پسپۆڕێكی نەخۆشییەكانی دڵ و قەسترە هۆكارەكانی تووشبوون بە جەڵتەی دڵ لە ناو گەنجاندا ئاشكرا دەكات و دەڵێت” پێویستە گەنجان دووربكەونەوە لەمادە وزەبەخشەكان، نێرگەلە و جگەرەكێشان، گوتیشی” هەركەس جەڵتەی دڵ لێیدا پێویستە لەماوەی نیو كاتژمێردا بگەیەنرێتە نەخۆشحانە و ئازاری سنگ و دڵە كوتێ نیشانەی پێشوەختەی جەڵتەی دڵن”.”
هەرچەندە هیچ داتایەكی وردی ئەو كەسانە نیە، كە جەڵتە لێداون لەهەرێمی كوردستاندا بەڵام ماوەی چەند سالێك دەبێت رێژەی نەخۆشییەكە زۆر زیادی كردووە بەتایبەت لەناو گەنجاندا.
دكتۆر سوركێو لەتیف، پسپۆڕی نەخۆشییەكانی دڵ و قەسترە بۆ “هەولێر” گوتی، ” بەهۆی جەڵتەوە مردن لە گەنجان و پیردا هەیە، بەڵام كە گەنج جەڵتە لێی دەدات زۆرینەیان راستەوخۆ گیان لەدەستدەده ن، ئەوەش هۆكاری هەیە، بەتایبەت بۆ ئەو كەسانەی بە خێزانیی نەخۆشییەكەیان هەیە واتا بۆ ماوەییە، یان ئەوانەی چەوری خوێنیان بەرزە و شەكرەیان هەیە و هەستی پێناكەن ئەگەری زۆرە رووبەڕووی جەڵتەی دڵ ببنەوە”.
ئەو پسپۆڕەی نەخۆشییەكانی دڵ و قەسترە لەبارەی هۆكارە سەرەكیەكانی تووشبوون بە جەڵتەی دڵ دەڵێت” به رزبووه وه ی خوێن و شەكرە و چەوری “خوێن و بۆماوەیی و خەفەت و بیركردنەوەی زۆرینه ی هۆكاره كانی جه ڵته ن”.
زۆركات ئەو كەسانەی بە جەڵتەی دڵ گیان لەدەست دەدەن لە خەودان و دره نگانێكی شەو جەڵتە لێیان دەدات. لەو بارەیەوە دەڵێت، “یەكەم هۆكار بۆ جەڵتە لەو كاتانەدا تێكچوونی هۆرمۆنەكانە، كە لە بەیانیان زوودا كۆرتیزۆڵ و تێستۆستیرۆن زیاد دەكەن و دەبنە هۆكاری تەسكبوونەوە و گیرانی دەمارەكانی دڵ و، هۆكارێكی دیكەش نزمبوونەوەی پلەی گەرمایە كە دەبێتە هۆی دابەزینی پلەی گەرمی لەش و دەبێتە هۆی تێكچوونی رێڕەوی خوێنبەرەكان و تەسكبوونەوەی خوێنبەرەكان”.
وەك رێنمایی باسی ئەوەشی كرد، ئەگەر كەسێكیان تووشی جەڵتەی دڵ بوو لە زووترین كاتدا بیگەیه ننە نەخۆشخانە و دەڵێت” “خوولەكێك زۆرە بۆ جەڵتەی دڵ؛ ئەو كەسانەی تووشی جەڵتەی دڵ دەبن تاوەكو زووتر بگەن چارەسەریان زۆرترە و بۆ ئەوەی نەخۆشەكە ماسوولكەی دڵی لاواز نەبێت كەمتر لە كاژێرێك بگەیه ندرێنە نەخۆشخانە و چارەسەری ئاسانترە و لەوانەیە قەستەرە، یان شەبەكە و باڵۆنیان بۆ دابنرێت یاخوود دەرمانی پێویستی پێبدرێت”.
لەبارەی نیشانەكانی جەڵتەی دڵ و خۆپاراستن لێی؟ دكتۆر سوركێو ئاماژە بە نیشانە پێشوەختەكانی تووشبوون بە جەڵتەی دڵ دەكات پێیوایە، ئازاری سەر سنگ، هەناسە تەنگی، دڵەكوتێ و ئارەقكردنەوە، هەروەها ئەوانەی لەكاتی رۆشتندا ئازار و هەناسە تەنگییان هەیە ەكرێت ببنە هۆكاری جەڵتەی دڵ و پێویستە لەو كاتانەدا بۆ پاراستنی تەندروستی و ژیانیان سەردانی پزیشك بكەن.
جەڵتەی دڵ وەكو زۆر نەخۆشی دیكە دەتوانرێت رێگری لێبكرێت، لەوبارەیەوە دەڵێت “پشكنینی پێشوەختەی چەوری خوێن، گوشاری خوێن كە ئەگەر بەرزبێت گەنج بێت یان پیر دەبێت چارەسەر وەربگرن، ئەوانەی وەكو بۆ ماوەیی نەخۆشییەكەیان هەیە باشترە ئیكۆی دڵ بكەن بۆ ئەوەی هەر كێشەیەكیان هەبێت زوو چارەسەر وەربگرن”.
ئەو پزیشكە داوا لە هاونیشتمانیان و بەتایبەت گەنجان دەكات، بۆ خۆپاراستن لە جەڵتەی دڵ دووربكەونەوە لە خواردنە چەورەكان، سوورەوەكراو و مادە وزەبەخشەكان و نێرگەلە و جگەرەكێشان و هەموو ئەو مادانەی دەبنە هۆكاری تێكدانی خەو، چونكە تێكچوونی خەو دەبێتە هۆكاری تێكچوونی هۆرمۆنەكان و بەرزبوونەوەی لێدانی دڵ و بەرزبوونەوەی فشاری خوێن.
هەروەها باسی لە گرنگی وەرزشكردن كرد و گوتی” وەرزش یەكێكە لە هۆكارە گرنگەكان بۆ رێگەگرتن لە نەخۆشییە درێژخایەنەكان بەگشتی و بەتایبەت جەڵتەی دڵ”.