مەزهەر كەریم – سلێمانی
زۆربوون و پەرەسەندنی شۆسیال میدیا ریگای هاككردنی تۆڕەكۆمەڵایەتییەكانی ئاسانكردووە، بەهۆی ئەو فێركاریەی دادەبەزێتە ناو یوتوبەوە، ژنێكیش دەڵێت:” هاككرام دوایی حەزابێكی زۆری دەروونی نەمدەزانی كێیە، بەڵام گومانم لە لەچەند كەسێكی نزیكی خۆم هەبوو”.
بەشێك لەكوڕان دژی هاككردنن، بەڵام سەرجەمی هاككەرەكانش لەڕەگەزی نێرن.، زۆرجار بۆ دەستكەوتنی زانیاری كەسی بەرامبەریان هاك دەكەن بەتایبەت بەرامبەر ڕەگەزی مێ.( بێستون جەمال ) كوڕێكی تەمەن 24 ساڵە بۆچونی وەهایە زۆرینەی ئەو كەسانەی هاكدەكەن تەمەنیان لەخوار بیست ساڵەوەیە ئەو سەرچاوەكەی دەگەڕێنێتەوە بۆ دایك و باوكەكان، دایك و باوك بۆئەوەی منداڵەكانیان بێزاریان نەكەن موبایل و ئەنتەرنێتیان بۆ دابین دەكەن ئەم كێشەیەش دایك و باوكانە كەلەتەمەنێكی كەمی منداڵیدا ئامێرە هۆشمەندەكان و ئەنتەرنێت دەخەنە بەردەمیان تا بەكاریبهێنن هەربۆیە وەك گەنجێك هاككردنی تۆڕەكۆمەڵایه تییەكان بەكارێكی باش نازانم. ئەو گەنجە هاككردنی تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان دەگەڕێنێتەوە بۆ دوو هۆكار، هۆكارێكیان ڕق هەڵگرتنە لەكەسی بەرامبەر هۆكارەكەی دیكەیان بردنی ئەو زانیاریانە كەلەڕێگەی شۆسیال میدیاوە بەدەستی دەگات تا ناوی پێ بزڕێنێت.
لەبارەی ئەوەی هاككردن و دزی چی جیاوازیەكیان هەیە ئەو گوتی” بەڕایی من دزیكردن و هاككردن هیچ جیاوازیەكیان نیە چونكە دزی بردنی ماڵ و سامانی خەڵكە هاككردنیش دزینی ئەكاونتی تایبەتی كەسەكەیە هەربۆیە بەدزی هەژمار دەكرێت”.
(مەلەك شەوقی) كە ناوێكی خوازراوی كچێكی تەمەن 21 ساڵە چیرۆكی هاككردنی خۆی بۆ هەولێر” دەگێرێتەوە دەڵێت” كاتێك هاككرام هەستێكی زۆر ناخۆش و دەروونێكی ماندبووم هەبوو چونكە لەكاتی تاقیكرنەوەی وانەكانی زانكۆدا بووم پەیوەندی پێوەكردم و هەوالی پرسیم دواتر پورزایەكم هەواڵی پرسیم گوتی هاككراوم شوك گرتمی و زۆر ناخۆش بوو”. لەلام
مەلك ئاشكراشی كرد لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە هیچ گرفتێكی بۆ دروست نەبووە چونكە هیچی شاراوەم نەبوو هەرچی ڕوویبدایە دایك و باوكم ئاگاداربوون و هاوڕێكانیشم زۆر دڵنەوایان كردم تا ئاسایی وەریبگرم.
بۆیەكەم جار لەساڵی 1960 ووشەی هاك بەكارهێنراوە وەك تاكه كەسێك لەپەیمانگای تەكنەلۆجی ماساشوارتس. هەروەها( جۆرج هۆتز)ـیەكەم كەس بوە كە هاكی سیستەمی ئای ئۆ ئێسی كردووە ئەو كەسە ئامانجی پەرەپێدانی پڕۆگرامێك بووە كە ناچاربوە بە هاككردن ئەو :كارە بكات.
(سەردەشت عەزیز) شارەزای بواری ئایتی و هاككردن پیناسەی هاككردن دەكات دەڵێت” هاككردن بەگشتی ئەم كارە بۆ بەدەستهێنانی زانیاری كەسێكی ترە یاخود لەئاستی دەوڵەتدا بۆ بەدەستهێنانی زانیاری دەوڵەتێكی ترە. لەڕووی تاكە كەسیەوە هۆكارەكان جیاوازن دەكەوێتە سەر ئامانجی كەسەكە هەروەها هاككردن لەڕووی سیستەمەوە واتا كەسێك سیستەمی كەسێكی دیكە بەكاردەهێنێت بەبێ ئەوەی رێگەی پێبدرێت ئەوا ئەو كەسانەی هاك دەكەن پێدەڵێن هاككەر”.
