مەزهەر كەریم – سلێمانی
دكتۆر دڵشاد مستەفا مامۆستای زانكۆ و نووسەر و هونەرمەند و لێكۆڵەر ئاماژە بە پێشكەونی ژانەرەكانی ئەدەبی نووسین دەكات بەتایبەت رۆمان؛ لەم چاوپێكەوتنەیدا بۆ “هەولێر” دەڵێت: هێدی هێدی كتێبخانەی كوردی بە بەرهەمی نووسەران پڕ دەبێتەوە زۆر گرنكە ئەو گەورەیەیی ئەدەب بگۆڕدرێتە سەر فۆرمێكی هونەری.
بە بڕوای ئێوە ماوەی چەندمان پێویستە بۆ دۆزینەوەی فۆرمێكی تایبە بە سینەمای كوردی؟
- سینەما هونەرێكی زۆر نوێیە بۆ ئێمەی كورد، وەك ئێرانیەكان و وڵاتانی تر نین لەسەر ئەزموونی كەڵەكەکراوی سەد ساڵ كاركردن پێمان دانابێت، بزاوتی فیلمسازییەی لەم پارچەیەی كوردستان هێشتا لە سەرەتادایە؛ هۆشیاریەكی بە مەبەست لەسەر بنەمایەكی ئەكادیمی دەتوانێت ببێتە بەرهەمهێنانی فۆرمێكی تایبەت بە سینەمای كوردی.
لە كوردستان چیرۆكی زۆرمان هەیە، بۆچی تائێستا نەتوانراوە چیرۆكەكان وەك خۆیان بگێڕدرێنەوە؟
میكانیزم و بونیادی گێرانەوە هەروا سانا و ئاسان نین، ئەو پرۆسێسانە پێویستیان بە زانین و ئەزموون و شارەزایی و هەوڵی زۆرە، بە شەو و رۆژێك بەدی نایەت. كێشەی ئێمە كێشەیەكی بنیادییە؛ هێشتا بە سەرەتاكانی گێرانەوەی وێنە ئاشنا نەبووین و دەمانەوێت بگەینە ترۆپكی ئەوەی لە خۆرئاوا كراوە یان سینەمای نەتەوەكانی هاوسێمان پێی گەیشتوون.
بە بڕوای ئێوە لە دنیای ئەدەبدا لە چی قۆناغێكی مێژووییداین؛ بۆچی؟
- ئەدەبی كوردی هەنگاوی گەورەی ناوە، لەبەر ئەوەی مێژوویەكی دێرینمان لە مومارەسەی ئەدەبدا هەیە؛ گەر لە ئەدەبیاتی كلاسیكی كوری بڕوانین دەبینین چەند قامەتی مەزن لەوێدا هەن و بوونەتە بنەمایەك بۆ هاتنە كایەی جۆرە ئەدەبییە جیاوازەكانی دی. گەر سەیری ڕۆمانی كوردی بكەیت دەزانیت بە چ هەنگاوێكی خێرا بەرەوەپێش دەچێت. كتێبخانەی كوردی هێدی هێدی بە بەرهەمی نووسەرانی پڕ دەبێتەوە؛ ئەوەی بۆ دنیای هونەر گرنگە چۆن چۆن ئەو كۆگا مەزنەی ئەدەب بگۆڕێتە سەر فۆرمێك لە هونەر، كە هەڵگری ئاریشە و شوناس و پرسیارەكانی كورد بن.
زمانی فیوداڵی زیانی لە كولتووری نەتەوەكەمان داوە یان نا؟
- وەك كوردەواری لە قۆناغی گوزەرداین، هێشتا بە لێكدانەوە ماركیسیانەكە هەندێك شەقاومان ماوە گوزەری فیوداڵی تێپەڕێنین؛ بڕوانە كولتوور و مۆراڵ و رەفتارمان هێشتا لە جوغزی فیوداڵیزم و پەیوەندییەكانی هۆز و خوێن نەهاتۆتە دەرەوە، بۆیە زمانیش زادەی واقیعە سوسیۆسیاسییەکەیە و ناتوانێت بە سانایی خۆی بهاوێتە خانەی ترەوە، بۆیە لە كایەی فكر و ئەكادیمیادا زۆر جار بۆ وەرگێڕانی تێرمێك دادەمێنین و ناچاری وشەگەلێكین ناتوانێت مانای ئەو تێرمە وەك ئەوەی پێویستە بگەێنێت.
