هۆنیار عەبدوڵڵا – هه‌ولێر
لە شاری کۆیە بیرەوەرییەکی دڵنشین هەیە، کە لە بیری دانیشتووانی ئەم ناوچەیە جێگیر بووە، ئەویش دەنگی تۆپەکەی وەستا ڕەجەبە. ئەم تۆپە نەک تەنها ئامرازێکی سەربازی بوو، بەڵکوو بووە بەشێک لە کەلتووری کۆمەڵایەتی و ئایینی خەڵکی ناوچەکە، بەتایبەتی لە مانگی ڕەمەزانی پیرۆزدا.
لە نزیکەی حەفتا ساڵ بەر لە ئێستا، لە ئێوارانی ڕەمەزاندا، خەڵکی کۆیە بە تاسەوە چاوەڕێی دەنگی تەقینەوەی تۆپێک بوون کە لە قشڵەی کۆیەوە دەتەقێنرا. ئەم دەنگە ئاماژەیەک بوو بۆ کاتی بانگی شێوان و کۆتایی هاتنی کاتی ڕۆژووگرتن. لە دوور و نزیکەوە، گوێی خەڵک لەسەر دەنگی ئەم تۆپە بوو کە بە شێوەیەکی ڕێکوپێک لە هەر ئێوارەیەکدا دەبیسترا و خەڵکی بۆ ئیفتارکردن ئاگادار دەکردەوە.
مێژووی ئەم تۆپە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٨١٣ی زایینی، کاتێک میرمحەممەد، میری میرنشینی سۆران، بڕیاری دا تۆپێک بۆ مەبەستی سەربازی و بەهێزکردنی دەسەڵاتەکەی دروست بکات. بۆ ئەم مەبەستە، وەستا ڕەجەب، کە پسپۆڕێکی بە ئەزموون بوو لە پیشەسازیی چەک، هەڵبژێردرا. وەستا ڕەجەب بە هونەرمەندی و شارەزایی خۆی توانی تۆپێکی بەهێز و کاریگەر دروست بکات کە لەو سەردەمەدا بۆ میرنشینەکە زۆر گرنگ بوو.
بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەم تۆپە دوای چەندین دەیە لە دروستکردنی، ڕۆڵێکی نوێی لە کۆمەڵگادا وەرگرت. لە سەرەتای پەنجاکانی سەدەی بیستەمدا، بەهۆی کەمیی ژمارەی مزگەوتەکان و نەبوونی ئامێری پێشکەوتوو بۆ ئاگادارکردنەوەی خەڵک لە کاتی بانگدان، تۆپەکە بووە ئامرازێک بۆ ئاگادارکردنەوەی ڕۆژووەوانان کە کاتی شکاندنی ڕۆژووەکەیان..
هەر ڕۆژێکی ڕەمەزان، کەسێک لە قشڵەی کۆیە ئامادە دەبوو بۆ تەقاندنەوەی تۆپەکە. ئەم کەسە بە وردی چاودێری کاتی دەکرد و لەگەڵ بیستنی بانگی شێوان، تۆپەکەی دەتەقاندەوە. دەنگە گەورەکەی بەسەر شار و گوندەکانی دەوروبەردا بڵاو دەبووەوە و خەڵک دەستیان دەکرد بە شکاندنی ڕۆژووەکانیان. ئەم نەریتە بووە بەشێک لە ناسنامەی کولتووری خەڵکی ناوچەکە و ماوەیەکی زۆر بەردەوام بوو.
بەداخەوە، ئەم تۆپە مێژووییە لەلایەن دەسەڵاتدارانی عیراق بۆ بەغداد ڕاگوێزرا و ئێستا لە مۆزەخانەی شارەکە هەڵگیراوە. ئەمەش بووە هۆی دابڕانی بەشێکی گرنگ لە مێژوو و کەلتووری ناوچەکە لە شوێنی ڕەسەنی خۆی. هەر بۆیە، بۆ پاراستنی ئەم سیمبوولە مێژووییە و زیندووکردنەوەی یادی تۆپەکەی وەستا ڕەجەب، تۆپێکی نوێ لە هەمان شوێن و بە هەمان شێوە دروست کراوەتەوە.
ئەم داستانە مێژووییە پێمان دەڵێت کە چۆن کەلتوور و نەریتەکان دەتوانن لە سەردەمێکەوە بۆ سەردەمێکی دیکە گۆڕانکاریان بەسەردا بێت و ڕۆڵی نوێ لە کۆمەڵگادا وەربگرن. تۆپەکەی وەستا ڕەجەب لە ئامرازێکی سەربازییەوە بووە هێمایەکی کۆمەڵایەتی و ئایینی کە لە دڵی خەڵکی ناوچەکەدا جێگیر بوو.
ئەمڕۆ، گەرچی تەکنۆلۆژیا گۆڕانکاری زۆری بەسەر ژیانماندا هێناوە و مزگەوتەکان بە ئامێری پێشکەوتوو ڕازێنراونەتەوە، بەڵام یادی دەنگی تۆپەکەی وەستا ڕەجەب هێشتا لە بیرەوەری بەساڵاچووانی ناوچەکەدا زیندووە و وەک بەشێک لە میراتی کەلتووری ئێمە ماوەتەوە.
لە کۆتاییدا، ئەم چیرۆکە مێژووییە پێمان دەڵێت کە چۆن دەتوانین ڕێز لە میراتی کەلتووریمان بگرین و بیپارێزین بۆ نەوەکانی داهاتوو. هەروەها پێمان دەڵێت کە چۆن ئامرازە کۆنەکان دەتوانن ڕۆڵی نوێ و بەسوود لە کۆمەڵگادا وەربگرن و ببنە بەشێک لە ناسنامەی کۆمەڵایەتیمان.