کۆڤید ـ ١٩ یا هەمان کۆرۆنا، پرسێکى بەردەوام و مەترسیدارى ئێستا دنیا و هەرێمى کوردستانیشە، هەرچەندە حکوومەتى هەرێمى کوردستان لەسەر بنەما تەندروستییە نێودەوڵەتییەکان بەرامبەر ئەم ڤایرۆسە جووڵاوەتەوە و ڕێکاری دروست گیراونەتە بەر، بەڵام دکتۆر سامان بەرزنجى وەزیرى تەندروستیى هەرێم لەم بارەوە هەم دڵخۆشى خۆى و هەمیش ترسى لە گۆڕاوى ئەم ڤایرۆسە نەشاردەوە.
دواهەمین دۆخى ڤایرۆسەکە لە دنیا:
سەبارەت بە دوایین دۆخى كۆرۆنا لە هەرێمى کوردستان، دکتۆر سامان به‌رزنجی باسى لەوە کرد کە نه‌خۆشی كۆرۆنا به‌رده‌وامه له جیهان و له كۆمه‌ڵگه‌ی کوردیشدا له دواهه‌مین هه‌ڵكشان كه شه‌پۆلی سێیه‌م بوو به‌رزترین لووتكه بوو له مانگی هه‌شت كه شه‌ش هه‌فته له ئاستی به‌رزدا مایەوە و “هه‌موو نه‌خۆشییه‌كی گواستراوه له ماوه‌ی چوار بۆ شه‌ش هه‌فته ده‌گاته لووتكه و دواتر به‌ره‌و خواره‌وه دێت، ئێستا ده‌توانین بڵێین به‌ره‌و خواره‌وه‌ی چه‌مانه‌وه‌ی تووشبوونه له گواستنه‌وه‌ی له كه‌سێك بۆ یه‌كێكی تر و خەوێندران له نه‌خۆشخانه و تووشبوون به نه‌خۆشییه‌كه كه‌م بووەتەوە و ڕێژە‌ی مردنیش كه‌م ده‌بێته‌وه، به‌ڵام ئه‌وه به‌و مانایه نییه كه نه‌خۆشی كۆرۆنا و ڤایرۆسی كۆرۆنا نه‌ماوه و هه‌ڵگه‌ڕاوی ڤایرۆسه‌كه‌ش بوونی هه‌یه به ناوی ئۆمیكرۆن كه پێشبینی شه‌پۆلی چواره‌می لێ ده‌كرێت”.
ئامارەکانى تایبەت بە ڤایرۆسەکە:
ئامادەکارییەکانى حکوومەت و وەزارەتى تەندروستى لە ڕێکەوتى ٢٣/١/٢٠٢٠ى زایینى دەستى پێ کرد کە ته‌نها له وڵاتی چین بڵاو ببووەوە و هەر ئەمەش واى کرد کە قوربانییەکان لە هەرێمى کوردستان زۆر نەبن. بە پێى دواهەمین ئامارى دەرخراو لە لایەن وەزارەتى تەندروستى، زیاتر له ٣٨١هه‌زار کەس لە کوردستان تووشى کۆرۆنا بوونەتەوە کە زۆرینەیان چاک بوونەتەوە و لەمانەش تەنیا ٧١٢٢ هاووڵاتی گیانیان له ده‌ست داوه، ئامارەکانیش بە پێى هەڵکشانى شەپۆلەکان گۆڕانیان بەسەردا دێت.