زمانی ئێمە لەگەڵ ئاستی تەكنەلۆژیایەدا گەشەی كردووە یان نا؟
- گەشەی زمان وابەستەی گەشەی كۆمەڵایەتییە؛ گەر بنیادی كۆمەڵایەتی لەو ئاستە پاشڤەڕۆیانەدا بوەستێت زمانیش لەگەڵیدا دەوەستێت، پێچەوانەكەشی ڕاستە. هەندێك هەوڵ هەن بۆ دۆزینەوە و دامەزراندنی زاراوەی نوێ تا لەگەڵ ئەم سەردەمەدا بگونجێن، هەوڵەكان جێی خۆیان نەگرتووە؛ چونكە داتاشینی وشە هەندێكجار زیانی زیاترە لە سوودی.
زمانی كوردی ئەگەر خۆی نوێ نەكاتەوە مەترسی لەناوچوونی لەسەر دەبێت یان نا؟
هەر هەوڵێكی زانستی لە پای گەشەی زمان وادەكات زمانی كوردی ببێتە زمانێكی بەهێزی سەردەم؛ خۆنوێنەكردنەوە وا دەكات نەوەكانی داهاتوو، ئەوانەی دەكەونە نێو سەردەمێكی دیجیتاڵی ئاڵۆزتر هێدی هێدی بە شوێن زمانێكی ترەوەدا بن، تا پێداویستییان دابین بكات، بۆیە زمانی رەسەن هێدی هێدی كاڵ دەبێتەوە و زیان دەكات.
با باسی ئەوەش بكەین تا ئێستا لە درامای كوردیدا نەمانتوانیوە بە وێنە شتەكان بگێڕینەوە، بۆچی؟
- ئەوانەی لە دنیای درامای كوردیدا كار دەكەن دەبێت خاوەنی هەردوو رەگەزی بنەڕەتی بن؛ زار و وێنە. توانامان بەسەر گێڕانەوەی وێنەدا ناشكێت، هێزی بەرهەمهێنانی وێنەمان بە شێوازە دروستەكەی نییە. ڕاستە گێڕانەوەی وێنەیی بنیادی فیلمە، بەڵام هەر ئەوەشە دراما دەخولقێنێت و دروستی دەكات.
جۆرێك لەخۆباییبوون لە كارەكتەری ئێمەدا هەیە وەك كورد، بە تایبەت لە بواری هونەری شانۆ و درامادا، بۆچی؟
- میدیای كوردی هەندێك دەموچاوی بە شێوەیەك گەورە كردووە كە خۆیان لێ گۆڕراوە؛ ئێمە خاوەنی شتێكی ئەوتۆ نیەین بۆ شانازی ئیدی لەخۆباییبوون لە بەتاڵیەوە دێت. تۆ لە دنیای دەرەوەی ئێرە بڕوانە كاراكتەری ئەوان تا بڵندتر و خوێندەوارتر بن، سادەتر دەبنەوە، ئەوە بنەما ڕاستیەكەیە.
بۆچی زۆرینەی هونەرمەندانی كورد بڕوایان بە یەكتر نیە؟
- ئەمە كێشەیەكی بنیادیە، كەمیی بەرهەمێهێنانی كولتووری لەوێدایە تواناكانی هونەرمەندانی خۆمان كەم نین، خۆهەڵواسین بە كولتووری وڵاتانی دیكەدا لەپێناو خواستێكی تاكەكەسیدایە. تاكی كورد تایبەت مەندی خۆی هەیە لە بیركرنەوە و پرسیاردا، بۆیە هەر بەرهەمێكی هونەری لە دەرەوی ئەو بێت دەبێتە خواستی دەستەبژێرێكی دیاریكراو، نەك بەرهەمهێنانی كارێك مامەڵە لەگەڵ كولتوور و مەعریفەدا بكات.
