ناخی منداڵ، ترسی لێ مەنیشێنن!

شاخەوان عەلی حەمەد مامۆكی

هەموو مرۆڤێك بە سروشتی خۆی لەو ئانوساتەی دێتە بوون و چاوی بە دنیای ڕەوشەن هەڵدێنێ، كەم تا زۆر ترس و بیمی نییە و ئەوەی بە هزر و زەینیدا گوزەر دەكات بۆ دروستبوون و سەرهەڵدانی ترس، ئەوە شوێنەوار و كاریگەریەكانی دەوروبەرە وا دەكات پەیتاپەیتا بەرامبەر بە شتەكان ترسێكی نادیار و خۆڕسك لە ناخیدا سەر هەڵبدات و خوو و خدەی پێوە بگرێ، ئەوەش لە كەسێكەوە بۆ كەسێكی تر جیایە و لە ژینگەیەكەوە بۆ ژینگەیەكی دیكە دەگۆڕێ؛ تەنانەت هەندێ كەس بە كلۆجێ ئاوێتەی ترس و بیم دێن، هەموو ژیانیان وابەستەی ترس دەكەن و تەواوی ژیانیان بە ترس دەبەستنەوە كە لە بنەڕەتدا هیچ هۆكارێك بۆ ترس نییە، ئەوە ئێمەین بەخەیاڵێكی دەستكردەوە، بەدەم دەربڕینێكی بێ تێفكرینەوە جگەرگۆشەكانمان بەو حاڵەتە ئاشنا دەكەین.
لێرەدا ئەركی دایك و باوكە مناڵەكەی گۆش بكات و بەبچوكترین شت ڕایبێنێ كە شتێك لە فەرهەنگی ئەودا بە ناوی ترس بوونی نییە، بۆ نموونە: زۆربەی منداڵ لە تاریكی دەداتە قاژوقیژە و هاتوهاوار، بۆیە هەرگیز بە پچڕانی كارەبا و كوژانەوەی كارەبا كە تاریكی باڵ بەسەر ماڵ دەكێشێ خۆت شێڵوو مەكە، هەڵمەچوو، بەدەنگی بەرزەوە بانگی مناڵەكەت مەكە و پێی مەڵێ: گیانەكەم مەترسێ هەر ئێستە دەگەمە لات، هەروەها پێی مەڵێ: دڵەكەم لە تاریكی مەترسێ ئەوەندەی پێ ناچێ كارەبا دێتەوە، بۆیە دەكرێ لەبری ئەو قسانە، پێی بڵێی: ئااای ئەوە كارەبا بڕا بزانە ئێستا چۆن بەو تاریكیە دەگەمە لات و دەتدۆزمەوە، بەدەم ئەو قسانەوە بەرەو لای بڕۆ، لێی نزیك ببەرەوە، ئەوجا لەباوەشی بگرە و ماچی بكە، ئیدی بەم كارە شتێك لەلای ئەومنداڵە بە ناوی ترس لە ئەندێشەیدا نابێت.
تەنانەت ئەگەر هەستت كرد مناڵەكەت هێشتا دەترسێ، هەمدیس دەكرێ بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەو بارەی ڕابێنی، بەسەرو زوبانێكی شیرینەوە دەستی بگرەو بیبە یەك لە ژوورەكانی ماڵ و دەرگاكە دابخە، پێی بڵێی ئەو كارەبایە كاتێك دەبڕێ گڵۆپەكان دەكوژێنەوە ئیدی ئەو ژوورە هەمووی تاریك دادێ، وەرە بۆ خۆمان ئەو كارەبایە تاقی بكەینەوە بزانین چۆن كارەبا دەبڕێ و چۆن دێتەوە، سەرەتا دەست بەسەر پلاكی كارەباكە بێنە، جارێ بیكوژێنەوە بڵێ: وای شتێكی چەند خۆشە، ئێستا هەر بەو پلاكە كارەباكە پێدەكەمەوە،بەم شێوەیە بارودۆخەكەی وەك یارییەك نیشان بدە، دواتر مناڵەكەت هەڵبگرەو بەرزی بكەوە كە دەستی بگاتە پلاكی كارەباكە، ئەوجا پێی بڵێ: ئەوجا نۆرەی تۆیە دەی كارەباكە بكۆژێنەوە. كە كوژاندیەوە بڵێ: ئۆی كە خۆشە، دەی ئەوجا كارەباكە هەڵكە، بەدووبارە كردنەوەی ئەو كارە جیهانێكی خۆش و ئەرخەوانی لە لا دروست دەبێت كە دوورو نزیك ترسی لەتاریكی نەبێ و وەك یارییەك سەیری تاریكی بكات ئەگەر بۆ ماوەیەكی زۆریش بێت. هەمان شت راستە بۆ ئەو كاتە بیەوێ مناڵەكەی بخەوێنێ، لەوەشدا گرنگە تێی بگەیەنێ كە ژوورەكە تاریك بوو لەجێی خۆمان نەجوڵێین تا كارەبا دێتەوە.