حکوومەتى هەرێم بۆ زانینى تووشبووان و هەڵگرانى ئەم ڤایرۆسە، تا ئێستا ٧٠٠ هه‌زار پشكنینی پی.سی.ئاڕ بۆ هاووڵاتیان ئەنجام داوە. پێشتر خەڵک بە هۆى نەزانین و نەبوونى زانیارى لەسەر نەخۆشییەکە کەمتر پابەندبوون بە وەرگرتنى ڤاکسینەوە، بەڵام ئێستا نەخۆشخانەکان بەردەوام پێشوازى لە خوازیارانى وەرگرتنى ڤاکسینەکە دەکەن. بە پێى دواهەمین ئامارى لێدانى ڤاکسینى دژە کۆرۆنا، تا به‌ر له مانگێك پێش ئێستا و به پێی ڕێنماییه‌كان دوو ژە‌می ڤاكسین ده‌درا كه له یەکێک بۆ یه‌كێكی تر جیاواز بوو و له جۆرێك بۆ جۆرێكی تر جیاواز بوو، چونكه سێ جۆری سه‌لامه‌تی ڤاكسین له هه‌رێمی كوردستان، له ١٨٠ سه‌نته‌ر و لە ڕێگەى ٤٥ تیمى گه‌ڕۆكه‌وە لە هاووڵاتیان دەدرێت. بە هه‌ر سێ جۆری ڤاكسین کە تا ئێستا دوو ملیۆن و ٨٢٠ هەزار و ٥٠٩ ژەم هاتووەتە کوردستان، ملیۆنێک و ٨١٢ هەزار و ٦٢٧ ژەمى (واتا ٧٠%ی ڤاكسین) لە هاوڵاتیان دراوە و ٩٢٦ هەزار و ٧٢١ ژەمیش به هه‌رسێ جۆرییه‌وه له سه‌نته‌ره‌كان به‌رده‌سته. لەم ژمارەیەى ڤاکسین کە لە هاووڵاتیان دراوە، ملیۆنێک و ٧٩ هەزار و ٧٣٧دانەیان بۆ ژە‌می یەکەم و٨١١ هەزار و ٩٦ دانەشیان لە ژەمى دووەم بوونە و نزیکەى مانگێك ده‌بێت کە به پێی ڕێنماییه‌كان ژە‌می سێیه‌میش لە هاووڵاتیان دەدرێت.
پێشتر مێرمنداڵانى سەروو ١٨ ساڵ دەیانتوانى ڤاکسینەکە وەربگرن، بەڵام ئێستا ڕێنمایی بۆ وەرگرتنى منداڵانى سەروو ١٢ ساڵیش هەیە و بە گشتى لە هەرێم ٢٥%ی مێرمنداڵانى سەروو ١٨ ساڵ ژە‌می دووه‌میان وه‌رگرتووه و ٢٥%ى منداڵانى سه‌رووی ١٢ ساڵیش ژە‌می یه‌كه‌م و ١٩%شیان ژە‌می دووه‌میان وه‌رگرتووه.
پابەندى فەرمانبەرانى وەزارەتى تەندروستى لە وەرگرتنى ڤاکسین:
وەزیرى تەندروستى لەسەر پابەندبوونى فەرمانبەرانى وەزارەتەکەى خۆى بە لێدانى ڤاکسین، گوتى: ، بۆیه به‌ر له چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك ژماره‌یه‌ك مابوون كه له ڕێگه‌ی تیمه گه‌ڕۆكه‌كانەوە ٥٩ فه‌رمانبه‌ری دیكه له دیوانی وه‌زاره‌ت خۆیان كوتا و تا به‌ر له هاتنی سه‌ری ساڵ ته‌نیا ١١ كه‌س مابوونەوە کە ڤاكسین وه‌ربگرن، به‌ڵام ئێستا ته‌نیا پێنج فه‌رمانبه‌رمان ماونەتەوە کە ڤاكسین وه‌ربگرن و ئه‌وانیش ڕێگه‌یان پێ نادرێت بێنه ناو فه‌رمانبه‌ران تا پشكنینی هه‌فتانه‌ی پی.سی.ئاڕیان لا نه‌بێت، بۆیه پشكنینیان هێناوه و به‌ڵێنیشیان داوه ئه‌وانیش بچن ژە‌مه ڤاكسین وه‌ربگرن.
