لە توركیا و باكووری كوردستاندا كەرتی كشتوكاڵ بووەتە قومار

كارزان گلی – هه‌ولێر

ژمارەی جووتیار لە توركیا و بەتایبەت باكووری كوردستان، ئاستی زۆر دابەزیوە، ئەمەش مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر ئاییندەی ئەو وڵاتە. چاودێرانی كشتوكاڵی نیگەرانن لەبارودۆخەكە و بەیاریكردن بە قوماری دەچوێنن، چونكە بەرهەمی كشتوكاڵی پێویستی بە ئاوی بارانە و وشكەساڵیش وای كردووە، كە جوتیار كاتێك بەرهەمەكەی دەچێنێت، وەكوو یاری قومار بێت وایە و نازانێت قازانج دەكات یان زیانێكی گەورە.

بەگوێرەی زانیارییەكانی (هەولێر)، ژمارەی جووتیار لە توركیا و باكووری كوردستان، بۆ خوار پێنسەدهەزار دابەزیوە، ئەمەش بەرهەمی كشتوكاڵی توركیا بەرەو كارەسات دەبات، چونكە رێژەی هەموو خۆراكێك بەرز دەبێتەوە و هەژاران هەژارتر دەكات.
بەو مەرجانەی ئێستا لە توركیا بۆ كەرتی كشتوكاڵ بوونی هەیە، كە حكوومەت بەهیچ شێوەیەك خەمی لێنەخواردووە و پشتگیری لە جوتیار نەكردووە، ناچارن بۆ دابینكردنی خۆراك، لە وڵاتانی تر بەرهەمەكانی خۆراك هاوردە بكەن، ئەمەش نرخ بەرز دەكاتەوە، چونكە هەموو خۆراكێك كە هاوردە بكرێت، بە دۆلار دەكڕدرێت و لیرەی توركیش بەرامبەر بە دۆلار هاڕەی كردووە، بۆیە نرخی خۆراك بەرزبوونەوەیەكی گەورە بەخۆیەوە دەبینیێت و شرۆڤەكاران پێیان وایە كە برسیەتی روو لە وڵات دەكات.
وەقفی لێكۆڵینەوەی سیاسی و ئابووری توركیا، لە راپۆرتێكدا ئاشكرای كردووە، ساڵانە 13% رێژەی جووتیار لە توركیا و باكووری كوردستان كەم دەكات و ئێستا ژمارەیان ٤٩٣هەزار جووتیارە.
سلێمان گیرمەن، سەرۆكی ژووری كشتوكاڵی ناوچەی سەیحان، سەرەكیترین كێشەی جوتیار بۆ قازانج نەكردن دەگێڕێتەوە و دەڵێت، جوتیار لە زەوییەكەی تۆراوە، چونكە لە زیان زیاتر هیچی قازانج نەكردووە، بۆیە زێدی باب و باپیرانی بەجێ دەهێڵێت و دەڕوات.
هیدایەت كۆكچە، سەرۆكی ژووری كشتوكاڵی كوملەجە، دەڵێت: ”ناوچەكەی ئێمە بە بەرهەمهێنانی سەوزە و میوە بەناوبانگە، بەڵام ئیدی هیچ جوتیارێك ناتوانێت پارە قازانج بكات، چونكە ئیدی لە توركیا كەرتی كشتوكاڵ لەوە دەرچووە كە جوتیار بتوانێت قازانجی لێ بكات. من بەرهەمەكەم دەچێنم و پێوەی ماندوو دەبم، بەڵام نازانم قازانج دەكەم یان زیان، ئەمە چی جیاوازییەكی هەیە لەگەڵ یاریكردنی قومار؟“
لەباكووری كوردستانیش بەهەمان شێوە، جوتیار لەبەر زیان و وشكەساڵی و پاڵپشتینەكردنی حكوومەت، زەوییەكانیان بەجێ دەهێڵن واز لە جوتیاری دەهێنن.