هەروەها سەبارەت بەترس كاتێك دایك دەیەوێ جلەكانی بەری مناڵەكە دابكەنێ و بیشوات و مناڵەكە ڕك دەگرێ و ئامادە نییە جلەكانی لەبەر بكاتەوەو دەگریێ، كە پێی دەڵێ: ئەگەر كڕ نەبیەوە بانگی پشیلەكە دەكەم بتخوات، یان بڵێ: ئەگەر واز لەو گریانە نەهێنی، بانگی دكتۆر دەكەم درزیت لێ بدات، لێرەدا هزركردنی مناڵ بە پشیلە هەر كاتێ چاوی بەپشیلە دەكەوێ خۆی دەنێتە باوەشی دایكی و خۆی دەشارێتەوە چونكە پێی وایە ئەگەر لێی نزیك بێتەوە دەیخوات، یاخود ئەو تێڕامانە وایلێدەكات بە بردنی بۆ نەخۆشخانەو لە دوورەوە بینینی دكتۆر ترسێكی بێشومار ئابلوقەی دڵ و دەروونی بدات و بەناوهێنانی دكتۆر یان بینینی بداتە قیژەو دەست بەگریان بكات.
كاتێك زستان دادێ و سۆبا پێدەكرێ پێش ئەوەی منداڵەكە دەستی بسووتێ، پێی مەڵێ: لەو ئاگرە نزیك مەبەوە دەتسوتێنێ، ئەم قسەیە زۆر جار وا لەمنداڵ دەكات كە بزانێ هەر بەڕاستی دەسووتێ، ئەو قسانە نە ترس دروست دەكات و نەدەبێتە هۆكارێ تا منداڵ لەو ئاگرە دووركەوێتەوە، بۆیە دوور لەهەر ترسێك، بەهێواشی دەستی مناڵەكە بگرە و چەند جارێ لەئاگرەكەی نزیك بكەوە كە تین و تاوی گەرمی ئاگرەكە بەر دەستی بكەوێ و هەستی پێ بكات، پێی بڵێ: نابێ دەست بۆ ئەو ئاگرە مەبە چونكە دەستت دەسوتێنێ، بەمەیش هەرچی جارێ لەو سوبایە نزیك بێتەوە دەزانێ گەرمەو لێی نزیك نابێتەوە.
هەروەها هەندێ جار دایك مناڵەكەی بە شتی لابەلا دەترسێنێ، پێی دەڵێ: ئەگەر بچیە دەرەوە دەتدزن، ئەگەر بچیە دەرەوە سەگی لێیە سەگ دەتگەزێ. منداڵ لە بەردەم دووڕیانێكدا خەیاڵ دەكات:
یەكەم: دروستبوونی ترسێكی نادیار كە نەوێرێ بەبێ دایك و باوكی بچێتە دەرەوە.
دووەم: هەندێ جاریش بەم قسانە دەیەوێ واقعی دەرەوە ببینێ و بزانێ ئەو شتانەی دایكی دیڵێت وایە یان نا؟ بەڵام كە لە بن و كونی دەرگاوە یان لە پەنجەرەی ماڵەوە سەیری دەرەوە دەكات منداڵانی گەڕەك وا لەدەرەوە یاری دەكەن و كەسیش نایاندزێ، یان هیچ سەگێكی لێ نییە تا گەزەیان لێ بدات بەم قسانە جگە لەوەی ترسی لەلا دروست ناكات و جۆرێ لە بێمتمانەیی دەخوڵقێنێ، ئەوە بێ ترس دەچێتە دەرەوەو یاری دەكات، لە جادە دەپەڕێتەوە، بەملاو بەولا دەڕوات كە زۆر جار هۆكاری مردنی مناڵ بە هۆی ئەو سەرەڕۆییەوە دەڕسكێ و تووشی ڕووداوی هاتوچۆ و بزربوون دێن، لەوەشدا ئەركی دایك و باوكە مناڵەكەیان رابێنن و پێی بڵێن: كەی حەزت كرد بەیەكەوە دەچینە دەرەوە ئەوجا بۆ خۆت لەدەرەوە یاریی بكە، ئەوە دەبێتە پاڵنەرێك كە ترسی لەدەرەوەو سەگ و ئەو شتانە نەبێ كە مناڵەكەی پێ دەترسێنن.
كەواتە گرنگە دایك و باوك بزانێ ئەو قسەی دەیكەن هۆكارە بۆ دروستبوونی ترس یان نا؟ لەوەشدا هەركاتێ هەستیان بە مەترسیی ئەو حاڵەتە كرد، دەبێ زیرەكانە چارەسەر بۆ كێشەكە بدۆزنەوە، نەك ترس بە ترس چارەسەر بكەن.

سەرپەرشتیاری هاوڕێی ڕەخنەگر
2022/شارۆچكەی تەقتەق