سەردەشت بۆ هەولێر ئاشكرایی كردو گوتی:” حەوت جۆر هاككەر هەیە یەكەمیان (سكریپت كاید): ئەم جۆرە هاككەرەیان ئەو كەسانەن كە ئارەزوویان ئەوەیە هاك بكەن بەبێ گوێدانە ئەوەی هیچ مەبەستێكیان هەبێت ئەم كارە دەكەن واتا هاككردن هیوایەتە لەلایان دوومیان، (وایت هات) واتە كڵاو سپی بەهاككەرە بەڕەوشتەكان ناسراون زیاتر ئیشیان ئەوەیە ئیشی پاراستن بكەن، سێیەمیان (بلاك هات) كڵاو رەش ئەمەمانە بەهاككەرە ئاگرینەكان ناسراون كاری هاككردنی بانكەكان دەكەن بەمەستی دزینی پارە و زانیاری و هاككردنی كۆمپانیاكان. چوارەم، (گری هات) ئەمانە لەنێوان كڵاو ڕەش و سپیدان كاری هاك دەكەن وەك كڵاو ڕەشەكان بەڵام بەمەبەستی دزین دەتوانن یارمەتی خەڵكیش بدەن و نەدەن ئەم جۆرەیان بەربڵاوترنیانە. هەروەها هاككەری( رێد هات) و (گرین هات) و لەگەڵ (بلوهاتش) هەیە”.
ئەو شارەزایە دەڵێت:” ئەو كەسانەی هاك دەكەن ئەمانەن یەكەم لەپێناوی پارەدا ئەكاونتێك هاك دەكەن داوای پارە لەخەڵكی دەكەن بۆ دانەوەی یاخود داوای باڵانس دەكەن لەكەسە هاككراوەكە یان ئەكاونتەكە دەفرۆشنەوە كە بەشێكیان پارە دەدەنه كه د پەیجی گەورەی ئەكاونتن. دووەم رقی لەكەسێكە دەیەوێت ئازاری بدات سێیەم زۆرجا داوام لێكراوە ئافرەتێك هاك بكەم بۆئەوەی بزانن ئەم كچە پەیوەندی سۆزداری لەگەڵ كەسیكی تر هەیە یان نا. زۆرجار هاككەر ئەو كەسەیە كە سیستەمێك یان پڕۆگرامێك بەكاردەهێنێت بۆچونە ناو سیستەمی كەسێكی دیكەوە بەڵام دزین یان بردنی ئەكاوتێك ئەمە فێڵكردنێكە و هیچی تر لەو سێ خاڵەی باسمانكرد بەگشتی ئەگەر خاڵی چوارەمیشی بۆ زیاد بكەین ئەوەیە كەبەشێكیان وەك ئارەزوویە ك ئەو كارە دەكەن بەزۆریش كچان و ژنان هاكدەكەن ئەمە بۆ ئەوە دەگەرێتەوە ئافرەت زانیاری كەمترە لەپیاوان یان ئەگەر كوریك هاك بكەیت قازانجی مادیت دەست ناكەوێت چونكە بۆ كوڕەكە ئاسایە ڕەسم و چات و هەرشتێكی بڵاوبكاتەوە هه روه ها هەرەشەكانت نایترسێنێت بەڵام بۆ ئافرەت جیاوازە..
لەراستید من هاككەر نیم بەو مانایەی سەرەوە كە باسم كرد ماوەی نۆ ساڵ دەبێت دیزاینی ئەكاوتنم نەكردووە بەڵام رۆژانە ده یان كەس داوای هاكم لێدەكەن كە 90% كورانن داوای هاككردنی كچان دەكەن.سه باره ت به ڕەگەزیش زۆر جار ئەمە بەپێی رۆشنبیری خێزانە هاككەرەكە دەگۆڕێت، هەیە گوێی پێنادات و كێشەی بۆ دروست نابێت بەڵام بەداخەوە لەكوردستان ئاستی رۆشنبیری كەمە. پیاو هەبوە خێزانی هەبوە هاككراوە وتویەتی پێلاوت ماچدەكەم شتێكم بۆ بكە ئافرەت هاتۆتە لام لەلێواری تەڵاقداندا بەهۆی هاككردنەوە كێشەكەیم بۆ چارەسەركردوە لەوانەشە زۆرێك هەبووبن بەبێ چارەسەر مابێتنەوە تەڵاقدرابێت لەهەمانكاتدا پیاویش هەبووە ڤیدیۆ نامەكانی بڵاوبۆتەوە خێزانی لێی جیابۆتەوە ئەم كەسانە هاتونەتە لام كە ئاشنایی چیرۆكی رووداوەكانم.مەترسی هاككردن زیاتر لەسەر ڕەگەزی مێیە”. دەرووناسێك پێی وایە هەر لەبەر ئەم هۆیە ئافرەتان ناتوانن ناو و وێنەی ڕاستەقینەی خۆیان لەتۆڕەكۆمەڵایەتییەكان دابنێن.