ڤیزەکارتى تایبەت بە ڤاکسین:
سەبارەت بە كارتی تایبەت بە وەرگرتنى ڤاکسینى دژە کۆرۆنا یا ڤیزەکارتى کۆرۆنا باسى لەوە کرد کە هەر لە سەرەتاوە حکوومەت بیرى لە كارتی ئه‌لیكترۆنی بە سیسته‌مێكی پێشكه‌وتووی نێوده‌وڵه‌تی و جیهانی کردووەتەوە بۆ ئەوەى هاووڵاتیان لە ڕووى تەندروستییەوە به هه‌موو جیهانەوە ببەستنەوە و ئێستا لە هەرێم هەر کەس دوو ژەمى ڤاكسینی وه‌رگرتبێت، کارتەکەى بۆ دروست دەکرێت کە ساخته ناكرێت و له ڕێگه‌ی باركۆدێكه‌وه و بە مۆبایلی زیره‌ك فایلی زانیاریی كه‌سى ڤاکسینوەرگرتوو دێتە پێش چاو كه چ ژە‌مێكی وه‌رگرتووه، ته‌نانه‌ت ژماره‌ی سه‌ر ڤاكسینه‌كه‌شی تیادایه كه چ جۆرێكه و له چ ڕۆژێك و ژە‌می چه‌نده‌میه‌تی و ئه‌م سیسته‌مه‌ش به‌ستراوه‌ته‌وه به سیسته‌می حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به لۆگۆ و ڕێگه‌پێدان. تا ئێستا زیاتر له ١٨٠ هه‌زار هاووڵاتی ئه‌و كارته‌یان بۆ دروست كراوه، كه ئه‌مه‌ش یه‌كێكه له متمانه‌ترین ڕێگه‌ی پێدانی ڤاكسین له وڵاتان كه بۆمان گه‌ڕاوه‌ته‌وه، ئه‌م كارتی ڤاكسینه وه‌كو ڤیزایه‌كی ڤاكسین به‌كار دێت و ئێستا سه‌نته‌ره‌كانى دروستکردنى کارتەکە له هه‌موو پارێزگا و ئیداره سه‌ربه‌خۆكان کارى لەسەر دەکرێت و له ماوه‌ی سێ بۆ چوار ڕۆژ هاووڵاتی ده‌توانێت وه‌ریبگرێته‌وه.
ڕێنمایی و ڕێکارى ڕووبەڕووبوونەوەى ڤایرۆسەکە:
سەبارەت بە جۆرى گۆڕاوى کۆرۆنا کە پێى دەگوترێت ئۆمیكرۆن وەزیرى تەندروستى باسى لەوە کرد کە چەند حاڵەتێک لە هەرێم هەیە بەڵام هێشتا زۆر بڵاو نەبووەتەوە و لەسەر ڕووبەڕووبوونەوەکەى گوتى “چه‌ند پێوه‌رێك ڕەچاو ده‌كه‌ین به‌تایبه‌تی لە چاودێریی ئه‌وانه‌ی له‌و وڵاتانه‌ی ئۆمیكرۆنی تێدا بڵاو بووەتەوە ده‌گه‌ڕێنه‌وه هه‌رێمی كوردستان و ئه‌گه‌ر نیشانه‌كانی هه‌بێت یا له ڕێگه‌ی پشكنینه‌وه ده‌ربچێت ئه‌وا ئێمه وه‌ك گومانلێكراوێك سه‌یری ده‌كه‌ین تا پشتڕاستكردنه‌وه‌ی. بەڵام پێنج شەش ڕێكاری جیهانیی هه‌یه له هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا كه ستاندارده دەبێت هاووڵاتیانى کوردستان رەچاوی بکەن”، کە ئەوانیشى بەم شێوەیە باس کرد:
1) هەڵپێچانی دەمامک
2) لێكدووركه‌وتنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی
3) پاكڕاگرتنی ده‌ستوپل
4) دووركه‌وتنه‌وه له شوێنی قه‌ره‌باڵغ
5) له كاتی هه‌وكردنی به‌شی سه‌ره‌وه‌ی كۆئه‌ندامی هه‌ناسه ده‌بێت پشكنین بکرێت.
6) وه‌رگرتنی ڤاكسین