” رێکخراوەکە پێیوایە دەبوو حکومەت مامەڵەیەکی جیاوازی لەگەڵ کەیسەکە بکردایە، “پڵنگ سامانێکی دەگمەن و سەرمایەیەکی نیشتمانیی گرنگە”. “ئەوەی بەرامبەر ئەو پڵنگە کراوە، پێشێلکارییە”
بەختیار خالید، سەرۆکی رێکخراوی داکۆکی لە مافەکانی ئاژەڵان لە هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ئەوەی بەرامبەر ئەو پڵنگە کراوە، پێشێلکارییە و بەپێی یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2008 سزای لەسەرە و گوتیشی “پەلاماردانی ئاژەڵی ماڵی نابێتە بیانوو بۆ کوشتن و قڕکردنی ئاژەڵی کێوی”.
بەختیار خالید ئاماژەی بەوەکرد، ژمارەی ژینگەپارێزان کەمن و دەبێ زیاد بکرێن و چاودێریکردن چڕتر بکرێتەوە، بۆ ئەوەی کوشتنی ئاژەڵە کێوییەکان سنووردار بکرێت. سەرۆکی رێکخراوی داکۆکی لە مافەکانی ئاژەڵان، داوای سزادانی تەڵەدانەرەکە دەکات و دەڵێ “داوا دەکەین ئەو کەسەی تەڵەکەی داناوتەوە بدرێتە دادگا و رێکاری یاسایی دژی بگیرێتەبەر، چونکە ئەو چووەتە سنووری ئاژەڵە کێوییەکان، نەک ئاژەڵی کێوی چووبێتە ناو ئاوەدانی، ئێمەش وەکو رێکخراوی داکۆکی لە مافەکانی ئاژەڵان سکاڵای یاسایی تۆمار دەکەین”.
فەرماندەی هێزی دهۆکی پێشمەرگەی پاراستنی ژینگەش رەتیدەکاتەوە ئەو رووداوە بەبێ لێکۆڵینەوە و لێپرسینەوە بەسەر ئەو کەسانەدا تێپەڕبێت کە بوونەتە هۆی برینداربوون و شکانی قاچی پڵنگەکە. جەمال سەعدۆ، فەرماندەی هێزی دهۆکی پێشمەرگەی پاراستنی ژینگە، رایگەیاند، “رۆژی چوارشەممە 29-12-2021 کاژێر 04:00ی ئێوارە ئاگادارکراینەوە لە رووداوەکە، راستەوخۆ خۆم و تیمێک چووینە شوێنەکە بۆئەوەی کەس زیان بە پڵنگەکە نەگەیێنێت، بەڕێوەبەری باخچەی ئاژەڵانیشمان لەگەڵ بوو، دەرزیی بەنجمان لە پڵنگەکە دا، بەڵام تاوەکو ئامادەکاریمان کرد، شەوی بەسەردا هات، دونیا تاریک بوو، بۆیە پڵنگەکە خۆی ونکرد”.
فەرماندەی هێزی دهۆکی پێشمەرگەی پاراستنی ژینگە ئەوەشی خستەڕوو، “بۆ بەیانی بە یارمەتیی تیمێکی پێشمەرگە دەوروبەری گوندەکەمان گەمارۆدا، راستە قەرەباڵخی دروستبوو، ئەوان بۆ یارمەتیدان هاتبوون و خەڵکی گوند خۆیان بوون، دکتۆری ئاژەڵانیشمان لەگەڵ بوو، تەڵە ئاسنەکە یەک شەوی بەسەردا تێپەڕی لە قاچی مابووەوە، ماوەی دوو کیلۆمەتر رۆیشتبوو، چووبووە گوندێکی دیکە بەناوی ئاڤێ، کاژێر 12:00ی نیوەڕۆی ئەمڕۆ [پێنجشەممە] بە دەرزیی بەنج گرتمان، بینیمان قاچێکی بە تەواوی شکاوە، تەنیا چەرمی پێوە مابوو، ئەو کەسانەش لەگەڵمان بوون بۆ گرتنی پڵنگەکە، هەموویان شارەزا بوون”.
لەبارەی دانانی تەڵە ئاسنەکە لەلایەن خاجە یەحیا، موختاری گوندی زڕێزە و شکانی قاچی پڵنگەکە، جەمال سەعدۆ گوتی، “ئەم رووداوە بەبێ لێکۆڵینەوە تێناپەڕێت، رۆژی یەکشەممە بانگی موختاری گوندەکە دەکەین و لێپرسینەوەی لەگەڵ دەکەین، لێکۆڵینەوەش لە رووداوەکە کۆتایی نەهاتووە و بەردەوامە”.
دەربارەی تەندروستیی پڵنگەکەش، د. سلێمان تەمر سەعید، بەرپرسی رێکخراوی کوردستان بۆ پاراستنی مافی ئاژەڵان رایگەیاند، “پڵنگەکە تەمەنی نزیکەی پێنج ساڵە، قاچی شکاوە و تووشی هەوکردنێکی زۆر بووە، سبەی هەینی نەشتەرگەریی بۆ دەکەین”. د. سلێمان باسی لەوە کرد، “لەبەرئەوەی سەنتەری بووژانەوەمان نییە، بۆیە ئەو پڵنگە هەموو تەمەنی بە سێ قاچ دەبێت و پێشبینیش دەکرێت لە باخچەی ئاژەڵان بمێنێتەوە، ئەگەر ئاژەڵدۆست بین نابێت ئازادی بکەین، چونکە بچووکە و سێ قاچی هەیە، ناتوانێت خواردن پەیدا بکات و بەرگری لە خۆی بکات”.
ئەم جۆرە پڵنگە لەبەرئەوەی زۆرینەیان لە وڵاتی ئێرانن، ناوە باوەکەی پێی دەڵێن “پڵنگی فارسی”، هەروەها “پڵنگی کوردی”شی پێ دەڵێن. لە ئەرمینیا، پاکستان، تورکمانستان، ئێران و کوردستان دەژین. ساڵی 2020 ئەم پڵنگە ناونراوە ‘تۆڵیانا’، رەچەکەی لە کیشوەری ئاسیا و ئەفریقا بڵاوە، یەکێکە لە گەورەترین جۆری پڵنگەکان. ئەم جۆرە پڵنگە لە جوگرافیایەکی دیاریکراو، کە زۆرجار دەگاتە 100 کیلۆمەتر، جووڵە دەکات. لە شەو و رۆژێکدا نزیکەی 100 کیلۆمەتر دەبڕێت بۆ پەیداکردنی خواردن. ماوەی مانەوەیان لە ژیان 12 بۆ 15 ساڵە، بەڵام لە باخچەکان تەمەنیان دەگاتە 20 ساڵ. گونجاوترین کات بۆ زاوزێکردنی لە ناوەڕاستی مانگی شوباتە، ماوەی سکپڕییەکەی لەنێوان 95 بۆ 105 رۆژە، زۆرینەیان دوو بەچکەیان دەبێت لە ساڵێکدا. کێشی هەر پڵنگێکی پێگەیشتووی لەم جۆرە لەنێوان 85 بۆ 100 کیلۆیە. توانای بازدانی بۆ بەرزیی سێ مەتر ستوونی هەیە.