درامای كوردی هێشتا قۆناغی شانۆی تێنەپەڕاندووە، بۆچی؟
- بەشی زۆری ئەو كەسانەی لەو كایەدا كار دەكەن خۆیان لە بنەڕەتدا شانۆكارن؛ بۆ ئێمەی كەمئەزموون جیاكردنەوەی ئەو دوو فۆرمە لە كاركردن كەمێك زەحمەتە؛ بۆ رزگاری لەو دۆخە، دەبێت زانست بێتە نێو كارەكانمانەوە، كاری ئەكادیمیی توێژینەوەی زانستی بێنە نێو ئەو پانتاییەوە، ئەگەر وانەكەكرێت بەئاسانی لە هەژموونی شانۆی دەرباز نابین، كە بەدرێژایی دەیان ساڵ رەگێكی قووڵی لەنێو كایەی هونەر و ڕووناكبیری ئێمەدا داكوتاوە.
:بەشێك لە ئەكتەرەكان ڕانەهێنراون بۆ بەر كامێرا چی بكرێت لەوبارەیەوە باشە؟
- پێویستیمان بە پسپۆڕی نواندنە لەڕێی وێركشۆپ یان خوێندنەوە بۆ گۆڕینی ئەو فۆرمە لەكاركردن. كەسی توانامان هەیە، پسپۆڕ و شارەزان، بەڵام نەك هەردەرفەتیان نادەن بەڵكو ڕێگرییشیان لێ دەكەن. پاشان وەرگێڕان و چاپ و بڵاوكردنەوەی ئەو كتێبانەی باش و گرنگن لەلایەن كەسانی زمانزان و شارەزاوە؛ كتێبخانەی كوردی لەو بوارەدا هێندە هەژارە كە توانای پڕكردنەوەی سەرچاوەی توێژینەوەی زانستیی نییە و ئەو هەوڵانەشی هەن، تاكەكەسین و پاڵپشتیان كەمە. ئە دوو لایەنە گرنگەی تیۆر و پراكتیك پێكەوە لە قاڵبە سواوەكانی پێشوەختە دەربازمان دەكات و رێگە دروستەكەمان بۆ دەنەخشێنێت.
با ئەوەش بپرسم دەرهێنەكان تاچەند كاریان لەگەڵ ئەكتەر كردووە تا دەورێكی باش ببینن؟
- ئەو ئەكتەرانەی ئەزموونی شانۆیان نییە باشتر دەردەكەون لەوانی تر، دوور لە زیادەڕەوی؛ ئەوانەی لە ریكلامەكاندا نواندن دەكەن زۆرینەیان شانۆیان نەكردووە، سروشتی ترن لەوانەی لە شانۆوە دێن و دەچنە نێو ئەزموونی تەلەڤیزیۆن یان سینەماوە. بۆیە لە دنیای دەرەوەی ئێمەش ئەو ئەكتەرانە سەركەوتوو دەبن كە ئەزموونیان لەنێو فیلم و دراما و سینەمادا هەیە نەك شانۆ؛ بۆ جیاكردنەوەی ئەو دوو دنیایە ئەزموون و فێربوون بنەمای سەرەكین.
ئێوە چیتان كردووە بۆ باشتركردنی دۆخی سینەما و درامای كوردی تا لەو دۆخەی ئێستای باشتر ببێت؟
وەك ئەركی ئەكادیمی بەشی فیلمسازی زانكۆی سلێمانیمان بە هاوكاری ژمارەیەك مامۆستای پسپۆڕ دامەزراند و، سێ دەستە خوێندكاری بەئەزموون لەو بەشە دەرچوون و، ئێستا لە نێوەندی فیلمسازی و پرۆسەی بەرهەمهێناندا بەشدارن. هاوكات سەرقاڵی توێژینەوەی زانستی دوا كتێبم كە دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم بە ناوی (وێنەی جووڵاو) چاپ و بڵاوی كردۆتەوە چوار بابەتی گرنگی تێدایە؛ ئەم ئەركە قورسە و، بە كەسێك و دوان بەجێ نایەت؛ پێویستی بە كاری كۆمەڵی و كۆمەكی دەوڵەتە. هەڵبەت ئەو هەنگاوانە سەرەتان و پێویستە كاری باشتر و جددی تر و زانستی تر بكەین؛ بەردەوامیمان ئامانجمانە.