دەروونناس( دارا زۆراب) لەبارەی تەكنەلۆژیاوە گوتی:” تەكنەلۆژیا وەك چەكێك وایە بەباش و خراپ بەكاردەهێنرێت بەڵام بەداخەوە لەناو گەنجاندا زۆر بە دروستی بەكارناهێنرێت. زیاتر بەكاردەهێنرێت لەڕووی چاتكردن و هەندێك بابەتی دیكە كەسوودی نیە. هەروەها پەروەردەیەكی دروستمان نیە لەڕووی تەكنەلۆژیاوە كە چۆن و بۆچی مەبەستێك بەكاریبهێین، زیانێكی زۆری داوە لەگەنجان بەهۆی خراپ بەكارهێنانی.هۆكاری هاككردنی بەشێكیان بۆ فزوڵیەت دەگەرێتەوە هەروەها دەستێوەردانی ژیانی تایبەتی كەسی یان هەندێكیان غیرەكردنە لەیەكتری یان بۆ قۆرخكردنی بەرامبەر بەكاری دەهێنن هەر لەبەر ئەم هۆكارەیە كە زۆرینەی كچان و ژنان ناتوانن ناوی ڕاستەقینەی خۆیان لە تۆڕەكۆمەڵاییتەكان بنوسن لەترسی هاككردن. بەرای من مەترسی هاككردن لەسەر هەردوو ڕەگەز هەیە بەڵام بەتایبەتی ڕەگەزی مێینە ئەویش بەهۆی كۆمەلگەو قسەی خەڵكەوە گەنجانی ئێمە زوڵمی زۆریان لێكراوە خۆشیان زوولم لەخۆیان دەكەن پێویستە هەموو كەسێك لەخۆیەوە دەستپێبكات دەستوەرنەداتە ژیانی تایبەتی هیچ كەسێك”.”.
پارێزەرێكیش دەڵێت:” هەركەسێك تەكنەلۆژیا بەشێوەی دزینی زانیاری بەكاربهێنێت ئەوە بەپێی یاسا سزا دەدرێت”.
پارێزەر (سەردار محەمەد) لەوبارەیەوە بە “هەولێر” گوتی:” یاسای شەشی ساڵی 2008 كە یاسای خراپ بەكارهێنانی تەكنەلۆژیایە لەمادەی یەكەمی یاساكەدا هاتووە هەر یەك لەكێشەكانی تەكنەلۆژیا بێتە هۆی شكاندن و بێرێزی بەكەسی بەرامبەر یاخود دزینی زانیاری دەكەوێتە ژێر ركیفی ئەم یاسایە. بەنموونه دزینی وێنەی كەسی زانیاری و بڵاوكردنەوەی ئه وا یاسا سزای داناوە كە سزاكەی دەبێت لەشەش مانگ كەمتر نەبێت لە پێنچ ساڵ زیاتر نەبێت هەروەها غرامەشی لە پێنج سەد هەزار دینار كەمتر نەبێت لە پێنج ملیۆن دینار زیاتر نەبێت”.
ئەو پارێزەرە باسی كەیسی گەنجێك دەكات كەبەهەڵە تەكنەلۆژیا بەكارهێناوە دەڵێت:” زیاتر گەنجان ئەو كارە دەكەن چەندین كەیسی لەوجۆرەمات هاتۆتە بەردەست ئەو گوتی بۆهەموو كەسێك ئەو یاسایە بەكاردەهێنرێت بەڵام بەپێی ئەنجامدانی كاری كەسەكە سزاكە دەگۆڕێت. به نموونه كەیسێكم لابوو كورێكی خوار تەمەن هەژدە ساڵ بوو لەداداگا ئەو كەیسە هێشتا یەكڵانەبۆتەوە بەهۆی تەمەنەكەیەوە ڕەوانەی دادگا نەجەوانان كراوە لەوشێوە بۆخۆیان بەپێی یاسای نەوجەوان مامەڵەی لەگەڵ دەكەن ئەمەش پێیناوترێت سزا بەلكو پێی دەوترێت چارەسەر چونكە ئەو مێرد منداڵە بۆخۆشی خۆی ئەو كارەی كردوە دەبێت لێپیچینەوە لەگەڵ بكرێت تا نەبێتە كێشە و ئازار بۆ كەسانی دیكە‘”.