سولەیمان ئیسكەندەرئۆغڵو، سەرۆكی ژووری كشتوكاڵی یەنیشەهیر لە ئامەد، پێی وایە ئیدی كەرتی كشتوكاڵ هیچ مانایەكی نەماوە، جووتیار زەوییەكەی خۆی ناكێڵێت، هۆكارەكەشی روونە و قازانجی لێ ناكات.
سولەیمان ئاماژە دەدات، جووتیارەكان زۆر بەكەمی زەوییەكانیان دەكێڵن و بەرهەمی تێدا دەچێنن، ئەمەش بۆ خۆشی خۆیانە كە خوویان پێوە گرتووە، گەرنا بەشێكی زۆری زەوییەكانیان بایەر ماوەتەوە.
لەدرێژەی قسەكانیدا دەڵێت: ”لەناو گەنم و نیسك و گەنمەشامی و لۆكە و كێڵگەكەماندا گەورە بوومە، ئەم كارە، كاری باب و باپیرانمە و ئێستاش لەناو تەراكتۆرەكەی خۆمدام و سەیر كەن زۆر لەخۆم دەكەم و كار دەكەم، ئەمە خۆشەویستیمە بۆ كاری كشتوكاڵی، بەڵام كوڕە ٢٠ ساڵانەكەم لە جوتیاری دوور دەخەمەوە، چونكە نامەوێت ببێتە جوتیار و با ببێت بەفەرمانبەر یان كارێكی تر بكات و مووچەی هەبێت. ئایە لەمە زیاتر نیگەرانی چی دەبێت، كە كوڕی خۆم لەو پیشەیە دووربخەمەوە، ئیدی تێبگەن“.
شڕۆڤەكاران داوا دەكەن، كە گەنجانی لادێكان هان بدەن تا لە كاری كشتوكاڵی بەردەوام بن، چونكە باوك و باپیرانیان بەرەو پیری دەچن و ئیدی ناتوانن كشتوكاڵ بەكەن، بەڵام بەهۆی ئەو بارودۆخە خراپەی جوتیار دووچاری بووەتەوە، جوتیارە گەنجەكان واز لە جوتیاری دەهێنن و كاری تر دەكەن، بۆیە دەپرسن، ئیدی كێ كاری جوتیاری بكات؟
كۆكچە باس لە مەترسییەكی تر دەكات، ئەویش بە سووك سەیركردنی جوتیارە و بێبەهایی جوتیارە لای ئافرەتان، بەوەی شوویان پێناكەن و دەڵێن خۆمان ناخەینە ناو مەینەتییەوە.
بەگوێرەی گوتەی كۆكچە، بەهۆی ئەوەی لەم چەند ساڵەی رابردوو كاری جووتیاری لە زیان زیاتر هیچی تر نەبووە، بۆیە جووتیارە گەنجەكان بێپارە ماونەتەوە و هیچ ئافرەتێك ئامادە نییە شوویان پێ بكات، تەنانەت ئافرەتان دەڵێن بەهیچ شێوەیەك شوو بە جووتیار ناكەین، چونكە ژیانمان دەبێتە مەینەتی و نەبوونی، بۆیە جوتیارەكان واز لە جوتیاری دەهێنن و روو لە شارەكان دەكەن.
ئەو بەرهەمانەی جوتیار دەیكڕێت بۆ ئەوەی زەوییەكەی پێ بكێڵێت نرخەكەی ٣٠٠% بەرزبووەتەوە، ئەمەش بووەتە كێشەیەكی سەرەكی جووتیار، بۆیە داوا دەكەن، ئەگەر حكوومەت دەیەوێت كەرتی كشتوكاڵ ببووژێتەوە و لەناو نەچێت، پێویستە هاوكاری جووتیار بكات و ئەو زیانانەی دووچاریان بووەتەوە قەرەبوویان بكاتەوە، هەروەها دابینكردنی كەرەستەكانی جوتیار هەرزان بكەن و نەیەڵن جووتیار لە خاكەكەی بتۆرێت، چونكە گەر تۆرا و رۆیشت، بۆ ئەبەد ناگەڕێتەوە.